SAD protiv Kine - novi svetski bipolarni poredak?

Sjedinjene Države fokusiraju svoju spoljnu politiku na Pacifik sa ciljem da izgrade globalni savez koji okružuje Kinu, kako bi sprečio Peking da ospori  američku kontrolu nad tim delom sveta. Ova strategija trebalo bi da zameni propali neokonzevativni unipolarni „Projekt za novi američki vek“ novim bipolarizmom. Ta nova podela sveta počivala bi na hiperglobalizaciji sa dva centra, slično kao u vreme starog Hladnog rata, sa malim izgledima da se obnovi unipolarizam, možda posle još jednog vrućeg rata.

Moramo da se podsetimo da se kapitalizam transformisao i ponovo formirao temeljnije i delotvornije nego ikada posle dva velika rata u dvadesetom veku, 1918. i 1945. godine, kada je obezbedio svoj opstanak razvijanjem novih organizacionih modela. Među kreatorima velike kapitalističke strategije svakako postoji sećanje na podmlađujuće efekte ratova.

Nasuprot tome, kineski geostrateški projekat počiva na postojanju multipolarnog sveta. Zbog geografskih razloga i  vojnih kapaciteta, cilj kineske spoljne i bezbednosne politike ne može biti bipolarni poredak sa Kinom koja se bori protiv Sjedinjenih Država za globalnu dominaciju, niti unipolarni svet sa Kinom kao središtem. Kina je kopnena sila koja se graniči sa velikim brojem potencijalno neprijateljskih država i zbog toga joj je potrebno pre svega nešto poput sanitarnog kordona. To podrazumeva da su susedne zemlje povezane sa Kinom zajedničkom fizičkom infrastrukturom, da im Kina odobrava kredite, a da se zauzvrat one obavežu da ne ulaze u  saveze sa potencijalno neprijateljskim spoljnim silama.

Sasvim suprotna je američka ambicija da se svet u celini podvrgne globalizovanoj Monroovoj doktrini.(Sjedinjene Države imaju samo dva suseda, Kanadu i Meksiko, za koje je malo verovatno da će postati  kineski saveznici) Osim toga, Kina aktivno podstiče formiranje nečeg poput saveza nesvrstanih regionalnih sila, uključujući Brazil, Južnu Afriku,Indiju i druge države - novi Treći svet koji će se držati podalje od kinesko-američke konfrontacije i, što je još važnije, odbiti da se pridruži američkim ekonomskim sankcijama protiv Kine i njene nove  klijentske države, Rusije.

Verovatnije je da bi Kina više volela da je posmatraju kao neutralnu silu među ostalima, nego kao jednu od dve sile koje se bore za svetsku dominaciju, barem sve dok ne bude sigurna da neće izgubiti rat protiv Sjedinjenih Država.Želja da se izbegne novi bipolarizam sličan onom iz vremna prvog Hladnog rata objašnjava kinesko odbijanje da obezbedi oružje Rusiji, iako je Ukrajina naoružana do zuba od strane Sjedinjenih Država (Kina to može sebi dopusti jer Rusija nema drugog izbora osim da se složi sa njom, sa oružjem ili bez njega, bez obzira na korist koju Kina može da izvuče za pružanje zaštite). U ovom kontekstu, jednosatni telefonski razgovor između Sija i Zelenskog 26. aprila, koji se samo usputno pominje u većini evropskih medija, možda je bio neka prekretnica.Očigledno, Si se ponudio kao posrednik u rusko-ukrajinskom ratu, na osnovu kineskog mirovnog plana u dvanaest tačaka koji su zapadni lideri smatrali trivijalnim i beskorisnim, ako su ga uopšte primetili.Zanimljivo je da je Zelenski razgovor nazvao „smislenim“ dodajući da je „posebna pažnja posvećena načinima moguće saradnje za uspostavljanje pravednog i održivog mira za Ukrajinu.“ Ako bude uspešna, kineska intervencija bi mogla biti od formativnog značaja za globalni poredak u nastajanju na završetku „kraja istorije“.

