Razlike starog i novog imperijalizma

(Prikaz knjige Miodraga Rankovića, Globalizacija i novi imperijalizam, Izdanje autora, Beograd 2009)

Šta profesor Ranković dokazuje ovom knjigom? Za razliku od drugih deskripcija i parcijalnih zahvata ove teme, Miodrag Ranković bez okolišanja dokazuje da je globalizacija zapravo oblik globalizacijskog imperijalizma. Zapravo, on argumentovano pokazuje da se u osnovi fenomenologije globalizacije nalazi američki ekspanzionizam i želja za dominacijom. “Globalizacija je svetski razvojni tok u smeru stvaranja jednog, svetskog društva. Američki vojno-politički intervencionizam je njena preovlađujuća sistemsko-strukturalna verzija globalizacije kao amerikanizacije, “pretvaranje globalizacije u amerikanizaciju” (str. 27). Ta veza je ugaoni analitički okvir primenjen u ovoj knjizi.

U osnovi fenomenologije “globalizacijskog imperijalizma” nalazi se logika moći, sile i nasilja, reafirmacija kapitalističkih vrednosti o slobodnoj ekonomiji i demokratiji, “Evropa bez granica”, promena kolektivnog mentaliteta i svesti da treba imati “sve više i više”, stvaranje nadnacionalnih zajednica.

Naravno, savremeni svet nije podelila socijalno, ekonomski i politički globalizacija. Ranković samo dokazuje da je ovu podelu globalizacija ubrzala i uvećala. Tri najbogatija čoveka na svetu poseduju bogatstvo koliko 48 najsiromašnijih zemalja (str. 96). Ili 32 države stvaraju 90% svetskog društvenog proizvoda i pokrivaju 80% svetskog trgovinskog prometa.

Kakvu metodologiju koristi “globalizacijski imperijalizam” u ekonomskom i političkom pokoravanju sveta? Autor je sva upotrebljavana sredstva klasifikovao kao spoljašnji i unutrašnji intervencionizam. Onaj prvi metod se zasniva otvorenoj upotrebi vojne sila (američke vojske ili NATO napadi), bez obzira na to što se takvim agresijama krši međunarodno pravo. (Proizvodnja oružja iznosi 45% od ukupne svetske proizvodnje u SAD.) Nasilno svrgavanje režima i vođa u državama sa proskribovane liste prati repertoar pritisaka i sankcija. Drugi metod intervencionizma je širi i raznovrsniji po načinima na koji se osvajaju male i nezaštićene države. Po formi je to unutrašnja stvar zavisnih država, ali po sadržaju ruka imperije vuče glavne političke poteze od diplomatsko-političke igre ucenjivanja, medijske podrške iz SAD i EU, pomaganje “obojenih revolucija” u zemljama istočne Evrope (Srbija, Ukrajina, Gruzija). Pri tome uvek je retorika lidera “globalizacijskog imperijalizma” da je njihov cilj “širenje demokratije i ljudskih prava” a radi se zapravo o instaliranju podobnog režima.

Bilo koji oblik intervencionizma da se upotrebljava, rezultat je isti: 1) stvaranje osovine SAD- EU i evroatlantskog bloka koji je proširen novim protektoratima i zemljama satelitima, 2) u uslovima stalnog kršenja međunarodnih normi ubrzano slabi autoritet UN i drugih međunarodnih organizacija.

Deo svoje studije profesor Ranković je morao da posveti problematici Kosova i Metohije, odnosno agresiji NATO saveza na Srbiju (SR Jugoslavija). Kosovo je, smatra profesor, egzemplar “globalističkog imperijalizma”. On najpre, osvetljava istorijsko-politički kontekst odnosa Zapada prema Srbiji. Već dva veka su Srbi na meti Zapada – “istočno pitanje” u 19. veku, “prodor na Istok” sredinom 20. veka, pa širenje NATO na Istok na kraju 20. veka. Činu otimanja Kosmeta prethodila je primena celokupnog repertoara unutrašnjeg i spoljašnjeg intervencionizma. Srbija je autentično doživela iskustvo onoga što Miodrag Ranković imenuje kao degradacija međunarodne legislative. U ovom delu autor je dobro uočio i istakao da je separatizam zapravo oblik nacionalizma.

