Sad bi da nam uzmu i pismo

Tek što se zbog oslobađajuće presude "herojima" Oluje donekle stišalo oduševljeno divljanje domoljuba diljem njihove “lijepe”, iz Zagreba je stigla nova potvrda tačnosti izreke Jovana Dučića da su “Hrvati najhrabriji narod na svetu, ne zato što se ničega ne boje, nego zato što se ničega ne stide”: Hrvatska akademija znanosti i umjetnosti održala je naučni skup “Hrvatska ćirilična baština”. Na njemu je svoje naučne radove predstavilo 25 jezikoslovaca iz Hrvatske i BiH. Povod za ovaj skup HAZU je pronašla u 500-godišnjici štampanja “prve hrvatske knjige ćirilicom” – Dubrovački ćirilski molitvenik od blažene gospođe Ofičje. Učesnici su istakli da je hrvatska ćirilička baština vekovima svesno ili podsvesno potiskivana, a da je u znatnoj meri zanemareno ćiriličko hrvatsko pismo, od 11. do 18. veka korišćeno u Dubrovniku, Poljičkoj republici i Slavoniji a kojim su se služili i bosanski franjevci i hrvatski protestantski pisci.

Zapaženo je i izlaganje jedne članice Akademije, koja je utvrdila da se u predgovoru “Dubrovačkog ćirilskog molitvenika” koji je Srpska kraljevska akademija objavila 1938, knjiga označava kao srpska, ali da se i kaže kako je “Molitvenik” napisan zapadnom ćirilicom, kojom su se služili katolici i muslimani.

Sve u svemu, reklo bi se, u pripremi je jedan novi skup "znanstvenika” koji će izložiti svoje radove o tome da su Srbi, zapravo, prisvojili ćirilicu od Hrvata i, pošto su je neznatno doterali, proglasili za svoje nacionalno pismo. Kad i to bude “znanstveno” dokazano, verovatno će na isti način utvrditi i kako su Srbi od njih preuzeli i jezik, da ga dotle nisu ni imali, već su se sporazumevali pokretima, povicima i mumlanjem.

Naši jezički stručnjaci zasad se nisu oglasili. Ili za njih još važe pravila iz doba bratstva i jedinstva ili jednostavno smatraju da je naučni skup u HAZU ispod svakog stručnog nivoa i da na njega ne treba trošiti vreme i energiju. Samo da ne bude kasno kad se ova “naučna” otkrića podmetnu zapadnim lingvistima, a oni ih svesrdno prihvate i prošire.

Pošto je skup u HAZU bio posvećen objavljivanju prve knjige u Dubrovniku ćiriličkim hrvatskim pismom, možda nije naodmet pogledati jednu sliku Dubrovnika i njegovog stanovništva, istina, ne iz 1512. godine, već sa kraja 19. veka, koja se dobija listanjem nekoliko strana “Dubrovnika, kalendara za prostu 1898.” Štampan je taj kalendar u Dubrovniku kao “Izdanje i naklada Srpske Dubrovačke Štamparije A. Pasarića.” Urednik je bio Antun Fabris, dubrovački Srbin, katolik. Kalendar je donosio književne priloge, tekstove iz istorije, kulture i politike. Za ovu priliku, najzanimljiviji prilog u “Kalendaru” je “Nekoliko statističkijeh podataka o Dubrovniku”. Iz njih saznajemo najpre da, po popisu od 31. decembra 1890, “općina dubrovačka ima prostora 36,26 kvadratnih kilometara, a stanovništvo broji 11.177. Općina dubrovačka sastoji od 15 odlomaka”, od Dubrovnika do Plata,

Sledi zatim podatak:” Stanovništvo po vjeroispovedanju. Rimo-katolika ima 10.327, pravoslavnih 546, 1 unijat, 15 luteranskoga obreda,reformiranoga obreda 206, Jevreja 76, Muhamedanaca 2 i bez ikakve vjero-ispovjedi 1”. Iz pregleda: “ Po naobrazbi”, vidi se koliko je stanovnika spadalo u kategoriju “vješti čitanju i pisanju”, koliko “vješti samo čitanju” a koliko ih je “koji ne znaju čitati ni pisati”.

Tu su i podaci koji nas najviše zanimaju: “Po jeziku (govoru u kući) od Dubrovnika do Plata. Srpski jezik govori 9713 stanovnika, talijanski 716, slovenski 19, ruski 2, češki 52, poljski 6, njemački 285 i mađarski 384.

Statistika “Po manama”, daje broj slepih, gluvonemih, mentalno poremećenih... dok u Primjedbi na kraju statičkih podataka piše: “U popisu stanovništva od godine 1890 ubrojena je i vojnička posada, koja je te godina brojila 786 ljudi. Protestante, kao Nijemce i Magjare treba ubrojiti ondašnjoj posadi.”

Šta pokazuju statistički podaci “po govoru u kući”? Da Hrvati nisu znali ime jezika kojim govore pa su ga pogrešno nazivali srpskim ili da su u Dubrovniku krajem 19. veka Srbi katoličke vere bili više nego ubedljiva većina. A da li je sastav dubrovačkog stanovništva 1512. godine, kada je štampan “Dubrovački ćirilski molitvenik”, bio drukčiji, to bi bilo neophodno utvrditi.

Da završimo anegdotom koja se pripisuje Jovanu Jovanoviću Zmaju, a gotovo ponavlja statistički podatak iz “Kalendara”. On je prilikom boravka u Dubrovniku (verovatno 1893, kada je prisustvovao otkrivanju spomenika Ivanu Gunduliću), dok je prolazio Stradunom, upitao nekog mladog prolaznika gde je srpska crkva, na što je dobio odgovor: “A moj gosparu, ovdje su Van sve crkve srpske, biće da vi pitate za pravoslavnu?”