Srpsko blago za hrvatske muzeje

Prijateljski odnosi sa Hrvatskom bili su jedan od prioriteta srpskih vlasti u protekloj deceniji, ali su dobri odnosi sa zapadnim susedima uglavnom građeni popuštanjem i ustupcima sa srpske strane, koji su interesima Srbije i srpskog naroda nanosili gotovo nenadoknadivu štetu. Po tom principu rešavano je i pitanje povratka kulturnog blaga koje je tokom ratnih sukoba odneseno iz Hrvatske i smešteno u odgovarajuće ustanove u Srbiji. Uslov za uspostavljanje diplomatskih odnosa sa hrvatske strane bio je da se kulturno blago evakuisano u Srbiju vrati u njihovu zemlju, zbog čega je od 2001. do 2011. vraćeno preko 18 000 pokretnih kulturnih dobara. Tim povodom su, krajem marta ove godine ministar kulture u Vladi Srbije Predrag Marković i njegova koleginica iz Zagreba Andrea Zlatar Violić potpisali Protokol o povraćaju kulturnih dobara iz Srbije u Hrvatsku. Ovaj sporazum nije izazvao interes srpske javnosti, okupirane predstojećim izborima, a na njega su pažnju skrenule jedino Večernje novosti, koje su otkrile da sporazum predviđa povratak 1065 predmeta koi obuhvataju ikone, posude od plemenitih metala, dragocene odežde i relikvije SPC. 

Kako otkrivaju Novosti, protokol je potpisan na osnovu hrvatskog Zakona o utvrđivanju ratne štete i Uputstva za primenu ratne štete, a njime su dve države uzele sebi za pravo da upravljaju crkvenom imovinom, iako se radi o vekovima staroj baštini SPC. Pri tome, postignuti sporazum nema podršku SPC, pošto je njen stav da crkvene relikvije mogu biti vraćene samo našim manastirima i to samo pošto episkopi koji su na čelu eparhija SPC-a u Hrvatskoj to zatraže. Iz SPC poručuju da međudržavna komisija Srbije i Hrvatske može da odlučuje samo o onim dobrima koja ne potiču iz crkava i manastira, dok u ministarstvu kulture u Beogradu tvrde da će tih 1.065 kulturnih dobara biti vraćeno u hramove i manastire SPC kad se u Hrvatskoj steknu konzervatorski i bezbednosni uslovi. To međutim u potpisanom protokolu nigde ne piše, dok u hrvatskom ministarstvu smatraju da je reč o hrvatskoj kulturnoj baštini i najavljuju da se dragoceni predmeti neće vraćati u napuštene crkve, već u prostor koji će odrediti tamošnje Ministarstvo kulture i Konzervatorski zavod. U Hrvatskoj postoji ideja da se za eksponate koji se ne mogu vratiti u svoja matična područja naprave muzeji u turističkim centrima, čime Hrvatska pokazuje da želi srpsku kulturnu baštinu, koju će predstaviti kao svoju, ali bez Srba, koji su izloženi diskriminaciji i kojima se na sve načine otežava povratak. 

U pitanju kulturnog blaga ne radi se samo o otuđenim umetninama iz pravoslavnih bogomolja, već i o umetninama iz muzeja, galerija, fundusa, koji su uglavnom vraćeni. Ali, što se tiče dragocenosti SPC, da nisu odnete iz Hrvatske verovatno bi završile pokradene, oskrnavljene i spaljene, isto kao i imovina proteranih Srba, kao što se desilo i za vreme Drugog svetskog rata. Ovih hiljadu predmeta predstavljaju neizbrisivo svedočanstvo viševekovnog života Srba na teritoriji današnje Hrvatske, ali većina crkava i manastira u koju bi trebalo da budu smešteni je srušena. U isto vreme, dok tako velikodušno hrvatskoj državi poklanjaju pravo na istoriju Srba u Hrvatskoj i imovinu SPC, naše Ministarstvo nije Hrvatskoj postavilo nijedan zahtev za recipročan povraćaj srpskog kulturnog blaga. Predstavnici države Srbije u svojim prijateljskim kontaktima sa hrvatskom stranom očigledno ne pominju pljačku 460 srpskih crkava u Hrvatskoj za vreme Ante Pavelića, ni drevne srpske ikone, knjige i arhive koje supokradene su i skrivene u zagrebačke arhive, biblioteke i muzeje. Samo mali deo opljačkanog kulturnog blaga je vraćen u posed SPC, a naše ministarstvo kulture, u ime veštačkog prijateljstva sa Hrvatskom, pomaže nastavak sličnog projekta. Potpisani protokol predstavlja stoga još jedno podilaženje Hrvatskoj i još jedan sramotan potez Srbije, i ostaje nada da će posle skorih izbora, novi ljudi u srpskom ministarstvu kulture staviti tačku na ovu bednu praksu.