Centralni deo studije posvećen je pojmovnom i iskustvenom razgraničenju starog i novog imperijalizma. Pored razlika u društveno-istorijskoj uslovljenosti, pri čemu treba imati u vidu da se stari imperijalizam pojavljuje u vreme kada svet nije bio celina, postojao je i niži stepen međuzavisnosti. To je bilo vreme postepenog vojnog kolonijalnog i administrativnog osvajanja “necivilizovanih” naroda. Stari imperijalizam je koristio klasično vojno osvajanje uz manje više neskrivenu retoriku o prosvećivanju primitivnih naroda. Amerika je, primera radi, uvozila crnce iz Afrike da bi ih upotrebila kao robovsku radnu snagu. Danas je tako nešto nemoguće. Nastupilo je vreme novog imperijalizma. Ekonomsku okosnicu novog čine integracije, odnosno umrežavanje bogatih i moćnih država sa svojim uticajnim i kontrolisanim područjima na bazi globalizacije. Stva­raju se multinacionalne korporacije (biznis-kompleks) koje slamaju granice nacionalnih eko­nomija. One ubrzano osvajaju društva sa jeftinim si­ro­vi­nama i jeftinom radnom snagom i pri tome ruše sve oblike zaštite nacionalnih privreda. Nacija i država u eko­nom­skom značenju napadnuti su iz tri pravca – multina­cio­nal­ne korporacije, regionalne ekonomske integracije (EU, NA­FTA, UMA) i međunarodne finansijske, monetarne, tr­go­vinske i carinske institucije (MMF, Svetska banka). Osnovni cilj globalne ekonomije je li­beralizacija svetskog tržišta a to znači da će bogatiji po­stati još bogatiji a siromašni će u potpunosti zavisiti od ­svetskih ekonomskih i političkih centara moći.

Ali, prva politička referenca novog imperijalizma je apsolutni porast moći, zatim sile kao njene “spoljne dimenzije”, a na kraju varijeteti nasilja (125). Instrumentima moći, sile, nasilja stvara se hijerarhija u relaciji najbogatijih država (SAD, EU) sa vazalizacijom i satelitizacijom drugih država. U nastajanju novog imperijalizma Ranković razlikuje četiri faze posistemavanje (ekonomske integracije, EU), proširenje u prvoj zoni, proširenje putem tranzicije, trasiranje zone uticaja i dominacije.

Pred nama je knjiga koja sa iscrpnim iskustvenim pokazateljima i jasnom analitičkom aparaturom razotkriva lice novog hegemonizma u svetu. U pohlepnoj trci za materijalnim osvajanjem sveta i uspostavljanje vojno-političke kontrole ovaj hegemonizam proizvodi i nove probleme u pravnoj, socijalnoj, demografskoj, ekološkoj, atomskoj, terorističkoj oblasti.

Pristalice vizije “svetske međuzavisnosti i globali­za­cije “, iz činjenice da svet postaje sve više povezan (“glo­bal­na arena“), prelaze na pozitivne vrednosti i standarde. Oni izbegavaju problematizaciju procesa globalizacije – unu­trašnje protivrečnosti i negativne posledice. Prvi pro­blem je pretakanje globalizacije u amerikanizaciju. A to nije slučajni istorijski tok. Miodrag Ranković sa valjanim argumentima dokazuje da je u osnovi novog imperijalizma osvajanje sveta i uspostavljanje dominacije. Ali, korene tog imperijalizma analizirao je još Tokvil u svojoj knjizi Demokratija u Americi. Gramzivost i žurba su odlike kapitalističkog načina sticanja, a neoliberalizam ih je razvio do krajnjih granica. Ne treba nikoga da čudi što su najveće pristalice globalizma najrazvijenije države savremenog sve­ta u Zapadnoj Evropi i Americi. U pitanju je širenje ekonomskih interesa ovih država preko nacionalnih granica.

U knjizi se ukazuje i na oblike antiglobalističkih pokreta ali se istovremeno ukazuje na odsustvo pojmovne artikulacije, vremensku spontanost, odsustvo čvršće organizacije. U okviru ovih pokreta struje nezadovoljstva produbljivanjem podela između siromašnih i bogatih zemalja, protivljenje neoliberalizmu, strah malih nacija od gubljenja identiteta i individualno terorističke akcije pretežno u islamskom svetu. Pri tome je izložena i jedna nezaobilazna kritika korišćene terminologije u raznim oblicima globalizacijskog diskursa.

Na kraju dve sugestije za dalja istraživanja globalizacijskog imperijalizma. Potrebno je još preciznije razbistravanje pojmova. Možda bi trebalo produbiti pojmovnu razliku između globalizma i globalizacije. Globalizam je ideološko tumačenje globalizacije. Cilj globalizma je stvaranje “sveta kao jedinstvenog sistema“, “ekonomije bez granica“, “širenje jedinstvenog društva“ (ustanove, tržišta, vrednosti).

Takođe, jedno pitanje se otvara sa izbijanjem svetske ekonomske krize. U zavisnosti od njenog toka postaviće se kao ključno pitanje analize odnos krize o kojoj je reč i “globalizacijskog imperijalizma”. Vernici globalizma moraju da preispitaju pojam “istorijske nužnosti“ koji je, po rečima Bjelohradskog, imao ključnu funkciju u marksizmu-lenjinizmu ali i u globalističkoj ideologiji stvaranja sveta bez granica i novog svetskog društva.

U traganju za odgovorima koje postavlja savremeno čovečanstvo, u vreme gomilanja društvenih i političkih protivrečnosti, knjiga profesora Rankovića neće moći da se zaobiđe.