Prikaz trilogije Đorđa Jončića o raspadu Jugoslavije 1989–1991. godine

Utisak g. Jončića je da političko vođstvo Srba nije dovoljno dobro procenilo važnost međunarodnog faktora u razvoju jugoslovenske krize, posebno imajući u vidu važnost promena u međunarodnim odnosima, koje su se odvijale upravo u periodu poslednjih godina postojanja SFRJ – pad Berlinskog zida, nestajanje istočnog bloka, raspad samog SSSR, te postanak SAD jedinom preostalom svetskom supersilom. Autor ove trilogije ukazuje na veliki ideološki značaj koji u međunarodnim odnosima ima „pravilno ideološko prestrojavanje“, to jest, kako je to u pogovoru lepo naveo prof. Antonić, „borba simbola“, kao što su uspostavljanje tržišnog privrednog sistema, parlamentarna demokratija, evropske integracije (koje svakako ne treba poistovetiti s „evroatlantskim integracijama“), u čemu je Srbija kasnila u odnosu na svoje susede. S ove vremenske distance, lako je složiti se i prihvatiti kao valjane zaključke da bi pozicija Srbije, Crne Gore i srpskih zemalja sigurno bila bolje prihvaćena u zapadnim zemljama, samo da se pravovremeno prišlo navedenim reformama i promenama političkog sistema i državnog uređenja. S druge strane, verovatno je tačno i to da same SAD, iz više geopolitčkih razloga, nisu posebno naklonjene srpskom interesu, u šta se i sami uveravamo, naročito posle 2000. godine, a što u svojoj trilogiji naslućuje Đorđe Jončić. Otuda smatram donekle naivnim uverenja g. Jončića, iskazana posebno u potpoglavlju prve knjige, pod naslovom „Spoljna politika SAD“ (str. 83–87), da je nedostatak ubrzanih demokratskih procesa u Srbiji tokom devedesetih godina, ili pak neki elementi formalne prirode u komunikaciji srpskih i američkih diplomata, u najvećem uslovilo okvir politike zvaničnog Vašingtona prema srpskom pitanju. Mišljenja sam da je ono svakako uticalo, i to zntano, ali svakako ne i presudno, što se posebno može videti u američkoj politici nakon 2000. godine, koja, uprkos postignutim promenama političkog kursa i uređenja u Srbiji, i dalje ostaje veoma nenaklonjena najvažnijim srpskim pitanjima.

Prva knjiga je posvećena 1989. godini, „Sunovrat Jugoslavije“, a u njoj Jončić ističe nekoliko događaja koji su, po njegovom mišljenju, na upečatljiv način odslikavali proces dezintegracije zemlje. To su, na primer, XIV kongres SKJ, pitanje Kosova i Metohije, kao i neki fragmenti iz spoljnopolitičkih odnosa Jugoslavije. Autor fenomenu ne pristupa na hronološko-deskriptivni način, gde bi se u glavnim crtama izneli najvažniji događaji u ovoj godini (što je, inače, pristup koji će biti zadržan i u naredne dve knjige, posvećene 1990. i 1991. godini), niti sprovodi metodološki zasnovanu analizu. On se zadržava na fragmentarnim analizama pojednih, po njemu važnijih, pitanja, koja su uslovljavala konflikt na eks jugoslovenskom prostoru.. Pažnju zaslužuje poglavlje u kome autor pokušava da nađe odgovor na pitanje da li je bio moguć drukčiji scenario, koji ne bi doveo do raspada zemlje, a potom i do građanskog rata.

Druga knjiga je posvećena narednoj godini, „1990 – druga sudbonosna godina Jugoslavije“, dok se treća knjiga bavi 1991. godinom, u kojoj je došlo do finalizacije raspada SFRJ. Autor se ovde više zadržava na događajima vezanim za sukobe na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine, ostajući i dalje veoma zainteresovan za analizu spoljnopolitičke dimenzije jugoslovenske krize i upliv stranog faktora.

Trilogija dr Đorđa Jončića pokušava da na jedan što sveobuhvatniji način pronikne u nukleus i posledice jugoslovenske krize u poslednjim goidnama postojanja SFRJ. Ono što je veoma značajno jeste da je autor, u vreme kada je pisao ove publikacije, živeo u zapadnim zemljama, te da je jugoslovensku krizu posmatrao iz inostranstva, posredstvom zapadnih medija, što mu je, s jedne strane, pomoglo da jugoslovensku krizu posmatra iz jednog ugla koji nije bio moguć većini građana i savremenika raspada SFRJ. S druge strane, očito je da se ova prednost u pojedinim slučajevima može posmatrati i kao nedostatak u informisanosti, imajući u vidu često jednostrane informacije, koje su povodom jugoslovenske krize pružali mediji pojedinih zapadnih zemalja. Treba naglasiti veliko poznavanje činjenica iz društvenih nauka koje je, u ovoj trilogiji, dr Jončić demonstrirao, naročito istorije, što mu, podsetimo se, nije uža profesija. I pored svega navedenog, preporučujemo trilogiju dr Đorđa Jončića kao interesantno štivo i važnu dopunu dosadašnjim stručnim i publicističkim izdanjima posvećenim navedenoj problematici.