Jednosatni telefonski razgovor između Sija i Zelenskog 26. aprila, koji se samo usputno pominje u većini evropskih medija, možda je bio neka prekretnica.Očigledno, Si se ponudio kao posrednik u rusko-ukrajinskom ratu, na osnovu kineskog mirovnog plana u dvanaest tačaka koji su zapadni lideri smatrali trivijalnim i beskorisnim, ako su ga uopšte primetili

Poslednjih meseci nemačka ministarka spoljnih poslova Analena Berbok obilazi svet u misiji da utera što više zemalja u američki tabor obnovljenog bipolarizma, pozivajući se na liberalne – „zapadne“ – vrednosti, nudeći diplomatsku, ekonomskui vojnu podršku uz pretnju ekonomskim sankcijama. Kredibilitet Berbekove, kao putajućeg američkog ambasadora, zahteva da njena sopstvena zemlja striktno sledi američku politiku, uključujući i izbacivanje Kine iz globalne ekonomije. Ovo je, međutim, u fundamentalnom sukobu sa interesima nemačke industrije, a samim tim i Nemačke kao zemlje. Zbog toga je ona primorana da se ponaša nezgrapno i da često iznosi potpuno kontradiktorne stavove u vezi odnosa sa Kinom.Na primer, tokom svoje nedavne posete Pekingu koirstila je agresivnu, pa čak i neprijateljsku retoriku u toj meri da je njen kineski kolega smatrao potrebnim da joj na zajedničkoj konferenciji za novinare objasni da je poslednja stvar koja je Kini potrebna da joj Zapad drži lekcije. Takođe, ona je očigledno nagovestila da bi nemačke sankcije mogle biti selektivne, a ne sveobuhvatne, pri čemu se trgovinski odnosi u nekoliko industrijskih sektora nastavljaju manje-više u nesmanjenom obimu.

Imajući u vidu šta se moglo dešavati iza scene, može se spekulisati da li je Šolc uspeo da natera Sjedinjene Države da Nemačkoj daju neki ustupak u njenim odnosima sa Kinom (najvažnijem nemačkom izvoznom tržištu) kao nagradu za to što Nemačka predvodi evropske ratne napore u Ukrajiniu skladu sa američkim zahtevima. S druge strane, čini se da su nemački proizvođači nedavno izgubili tržišni udeo u Kini, i to dramatično kada su u pitanju automobili. Kineski kupci odbijau da kupuju nova električna vozila iz Nemačke u korist domaćih. Iako je to možda zato što se nemački modeli smatraju manje privlačnim, nemačka antikineska retorika je možda bila od značaja u zemlji sa jakim nacionalističkim i antizapadnim osećanjima.Ako je tako, to sugeriše da će se problem nemačke industrije koja previše zavisi od Kine možda rešiti sam od sebe.

Imajući u vidu šta se moglo dešavati iza scene, može se spekulisati da li je Šolc uspeo da natera SAD da Nemačkoj daju neki ustupak u njenim odnosima sa Kinom (najvažnijem nemačkom izvoznom tržištu) kao nagradu za to što Nemačka predvodi evropske ratne napore u Ukrajini u skladu sa američkim zahtevima

Nemačka politika prema Kini, koja prati američki bipolarni svetski politički projekat, izaziva sukobe ne samo na unutrašnjem, već i na međunarodnom planu, pre svega sa Francuskom, što preti da još više pocepa Evropsku uniju. Francuske težnje za „strateškom autonomijom“ za Evropu (i „strateškim suverenitetom“ za Francusku) imaju šansu samo u multipolarnom svetu sa većim brojem politički značajnih nesvrstanih zemalja, prilično slično onome što Kinezi izgleda žele. U kojoj meri to implicira neku vrstu ekvidistance prema Sjedinjenim Državama i Kini, pitanje je koje je Emanuel Makron, verovatno namerno, ostavio otvorenim. Ponekad izgleda da on želi ekvidistancu, ponekad to poriče. U svakom slučaju, ovu perspektivu anatemišu nemački prozapadni militanti, pre svega Zeleni koji sada kontrolišu nemačku spoljnu politiku. Među njima postoje duboke su sumnje u Makronove povremene provokativne izajve da je „strateška autonomija“ kompatibilna sa transatlantskom lojalnošću, u vreme rastuće konfrontacije između „Zapada“ i novog istočnoazijskog „carstva zla“. Kao rezultat toga, Francuska je više nego ikada izolovana u EU.

