Hrvatsko antisrpstvo i srpsko prohrvatstvo

Konstanta u politici Hrvata u poslednjih sto godina je antisrpstvo i antijugoslovenstvo, a u politici Srba prohrvatstvo i projugoslovenstvo

1. Uvod

Među srpskim intelektualcima često se vodi polemika oko toga zašto Hrvati konstantno napreduju, a Srbi konstantno nazaduju. Razlozi su mnogobrojni, ali se svode na ideološku razinu: i pored svih promena, konstanta u politici Hrvata u poslednjih sto godina je nacionalizam i šovinizam, a konstanta u politici Srba antinacionalizam i antišovinizam.

2. Pre Prvog svetskog rata

Hrvati su kraj XIX i početak XX veka započeli antisrpskim pogromima: 1892, 1895, 1899. i 1902. u antisrpskim demonstracijama u Zagrebu i drugim gradovima Hrvatske uništavana je imovina Srba, a bilo je i žrtava. Nikakvih antihrvatskih demonstracija u Srbiji nije bilo.

U jeku aneksione krize (1908-1909) u Trojednici (Hrvatska, Slavonija, Dalmacija) počeo je (februara 1909) „veleizdajnički proces” protiv viđenijih Srba. Trajao je punih sedam meseci i samo dokazao nevinost Srba. Proces je zapravo bio političke prirode i svrha mu je bila da Srbe zaplaši i ućutka. Nikakvog suđenja Hrvatima u Srbiji nije bilo.

Uskoro je počeo i „Fridjungov proces” (2–22. decembra 1909), koji je u pozadini takođe imao antisrpstvo. I on je dokazao nevinost Srba

3. Prvi svetski rat

Odmah na početku Prvog svetskog rata viđeniji Srbi u Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini hapšeni su i sprovođeni u zatvore i logore. To je bilo iz „preventivnih razloga”. Nikakvo antihrvatsko raspoloženje u to vreme nije postojalao u Srbiji.

4. Između dva svetska rata

Između dva svetska rata među Hrvatima je dominirala jedna nacionalistička stranka: HPSS/HRSS/HSS. Među Srbima nije dominirala nijedna stranka, već su bili podeljeni na više stranaka, a među njima nije bilo nijedne antihrvatske. Rezultat takvog stanja stvari bilo je formiranje Banovine Hrvatske (26. avgusta 1939). Hrvati su dobili svoju državu unutar države, a Srbi nisu. Kada su stvaranje „srpske zamlje” bojažljivo predložili ljudi iz Srpskog kulturnog kluba, predlog je prošao skoro nezapaženo.

Stanje duhova u to vreme odlično opisuje knjiga dr Mihaila Stanišića „Ekspanzionizam Hrvata i rastojstvo Srba” (1999). Naslov te knjige mogao bi da se uzme kao sažetak celokupnih odnosa Hrvata i Srba u poslednjih sto godina.

Ideološko rasulo Srba bilo je glavni razlog zašto su Srbi nespremno dočekali genocid u Drugom svetskom ratu. Oni su učeni da su im Hrvati braća i nikako nisu mogli da shvate zašto ih sada vode na stratišta. Čak i kada je prvi šok prošao, Srbi su nastavili da vode prohrvatsku i projugoslovensku politiku.

5. Drugi svetski rat

U Drugom svetskom ratu Hrvati su se uglavnom priključivali ustašama i domobranima, a i jedni i drugi su bili antisrpski i antijugoslovenski orijentisani. Srbi su se uglavnom priključivali partizanima i četnicima, a i jedni i drugi su bili (načelno) prohrvatski i projugoslovenski orijentisani. Četnici su zastupali ideologiju srpskog vida jugoslovenstva, a partizani hrvatskog vida jugoslovnstva. U oba slučaja, ideologije je bila jugoslovenstvo.

Iako su četnici u NDH često bili zadojeni antihrvatskim osećajima zbog želje za osvetom zbog počinjenih stravičnih pokolja, oni su načelno zastupali jugoslovensku ideologiju: zvanično su bili Jugoslovenska vojska u otadžbini. Njihova kokarda nije bila srpska, već jugoslovenska: pored srpskog i slovenačkog grba, na njoj je bio i hrvatski grb – šahovnica. Nemoguće je zamisliti da bilo koji ustaša – navodni četnički pandan – na kapi nosi srpski grb (otsila). Četnici su priznavali kralja Petra II koji je bio jugoslovenski, a ne srpski kralj. Sve je to stvaralo strašnu ideološku zbrku kod četnika na terenu.

