Vojvođanska zimska pastorala

 Express yourself!

Madonna

Vojvođanska konvencija

Još 2004. godine su Milenko Perović i Pavel Domonji ukazali koji su uzroci opadanja popularnosti vojvođanskog autonomaškog pokreta1. Tada se videlo i kako su Srbi u intelektualnom vrhu vojvođanskog autonomaštva nesposobani da pomenu postojanje dubokog raskola u pokretu na novosadsko i subotičko krilo.

Ovi problemi su gurnuti pod tepih i zaboravljeni. „Politika ćutanja“ je dovela do toga da na Trećoj vojvođanskoj konvenciji odsustvuju predstavnici LSV i LDP. Uredno su bili pozvani, obećali organizatorima da će doći, ali se jednostavno nisu pojavili2. Ignorisanje ideološkog vrha novosadskog autonomaškog pokreta, od strane političkih nihilista Beograda i Novog Sada, pokazalo se kao trajno stanje.

Treća vojvođanska konvencija je pokazala da intelektualni vrh autonomaštva još uvek razmišlja u kategorijama „društvenog dogovaranja“ i „odumiranja države“, tipičnim za socijalističko samoupravljanje. Živan Berisavljević je podsetio učesnike na potrebu novog istorijskog dogovora, a Slobodan Budakov o potrebi novog istorijskog dogovora državnopravnih entiteta 3.

Konvenciji, održanoj u odsustvu operativnih novosadskih autonomaša je, međutim, prisustvovao lider vojvođanskih Mađara Ištvan Pastor, koji je prvi put javno formulisao ovakav politički prioritet: „Naše čvrsto opredeljenje je da nema opšteg interesa zarad kojeg bismo se odrekli regionalnog interesa“4. Pošteno, ali neprecizno. Koji je to regionalni interes? Ako se misli na Vojvodinu, onda je to jasno. Međutim, ako se misli na Severnobački okrug, ili teritorije opština gde vojvođanski Mađari čine kompaktniju većinu, to nije u interesu vojvođanskih Mađara van ovog okruga. Uostalom, zar nije dr Tibor Varadi, još početkom devedesetih, govorio o kombinaciji lokalne i personalne autonomije kao najboljem rešenju za vojvođanske Mađare? Zar mađarska manjina u Srbiji nema neki vlastiti „opšti interes“?

Temerinski kongres

Kongres Saveza Vojvođanskih Mađara, koji je upravo održan u Temerinu, pokazao je javnosti krhkost tog saveza. Vođa SVM, Ištan Pastor, izneo je u kojoj meri su „trpeli razne ucene od koalicionih partnera (stranke Pala Šandora i Andraša Agoštona)“. Na kongresu je javnosti postao vidljiv sukob lidera SVM sa značajnim mađarskim, ali i drugim vojvođanskim političarima. „Nacionalni savet, odnosno predsednik Joža Laslo je izneverio naša očekivanja. Nije brinuo o interesima mađarske zajednice, kao član Upravnog odbora i predsednik Nacionalnog saveta koji je osnivač lista 'Mađar so' nije uveo red u tu novinu, nije obrazovao mlade novinare, već se i dalje piše svašta i, što je najvažnije, prepustio je da Nacionalnim savetima koordinira Slovakinja Ana Tomanova Makanova, iako smo mi najveća, najobrazovanija, najkulturnija i najjača zajednica od svih nacionalnih manjina u Srbiji“5. Pored svega ovoga, Ištvan Pastor je optužio Jožefa Kasu za „lični govor mržnje“.

Sa svoje strane, Andraš Agošton, lider Demokratskog Saveza Vojvođanskih Mađara, uočio je jednu stvarnu opasnost za političku samostalnost po one interese manjina koje se tiču samo njih, a koja postoji u Nacrtu Statuta APV: „smatramo štetnim da se u pokrajinskom parlamentu ustanovi Savet nacionalnih zajednica, za koji smatramo da ima ulogu da kontroliše nacionalne savete“6. Ovu činjenicu je Ištvan Pastor prevideo ili nije hteo da je vidi. Uvođenje tog oligarhijskog organa, koji, protivno Ustavu Republike Srbije i Zakonu o nacionalnim treba da stekne moć mešanja u nadležnost Saveta nacionalnih zajednica, može veoma narušiti odnose novosadskih pokrajinskih vlasti i nacionalnih zajednica Vojvodine, ako bi Statut Vojvodine bio usvojen.

