Dejan J. Subotić - skice za istorijski portret Srbina koji je osvajao Daleki istok

 Galeriju Srba koji su u prošlosti posvedočili svoje prisustvo na Dalekom istoku, uz znamenitog Savu Vladislavića, Arsena Karađorđevića, Leksa Saičića koji je tokom Rusko-japanskog rata u Mandžuriji ubio samuraja u dvoboju, avanturistu Iliju Ražnatovića koji se strasno kockao od Monte Karla do Šangaja i zaboravljenog putopisca Ozrena J. Subotića, upotpunjava kod nas malo poznati Ozrenov brat Dejan J. Subotić.

Učesnik srpsko-turskog rata

Dejan J. Subotić rođen je u Beču 7. maja po starom, odnosno (tada) 19. po novom kalendaru 1852. Gimnazijsko obrazovanje stekao je u Austriji, a 1867. godine stupio je u rusku službu.

Po okončanju dvogodišnjeg školovanja u Konstantinovskoj artiljerijskoj školi stekao je čin potporučnika i prekomandovan u gardu. Godine 1870. biva promovisan u praporšika. Od 1871. do 1874. godine nalazio se na usavršavanju u Nikolajevskoj generalštabnoj akademiji. Potom biva upućen u artiljerijsku brigadu Kavkaske grenadirske divizije velikog kneza Mihaila Nikolajeviča.

Subotić je u čin poručnika unapređen 13. aprila 1875. godine.

Sledeće godine odlazi u zaraćenu Srbiju, u štab Timočko-moravske vojske pod komandom generala Mihaila Grigorijeviča Černjajeva. Prema ruskim izvorima, učestvovao je u seriji bitaka sa Turcima, da bi 5. februara 1877. godine bio unapređen u čin kapetana.

U rano proleće 1877. godine Subotić je prekomandovan u Kijevski vojni okrug. Potom, septembra 1885. godine, postaje načelnik štaba 15. pešadijske divizije u Odesi, a od 6. marta 1889. do 11. januara 1893. godine nalazi se ponovo na dužnosti u Kavkaskoj grenadirskoj diviziji u Tiflisu.

U ognju Dalekog istoka

Marta 1894. godine, Subotić je unapređen u čin general-majora. Poslat je odmah potom na Daleki istok. Godine 1897. i 1898. nalazi se na dužnosti vojnog gubernatora Primorske oblasti. U isto vreme je ukazni ataman Usurijske kozačke vojske. Potom, 12 avgusta 1900. godine, biva unapređen u čin general-potpukovnika.

Godinu dana pre Subotićevog poslednjeg unapređenja, u Kini je izbio Bokserski ustanak. Nezadovoljni stranim uticajima u Kini, pobunjenici su započeli seriju napada na strance. U Pekingu i drugim gradovima na najsvirepiji način stradao je veliki broj stranaca i pokrštenih Kineza. Među njima su bila 222 pravoslavna Kineza koje je Ruska pravoslavna crkva potom kanonizovala kao novomučenike.

Bokseri u međuvremenu napadaju Kinesku istočnu železnicu u Mandžuriji, odnosno današnjoj kineskoj provinciji Hejlungđang. Značajan deo železničke infrastrukture, koju je Rusija bila izgradila, razoren je ili oštećen, a bilo je i ljudskih gubitaka. Za razliku od ostalih delova Kine, bokseri su u Mandžuriji napadali isključivo Ruse.

Rusija je intervenisala i povratila kontrolu nad Mukdenom (danas Šenjang) i ostalim delovima Mandžurije. Ruska intervencija u Mandžuriji bila je jedan od uzroka kasnijeg Rusko-japanskog rata.

U to vreme, Subotić je angažovan na odbrani ruskog istočnog primorja od nemira uzrokvanih Bokserskim ustankom i na pacifikaciji Mandžurije. Učestvuje u Kineskom pohodu kao pomoćnik komandanta područja Kvantung i komanduje Južno-mandžurskim odredom. Zabeleženo je da je Subotić komandovao Mukdenskom operacijom, posle koje je pomenuti grad vraćen pod rusku kontrolu.

On je komandu nad Južno-mandžurskim odredom, sa oko 9.000 boraca i 40 topova, preuzeo sredinom avgusta. Naredio je pokret prema Mukdenu u tri kolone. Levu je predvodio general Flejšer, centrom je komandovao general Artamnov, a desnom kolonom komandovao je pukovnik Miščenko.

Kineske trupe bile su koncentrisane na dva mesta. Oko 6.000 boraca nalazilo se u Njučuangu i 16.000 u Ajsjandžanu. Levo rusko krilo uspelo je da zauzme Njučuang 11. avgusta, a dan kasnije Kinezi su se povukli iz Ajsjandžana. Petnaestog septembra general Subotić artiljerijom je potukao protivnike kod Ljaojena, a dva dana kasnije zauzeo je Mukden bez borbe. Cela Mandžurija bila je pacifikovana do 20. septembra.