Makron, kao i prethodni francuski predsednici, zna da je Francuskoj, da bi dominirala Evropskom unijom, potrebna Nemačka na njenoj  strani, tačnije rečeno briselskim žargonom -  da bude na zadnjem sedištu francusko-nemačkog tandema. Njegov problem je što je Nemačka sada sjahala sa tog bicikla, i to zauvek. Pod vođstvom Zelenih ona sanja, zajedno sa Poljskom i baltičkim državama posebno, o isporuci Putina Međunarodnom krivičnom sudu u Hagu. Ta bi taj san postao java ukrajinsko-nemački tenkovi moraju ući u Moskvu, baš kao što su sovjetski tenkovi nekada ušli u Berlin.Makron, nasuprrot njima, želi da dozvoli Putinu da „sačuva obraz“ i nada se da će Rusiji ponuditi obnovu ekonomskih odnosa, nakon prekida vatre uz posredovanje, ako ne Francuske, onda možda koalicije nesvrstanih zemalja sa „globalnog juga“, ili čak od strane Kine.

Makron, kao i prethodni francuski predsednici, zna da je Francuskoj, da bi dominirala Evropskom unijom, potrebna Nemačka na njenoj  strani, tačnije rečeno briselskim žargonom -  da bude na zadnjem sedištu francusko-nemačkog tandema

Kolaps francusko-nemačke dominacije Evropskom unijom i pretvaranje njenih ruševina u antirusku ekonomsku i vojnu infrastrukturu koju vode istočnoevropske zemlje u ime američkog transatlantizma, nikada nije bio vidljiviji nego tokom Makronovog puta u Kinu 6. aprila, posle Šolca (4. novembra) i pre Berbokove (13. aprila). Začudo, Makron je dozvolio Ursuli Fon der Lajen da ga prati, po nekima kao nemačka guvernanta zadužena da spreči Makrona da previše strastveno zagrli Sija. Drugi pak smatraju da je Makron hteo da pokaže Kinezima da predsednca evropske Komisije nije pravi predsednik već da je podređena predsedniku Francuske, koji upravlja ne samo svojom državom već i celom EU. Kinezi, koji su možda razumeli, a možda i nisu, Makronove signale, ophodili su se prema njemu kraljevski iako su nesumnjivo bili svesni njegovih domaćih nevolja; fon der Lajen, poznata kao atlantistička tvrdolinijašica, primljena je bez pompe. Dok je Makron leteo nazad svojim avionom, Fon der Lajen više nije putovala s njim. On je objasnio novinarima da američki saveznici nisu američki vazali. Postoji opšta saglasnost da ta izjava implicira da bi Evropa trebalo da bude na jednakoj udaljenosti od Kine i Sjedinjenih Država. Nemačka, pre svega njena ministarka spoljnih poslova, je bila užasnuta, a nemački mediji su bez ogrničenjna poslušno i jednoglasno pratili zvanične stavove.

Nekoliko dana kasnije, 11. aprila, Berbok je prisustvovala sastanku ministara inostranih poslova G7 u Japanu.Tamo je naterala svoje kolege, uključujući i francusku ministarku, da pokažu što je više moguću odanost  Sjedinjenim Državama, kao i za jedan nedeljiv svet, sa slobodom i pravdom za sve.U to vreme Makron je već odstupio, uvidevši da je njegova retorička bitka protiv francuskog vazalstva prošla neprimećeno od strane protivnika njegove penzione reforme, i, opet, iskazao večnu lojalnost NATO-u i Sjedinjenim Državama. Međutim, nema razloga da se veruje da će ovo zaustaviti preokret u Evropskoj uniji koji je započeo  ukrajinskim ratom i koji i dalje traje. Taj preokret doveo je do raskola između Francuske i Nemačke i do uspona istočnoevropskih država članica koje stiču dominantnu pozciju u Evropi nakon povratka Sjedinjenih Državau Evropu pod Bajdenom, u sklopu njihovih priprema za globalnu konfrontaciju sa zemljom Sija, u neumornim američkim naporima da učine svet „bezbednim za demokratiju“.

Deo većeg članka A Bipolar Order? By Wolfgang Streeck,01 May 2023.

Sa engleskog za NSPM preveo Miroslav Samardžić