Čak su i ljotićevci bili načelno jugoslovenski orijentisani. Naziv njihovog pokreta je glasio: Jugoslovenski narodni pokret „Zbor”. Ta njihova jugoslovenska orijentacija nije im nimalo pomogla da ih prihvate Hrvati. Štaviše, prilikom povlačenja, ustaše su ih ubijale kao i sve druge Srbe.

Dva vodeća hrvatska vojnopolitička pokreta, ustaštvo i domobranstvo, bila su nacionalistička i desničarska. Dva vodeća srpska pokreta, četništvo i partizanstvo, bila su internacionalistička i levičarska. Četnike su predvodili socijalistički ideolozi (Dragiša Vasić, Živko Topalović i dr.), a partizane komunistički ideolozi (Josip Broz Tito i dr.). Čak i u uslovima mahnite antisrpske mržnje, Srbi su nastavili da ideološki budu jugoslovenski i levičarski orijentisani.

6. Socijalistička Jugoslavija

Politika. Hrvati su posle Drugog svetskog rata nastavili svoju antisrpsku i antijugoslovensku politiku. Zbog antisrpstva Andrija Hebrang je smenjen. Nijedan Srbin nije smenjen zbog antihrvatstva. Štaviše, mnogi Srbi su stradali, ali ne zbog antihrvatstva, već zvog prosovjetskog internacionalizma. Među ibeovcima bilo je najviše Srba i Crnogoraca.

Hrvati su u socijalističkoj Jugoslaviji nastavili da vode nacionalističku politiku, a Srbi internacionalističku.

Hrvatska antisrpska i antijugoslovenska politika došla je do jasnog izražaja 1966. kada je smenjen Aleksandar Ranković. Tada je razbijena jedinstvena jugoslovenska obaveštajna služba. Za tu smenu najzaslužniju su hrvatski kadrovi (npr. Stevo Krajačić).

Hrvatska nacionalistička politika s tim se nije zaustavila. U Hrvatskoj je 1971. buknuo masovni antijugoslovenski i antisrpski pokret (Maspok). Nikakav sličan „maspok” nije postojao u Srbiji. Iako su maspokovci smenjeni, njihove ideje su se ostvarile u Ustavu SFRJ iz 1974. Republike su dobile znatnu autonomiju, što je pogodovalo Hrvatima.

Vodeći idelozi Maspoka – Savka Dapčević-Kučar i Mika Tripalo – smenjeni su iz nacionalističkih razloga. Na srpskoj strani je u to doba smenjena Latinka Perović, predsednik SK Srbije, ali iz sasvim drugog razloga: zbog liberalizma, tj. tehnokratizma. Ta činjenica jasno pokazuje ko je ko i ko je kakvu ideologiju zastupao. Najveća ironija je ta što Latnika Perović danas ne uviđa ono što je očigledno: da je za raspad Jugoslavije primarni krivac hrvatski nacionalizam. Ona smatra da je glavni krivac srpski nacionalizam! Taj njen stav predstavlja izraz najdubljeg srpskog ideološkog posrnuća, potpunog srpskog mazohizma.

Dok nas dobar deo Hrvata uporno već sto godina mrze i preziru, vodeći ideolozi Druge Srbije (pa i Latinka Perović) nastavljaju da misle da smo za to mi krivi i da je hrvatski nacionalizam dobar, a srpski (nepostojeći) nije.