„U Mađarskoj il' Ugarskoj, ili u snu il` na javi“

Čak i da je istina kako Tadić prema Mađarima vodi politiku „zavadi pa vladaj“, on sigurno nije odgovoran za sukob Ištvana Pastora sa visokim političarima Mađarske. Pastor se ranije nije protivio pokušajima internacionalizacije pitanja Mađara u Vojvodini, sada je došao u sukob i sa mađarskom ministarkom spoljnih poslova, Kingom Genc.

Ministarki Genc, koja je direkno poručila da „Mađarima u Vojvodini nije potrebna teritorijalna autonomija“, Pastor je odgovorio da se neprimereno „meša u unutrašnje stvari“ vojvođanskih Mađara. Stvarni sukob, koji se krije u pozadini ovoga, mnogo je ozbiljniji. Vojvođanski Mađari su ozlojeđeni, pošto su voljom sunarodnika na referendumu ostali uskraćeni za dvojno državljanstvo u matičnoj Mađarskoj. Gencova je poručila vojvođanskim mađarskim političarima da bi im „bilo mnogo bolje da se bore za liberalizaciju viznog saobraćaja Srbije i EU, nego što otvaraju pitanje dvojnog državljanstva“7.

Predsednik DSVM, Andraš Agošton, pokušao je iznova da „internacionalizuje“ pitanje vojvođanskih Mađara uputivši predsednici mađarskog Parlamenta Katalin Sali pismo u kome joj preporučuje da Sporazum o saradnji srpske skupštine i mađarskog parlamenta uslovi donošenjem novog Zakona o nacionalnim manjinama i propisa o garantovanim mestima predstavnika manjina u republičkoj i pokrajinskoj skupštini. Salijeva nije odgovorila Agoštonu, ali su ga zbog pisma napali Ištvan Pastor i Jožef Kasa8, s kojim Pastor nije u sukobu.

Mađarska diplomatija je zadnjih godina korektna prema Srbiji. U ovom trenutku, Mađarska se nalazi u neuporedivo većim finansijskim problemima nego Srbija, bez obzira na našu naviku kukanja kako je „nama uvek najgore“. Mađarska treba da se zaduži kod mitskog „Zapada“ sa još preko 25 milijardi dolara9, tek da bi tim novcem pokušala da izbegne finansijski bankrot države. Spekulacije oko obaveze odustajanja od saradnje sa Gazpromom, što navodno zateva MMF, zvanično su opovrgnute, ali uslovi kreditnog aranžmana nisu objavljeni.

Prilikom poslednje posete Srbiji, Mađarski premijer Ferenc Đurčanji je izjavio kako je „sasvim zadovoljan Nacrtom Statuta APV“. Iako je Agošton u pravu da će Savet nacionalnih zajednica biti kontrolni organ Nacionalnih zajednica, ni Đurčanjija to ne brine, kao ni ostale mađarske političare.

Evronervoza zbog srpske ustavnosti

Bez obzira na držanje visokoh političara Mađarske „tvrda vera“ SVM u Tadićeva obećanja, poljuljana je. Na Trećoj vojvođanskoj konvenciji, Ištvan Pastor je objavio i iznenađujući stav „Za nas je Ustav neprihvatljiv, što je i razumljivo, pošto daje nedovoljnu autonomiju Vojvodini, ali je čudno što je neprihvatljiv i za one koji su ga doneli, pa ga sve češće krše“. Ovo se može odnositi samo na koalicione partnere iz DS i G 17. Ostali, koji su učestvovali u donošenju ustava nisu više na vlasti. Pastoru nisu smetala brojna rešenja Nacrta Statuta APV, kojima se povređuje princip ustavnosti i zakonitosti, ali se nije setio da je upravo on dao podršku Ustavu Srbije, pozvavši srpske državljane mađarske narodnosti da izađu na referendum kojim je Ustav usvojen. Ištvan Pastor je sada, u smislu ostvarivanja autonomije Vojvodine najavio nove „pritiske“, otvoreno je pomenuo i da „nema uslaska Srbije u Evropsku uniju dok ne reši svoje unutrašnje odnose, a to su pitanje položaja Vojvodine, decentralizacija i dalja demokratizacija čitavog društva“10.