Drama u Pekingu

Istog leta, u Pekingu se odvijala prava drama. Stranci i poveći broj preživelih kineskih hrišćana zabarakadirali su se 20. juna u Diplomatskoj četvrti, u jugoistočnom delu stare gradske utvrde iz doba dinastije Ming. Bokserima su se u opsadi Diplomatske četvrti pridružile trupe dinastije Ćing.

Naspram četrdesetak hiljada mandžurskih boraca, boksera i kineskih muslimana iz provincije Gansu, bilo je svega 409 vojnika Rusije, Francuske, Japana, Velike Britanije, SAD, Italije, Nemačke, Austro-Ugarske, Belgije, Holandije i Španije, sa 473 civila i oko 2.800 kineskih hrišćana. Njima je komandovao Britanac ser Klaud Maksvel Mekdonald. Mandžursko-bokserskim snagama, potpomognutim trupama iz provincije Gansu, komandovali su princ Duan zvani Caiji (1856 – 1922) pod zastavom Hušenjinga i Žunglu zvani i DŽunghua. Ostali kineski zapovednici bili su: Dung Fusjeng, Ma Haj-jen, Ma Fulu, Ma Fusjeng i Ma Fusing.

Nešto severnije od Diplomatske četvrti četrdesetak francuskih i italijanskih mornaričkih pešadinaca branilo je rimokatolički hram Hrista Spasitelja u kom su utočište našle stotine stranaca sa velikim brojem žena i dece. Po gradu je živote izgubilo na hiljade rimokatolika i stotine pravoslavnih hrišćana.

Ujedinjene snage osam država (Rusija, Francuska, SAD, Velika Britanija, Japan, Nemačka, Austro-Ugarska i Italija), čiju su okosnicu činile ruske jedinice, nakon 55 dana razbile su opsadu Diplomatske četvrti, nakon pobede nad kineskom vojskom kod Tjenđina. Među braniteljima Diplomatske četvrti u Pekingu poginulo je 55 vojnika, a ranjeno 135. Podaci o gubicima boksera, muslimanskih boraca iz provincije Gansu i trupa Ćinga nisu poznati, ali je izvesno da su bili nesrazmerno veći.

„Kapetan Raketa“

Nakon Kineskog pohoda, Subotić je do 1902. godine službovao u Turkestanu, gde je komandovao 2. turkestanskim armijskim korpusom i bio načelnik Zakaspijske oblasti.

Tokom 1902. i 1903. bio je generalni gubernator Priamurske oblasti, komandant Priamurskog vojnog okruga i ukazni ataman tamošnjih kozačkih trupa. U isto vreme, 1903. godine, postaje član Vojnog saveta Ministarstva vojske.

Dve godine kasnije, Subotić komanduje Turkestanskim vojnim okrugom, nalazi se na mestu generalnog gubernatora Turkestana i ukazni je ataman tamošnje Semiričenske kozačke vojske.

Godine 1906. bio je primoran da podnese ostavku na vojnu službu, zbog optužbi da je pristalica liberalizma.

Subotić je 1918. godine postao počasni konzul Kraljevine Srbije na Jalti. Preminuo je u Zagrebu 1920. godine.

Kolege su Subotića zvale „Kapetan Raketa“. Kažu da je u kontrole odlazio nenajavljeno i nemilosrdno kažnjavao, naročito u slučajevima pritisaka na stanovništvo. Na meti njegovih strogih kazni bili su, kako navode ruski izvori, svakojaki načelnici, skorojevići i korumpirani službnici koji su dobijali poklone od pomoćnika i potčinjenih.

Subotić je 22. decembra 1900. godine postao kavaljer Ordena svetog Đorđa IV stepena za zasluge u Kineskom pohodu. Njegova supruga Olimpija Ivanovna (Berežnikova) isticala se dobrotvornim radom, pomažući stanovništvo u mestima službovanja svog muža, naročito u Zakaspijskoj oblasti gde je predvodila organizaciju Crvenog krsta.

Napomene i izvori

1. Batrićević dr Đuro u knjizi „Crnogorci u Rusko-japanskom ratu“ navodi imena vojnika iz Crne Gore koji su boravili u Mandžuriji, od dr Anta Gvozdenovića, koji se takođe uspešno kockao u Monte Karlu, preko Jovana Popovića Lipovca, hrabrog Filipa Radulovića, Rada Zeca, Steva Jablana, neustrašivog Joša Ražnatovića i drugih običnih boraca. Među njima je bio i Filip Sjero Markišin Plamenac koji je, izgleda, učestvovao u ruskom Kineskom pohodu. O tome svedoči nekrolog iz Cetinjskog vjesnika, objavljen 14. februara 1909. godine (br. 13), u kom se kaže da je Filip Sjero Markišin Plamenac poznat iz rusko-kitajskog i rusko-japanskog rata.

2. Kušakov K. Юžno-mančžurskie besporяdki v 1900 g. Ashabad, izdanie K. M. Fёdorova, 1902 g.

3. From Istoriya Russkoi Armii, by A.A. Kersnovskii. Moscow “Golos” 1994. Tom 3, 1881-1915. Pages 46-52.

4. Subbotič, Dean Ivanovič, Material iz Vikipedii — svobodnoй эnciklopedii