Filologija. Hrvatska nacionalistička politika se ogledala i na polju filologije. Hrvatski filolozi su već od šezdesetih godina XX veka insistirali na etničkom nazivu jezika. Vodeće hrvatske kulturne institucije (npr. Matica hrvatska) i vodeći hrvatski intelektualci (npr. Miroslav Krleža) objavili su „Deklaraciju o nazivu i položaju hrvatskog književnog jezika” (1967) u kojoj su zahtevali da se dvonacionalni naziv jezika „hrvatskosrpski” zameni jednonacionalnim: „hrvatski”. Nikakav „deklaracijski pokret” u Srbiji nije postojao. Srpski filolozi su samo u „Predlogu za razmišljanje” izneli mišljenje da ako se hrvatski zahtev usvoji da se onda i u Srbiji treba koristiti jednonacionalini naziv („srpski”). U stvarnosti samo su Hrvati usvojili jenonacionalni naziv. Oni su svoj jezik svuda, osim u Ustavu, nazivali „hrvatskim”. Srbi su i dalje svoj jezik nazivali „srpskohrvatskim”. Taj naziv je ostao u upotrebi u Srbiji još mnogo godina posle raspada Jugoslavije – sve do Koštuničinog ustava 2006. Čak i danas najvažnija kulturna institucija u Srbiji SANU radi na objavljivanju „Rečnika srpskohrvatskog književnog i narodnog jezika”. Tako nešto je nazamislivo u Hrvatskoj danas, kao što je bilo već i u SFRJ. Ako čujete da se neki nazovi intelektualac žali na srpski nacionalizam nasmejte se tome kao dobrom vicu.

Sport. Kao ilustracija konstantnog hrvatskog nacionalizma mogu da se uzmu i amblemi fudbalskih timova u Hrvatskoj i Srbiji. Dva najveća fudbalska kluba u Hrvatskoj, Dinamo i Hajduk, tokom postojanja Jugoslavije, a i sada, imala su na svom amblemu nacionalnu oznaku (šahovnicu). Dva vodeća kluba u Srbiji, Zvezda i Partizan, nisu imala ni tad, a ni sada na svom amblemu nacionalnu oznaku (osvila), već internacionalnu komunističku crvenu zvezdu. Ta činjenica na mikro planu ilustruje jednu pojavu na makro planu: Hrvati već sto godina vode nacionalističku politiku, a Srbi već sto godina internacionalističku.

7. Raspad Jugoslavije

Politika. Srpska inteligencija je bila toliko zaslepljena jugoslovenstvom da je krajnje nespremno dočekala raspad Jugoslavije. Nasuprot njoj, hrvatska inteligencija, koja već više od sto godina vodi nacionalističku politiku, bila je potpuno ideološki spremna. Kao što je dr Mihailo Stevanović odlično opisao ideološko rasulo Srba pred Drugi svetski rat, tako je u članku „Raspad Jugoslavije i politička nespremnost srpske elite na izazove raspada” (1994) Zoran Obrenović odlično opisao ideološko rasulo Srba tokom raspada Jugoslavije. I 1941. i 1991. Hrvati su delovali spremno i složno, a Srbi nespremno i nejedinstveno. Tokom raspada socijalističke Jugoslavije ponovila se situacija iz Drugog svetskog rata. Hrvati su se borili sa jasnim nacionalnim i državnim ciljem, a Srbi bez jasnog nacionalnog i državnog cilja. Srbi su se borili i u jedinicama JNA (sa petokrakama) i u četnicima (sa kokardama), dakle u dve vojnopolitičke formacije koje su tokom Drugog svetskog rata bile suparnice. Hrvatski vojni i politički front je bio jedinstven kao što je to bio i u Drugom svetskom ratu.

Sport. Antijugoslovensko i antisrpsko divljanje navijača Dinama, tzv. Loših plavih momaka (Bad Blue Boys), na stadionu Maksimir u Zagrebu tokom fudbalske utakmice Zvezda-Dinamo (13. maja 1990) može se uzeti kao simboličan početak kraja Jugoslavije. U Beogradu se u to vreme (a ni sada) nisu mogle ni zamisliti neke antijugoslovenske i antihrvatske demonstracije. Paljenje jugoslovenske zastave, što se dogodilo na Maksimiru, bilo je (i ostalo) nezamislivo u Srbiji. Srpsko javno mnjenje je krajnje naspremno dočekalo raspad Jugoslavije. Krivicu za to snosi srpska inteligencija koja je konstantno bila prohrvatski i projugoslovenski orijentisana.

Muzička umetnost. Srpski umetnici su takođe nespremno dočekali raspad Jugoslavije. Većina njih je zauzela pacifistički i antiratni diskurs. Sa druge stane, skoro svi hrvatski umetnici svrstali su se uz nacionalističku, ratnohuškačku politiku svoje vlade (Film, Psihomodo-pop, Prljavo kazalište, Tereza Kesovija). Dok ustaški pevač Marko Perković Tompson može da napuni ogromne koncertne sale u Zagrebu i Splitu i to prenosi HRT, četnički pevač Baja Mali Knindža mora da se zadovolji pevanjem po kafanama na periferijama srpskih varošica.