„Dalja decentralizacija“, koja suštinski znači „federalizaciju“ Srbije, vrlo liči na ono što je izjavio i Jelko Kacin, izvestilac evropskog parlamenta za Srbiju: „Ako Beograd želi da koristi pomoć koju EU daje zemljama kandidatima i članicama, Srbija mora da se regionalizuje“. Ta izjava je grubo mešanje u unutrašnje stvari Srbije, ali domaća javnost je na to davno oguglala. „Sudeći po onome što se događa sa statutom Vojvodine, bojim se da svest o potrebi za regionalizacijom u Srbiji ne postoji. Nema je ne samo u delu opozicije, nego ni u vrhu vladajuće koalicije, ni kod ljudi koji vode evropske integracije, a to će sledeće godine za Srbiju biti najvažniji zadatak“. Nije sporno da novi statut treba da dobije legitimaciju da je u saglasnosti sa Ustavom, ali se iz Brisela sve što se sada dešava vidi kao nepotrebno odugovlačenje koje se koristi za unutrašnjopolitičke potrebe“11. Tvrdnje Jelka Kacina otkrivaju „evronervozu“ zbog neverice da će ovaj i ovakav Nacrt Statuta APV ikad biti usvojen u Skupštini Srbije.

Jednodnevna opstrukcija skupštine Srbije

Pritisci poslanika SVM su bili potpuno neefikasni i propali su posle jednog dana opstrukcije Skupštine Srbije. Uslovljavanje srpske Vlade skupštinskom većinom, koje je pokušao Balint Pastor, za jedan dan je obesmislio LDP, pruživši podršku Vladi. Novim propisima o organizaciji sudova, nekoliko spornih opština mađarske etničke većine, ipak neće biti sedišta osnovnih sudova. Pitanja raspodele budžeta i ubrzanog usvajanja Statuta nakon političke prakse dva Pastora, sigurno su izazvale značajnu rezervisanost njihovih beogradskih kolega. Da li bi danas bilo preterivanje ako bi neko u DS ili G 17 izjavio da su Balint i Ištvan Pastor koristili svoj položaj u skupštinskoj većini radi političkog ucenjivanja?

Posle neuspešne opstrukcije, Ištvan Pastor je, sasvim nepotrebno, počeo napade na koalicionu politiku partnera sa kojima je još uvek u koaliciji: „Sudbina Statuta zavisiće od toga koja će struja prevagnuti unutar te stranke, odnosno, da li će prevagnuti provojvođanska, koja iskreno želi da decentralizuje Srbiju, ili će prevagnuti one druge snage koje su centralističke“12.

Najzad, Ištvan Pastor je prvi put direktno, putem televizije, napao svoje novosadske autonomaške partnere. „Zašto je LSV toliko doprinela da se unakazi vojvođansko sudstvo (...) to je dvolično ponašanje koje karakteriše Ligu“13. Zatim je napao i koalicione partnere iz DS rekavši: „centralističke snage unutar DS-a, u suštini se ne razlikuju od političkih snaga koje su dominirale devedesetih godina prošlog veka“14.

„Car je nag“

Mađarskim političarima u Srbiji, trebalo je petnaest godina da stvore jedinstvenu političku zajednicu. Posle niza autogolova, Ištvan Pastor je objavio kako je „Statut Vojvodine talac odnosa unutar DS-a“15. Otvorivši sukob sa mađarskim političarima u Vojvodini (ne i sa Jožefom Kasom), sasvim nepotrebno je razotkrio razmimoilaženje od mađarske diplomatije, a zatim i sukob sa koalicionim političkim partnerima u Srbiji redom, sve do Tadića. Nije li neumesno da se političar, koji je javno pozvao građane da glasaju za Ustav na referendumu, danas javno protivi tom Ustavu? Političar koji podrži koalicionu vladu u kojoj se nalazi Miloševićev SPS, sigurno ne sme drugog prozivati za povratak u devedesete.

Šefica mađarske diplomatije je vojvođanskim Mađarima direkno poručila čime treba da se bave i u kojoj državi je njihov interes. Naravno, radi se o onoj državi čiji su državljani, a ne onoj čiji državljani nisu, što je i logično. Da dodamo – njihov interes je u onoj državi čiji spoljni dug je triput niži, a to je u ovom slučaju Srbija, i ako njena trava danas ne izgleda tako sočno zelena kao susedova.

Mađarskoj manjini je odavno trebalo političko jedinstvo, ali joj sada treba lider koji će umeti operativno da ostvari njene interese legitimnom političkom trgovinom, nezavisan, pouzdani saradnik, koji ne „hvata na buku“, a razvija dobre odnose sa partnerima. Pastor je, za kratko vreme, pokazao sposobnost brzopletog ulaska u sukob sa svim političkim faktorima od kojih zavise interesi vojvođanskih Mađara. U Srbiji smo odavno navikli da govorimo „Car je go“. Setiće se neko da kaže „i naš išpan16 je go“. Za ostvarivanje političkog jedinstva vojvođanskih mađara trebalo je 15 godina upornosti i autoritet Ištvana Pastora. Danas im treba lider sa vizijom. Teško da će to u budućnosti biti Pastor, koji je upravo iskazao svoje krajnje političke mogućnosti.