Filmska umetnost. Filmski umetnici u Hrvatskoj su listom stali na stranu nacionalizma i počeli da snimaju antisrpske filmove. Filmski umetnici u Srbiji su svi listom stali da omalovažavaju srpski ratni napor. Dok su Hrvatski umetnici podupirali svoje ratnike, srpski umetnici su svoje potcenjivali.

Popularna kultura. Samo se u Zagrebu 1991. mogla kupiti prazna limenka sa natpisom „Čist hrvatski zrak”. U Srbiji se nije mogao zamisliti jedan takav hepening.

Filologija. Kulturni poslenici i drugih struka pokazuju isti ideološki obrazac. Dok hrvatski filolozi sprovode hrvatsku nacionalističku politiku, srpski filolozi gotovo bez izuzetka nastavljaju prohrvatsku i projugoslovensku jezičku politiku. Hrvati svoju filologiju zasnivaju na jezičkim razlikama. Stvaraju brojne „razlikovne rječnike”. Nasuprot tome, filolozi u Srbiji tvrde – što je i ispravno – da je štokavski jezik jedan. To ne samo da je stav zvanične lingvistike u Srbiji, nego na tome insistira i alternativni filološki pokret – Pokret za obnovu srbistike. On se pojavio 1997. i zauzeo dosta kontroverzno mesto u srpskoj kulturi. On na prvi pogled deluje velikosrpski, ali je zapravo projugoslovenski. On sugeriše ujedinjenje svih štokavaca i to pod srpskim imenom. Taj projekat ne samo da je lišen svake političke realnosti, nego je upravo tragikomičan. Dok Hrvati i Bošnjaci preziru sve srpsko, Pokret za obnovu srbistike predlaže novo „bratstvo i jedinstvo” sa njima na jezičkoj osnovi. Taj Pokret je prividno velikosrski, a zapravo neojugoslovenski. Da ironija bude veća, on insistira i na dvoazbučju (ravnopravnoj upotrebi latinice i ćirilice) nominalno kod svih štokavaca, a faktički samo kod Srba. Dok nesrpskim štokavcima (Hrvatima i Bošnjacima) ne pada na pamet da napuste latinicu i pređu na ćirilicu, Srbi imaju sklonost daljeg latiničenja. Dakle, taj „srpski filološki program” ne samo da daje aboliciju za komunističku politiku latiničenja Srba, nego to latiničenje čak i podstiče. Insistirajući na dvoazbučju, ovaj „velikosrpski” pokret faktički opravdava, čak i podstiče prevlast latinice kod Srba. Dakle, savremena zvanična srpska filologija, kao i njena alternativna grana, razmišljaju i dalje u konceptima jugoslovenstva i antinacionalizma.

8. Posle raspada Jugoslavije

Posle raspada Jugoslavije hrvatska politika je nastavila da bude ono što je i dotle bila: antijugoslovenska i antisrpska. U hrvatskom Ustavu stoji da je zabranjeno da Hrvatska postane deo neke nove Jugoslavije ili nekog balkanskog saveza. Sve je to izričito antijugoslovensko. U praksi, hrvatska politika je žestoko antisrpska.

Filologija. Dok u Hrvatskoj caruje jezički nacionalizam, u Srbiji on ne postoji. Hrvatski jezički nacionalizam vidljiv je u više segmenata.

Prvo, u Hrvatskoj filolozi insistiraju da je Hrvati i Srbi govore dva jezika. Srpski filolozi tvrde – što je i tačno – da svi štokavci govore jednim jezikom, mada u njemu postoje više varijanata. No, ta naučna istina je tabu u Hrvatskoj. U njoj vlada dogma o postojanju dva zasebna jezika. Zato su se tamo umnožili „razlikovni rječnici”. No, oni samo svedoče da postoje dve (ili više) varijanata jednog jezika, a ne dva (ili više) jezika. Da bi se dokazalo da postoji hrvatski jezik rezličit od srpskog jezika potrebno je načiniti standarni rečnik, a ta ideja čak Hrvatima deluje apsurdno.

Drugo, u Hrvatskoj vlada žestok jezički purizam. U Hrvatskoj građani strahuju da slučajno ne izgovore neki „srbizam”. Osoba koja bi u Hrvatskoj rekla „lično” umesto „osobno” ili „brzo” umesto „hitro” bila bi odmah podvrgnuta progonu i ostracizmu. U Srbiji možete slobodno da upotrebite izraz koji hoćete. U Hrvatskoj je jezički purizam institucionalizovan – postoje jezičke inkvizitorske ustanove u doslovnom smislu te reči (odjeli kroatistike na fakultetima, Institut za hrvatski jezik, Hrvatske studije). Njihova glavna ulaga je cenzurisanje – prokazivanje i izbacivanje „srbizama”. Nastranu činjenica da su mnogi „srbizmi” zapravo internacionalizmi (avion, analiza, apoteka, april itd.) i to često latinskog porekla. U svakom slučaju, jezički purizam u Hrvatskoj je neprevarljiv znak vladavine nacionalizma.

Treće, u Hrvatskoj vlada inkvizitorsko proganjanje ekavice i ćirilice. Na Novosadskom dogovoru (1954) između hrvatskih i srpskih filologa dogovoreno je da hrvatsko pismo (latinica) i srpsko pismo (ćirilica) budu ravnopravna. U praksi je to značilo da su Srbi počeli da usvajaju latinicu, ali ne i Hrvati ćirilicu. I ono malo knjiga na ćirilici koje su postojale u Hrvatskoj uništene su dolaskom HDZ-a na vlast 1990. godine. U Srbiji ne samo da ne postoji proganjanje latinice, nego se ona čak i uvećala u postotku ukupno objavljenih knjiga.

Hrvatski jezički nacionalizam, pravo govoreći, jezički šovinizam, može da ilustruje jedan primer. Prilikom prenosa presuda hrvatskim generalima 15. aprila 2011. godine emitovanje je u Zagrebu prekunuto zbog „srbštine” – ekavskog izgovora prevoditeljke. Nezamislivo je da iko u Srbiji protestuje zbog „hrvaštine” – (i)jekavskog izgovora bilo koga, a kamoli da se zbog toga prekida emitovanje. Hrvatski jezički šovinizam nema svoj srpski pandan.

Zapošljavanje. Zaposliti se kao Srbin u državnoj službi u Hrvatskoj, pogotovo u policiji i vojsci, veoma je teško. U Srbiji ne postoji takvo antihrvatstvo.

Turizam. Srpski turisti u Hrvatskoj neretko se verbalno i fizički napadaju. Ta pojave je gotovo nepoznata u Srbiji.

Privreda. Srpske firme imaju velikih problema da posluju u Hrvatskoj. Uvek nailaze na razne prepreke. U Srbiji hrvatske firme posluju bez problema.

9. Rezultat

U hrvatskoj politici mnogo toga se promenilo tokom posednjih sto godina, ali je kao konstanta ostalo antijugoslovenstvo i antisrpstvo. Rezultat te jednovekovne politike je jasan: pre sto godina u Hrvatskoj je bilo oko 20% Srba, a danas ih ima manje od 5%.

Situacija u Srbiji je dijametralno suprotna. Srbija (bez Kosova i Metohije) ima preko 17% nesrpskog stanovništava, a sa Kosovom i Metohijom preko 34%. Srbija spada među najmultinacionalnije i najmultikonfesionalnije zemlje Evrope. Govoriti da je Srbija zemlja u kojoj caruje nacionalizam ili čak šovinizam, ne samo da nije tačno, nego je i cinično. Sa druge strane, Hrvatska spada među etnički i verski najhomogenije države u Evropi. Zabluda je da su Srbi nacionalisti, a da Hrvati to nisu.

10. Zaključak

U celini uzev, hrvatska inteligencija u poslednjih sto godina dosledno sprovodi nacionalističku politiku – politiku antisrpstva i antijugoslovenstva. U celini uzev, srpska inteligencija u poslednjih sto godina sprovodi antinacionalističku politiku – politiku prohrvatstva i projugoslovenstva. I ko je onda kriv za konstantne poraze Srba?

Autor je član Srpskog kulturnog kluba

Bibliografija

1. Obrenović, Zoran, „Raspad Jugoslavije i politička nespremnost srpske elite na izazove raspada”, u: „Filozofija i društvo IV: raspad Jugoslavije”, Institut za filozofiju i društvenu teoriju, Beograd, 1994.

2. Stanišić, Mihailo, „Ekspanzionizam Hrvata i rastrojstvo Srba”, Službeni list SRJ, Beograd, 1999.