Kako to da su sve granice na Balkanu sakrosanktne - izuzev granica Srbije

Među idejama plasiranim ovih dana u srpski javni prostor kao odgovor na inicijativu sa vrha države da se pokrene unutrašnji dijalog o načinima konačnog rešavanja kosmetskog pitanja, jedna je naišla na posebno zanimljiv odjek. Izrekao ju je ovdašnji ministar spoljnih poslova, a ista je glasila da je razgraničenje na ono što je srpsko i ono što je albansko na Kosovu "jedno moguće trajno kompromisno rešenje, uz poseban status za naše crkve i manastire, i uz zajednicu srpskih opština na jugu Kosova".

Tako su jedan srpski politički zvaničnik i njegovi sagovornici iz redova kosmetskih Albanaca, reaktualizovali pitanje moguće redefinicije "avnojevskih" granica država nastalih na razvalinama socijalističke Jugoslavije koje lebdi u političkom "vazduhu" regiona još od trenutka proglašenja kosmetske nezavisnosti, kojim je zapravo "avnojevska" granica države Srbije već redefinisana. U tom kontekstu uglavnom se pominjala, a i u albanskom "brižnom" reagovanju na Dačićevu ideju prvenstveno se ima u vidu Bosna i Hercegovina odnosno status Republike Srpske u njoj, za koji srpska strana podavno predlaže da bude identičan onome koji u konačnici Kosmet stekne u odnosu na ostatak Srbije.

Na mogućnost takvog rasplitanja dve i po decenije trajućeg bosansko-hercegovačkog državno-statusnog "zapleta" predstavnici bošnjačke političke elite su u proteklih nekoliko godina više puta javno reagovali, a zadnji put je to učinjeno na komemoraciji srebreničkim žrtvama jula meseca ove godine. "Nikada nećemo dozvoliti da Srebrenica, ali ni Tomašica, Brčko, Zvornik, i sva druga mjesta užasnih zločina nad nevinim bosanskim ljudima, budu išta drugo do li Bosna i Hercegovina," poručio je tom prilikom sa srebreničkog mezarja lider bosanskih muslimana. Dejtonski postav Bosne i Hercegovine, odnosno njene "avnojevske" granice, upozorio je Izetbegović mlađi jednim drugim povodom, "branićemo po svaku cijenu".

Po istu tu cenu svoju "avnojevsku" granicu je početkom devedesetih godina proteklog veka branila i odbranila tada nastala hrvatska država, što je rezultovalo demontiranjem tek formirane protodržave srpskog naroda na tim prostorima ("Republika Srpska Krajina") i izgonom više od dvesta hiljada njegovih pripadnika sa vekovnih im staništa. "Lijepa njihova" je na taj način, znano je, samoproizvedena u etnički najčistiju, odnosno najhomogeniju državu na evropskom kontinentu, sa udelom od više od 90 procenata matičnog, hrvatskog naroda u populaciji koja je naseljava.

Ideje o jasnijoj teritorijalizaciji srpskog prisustva na prostorima postjugoslovenske, nezavisne Crne Gore, stidljivo plasirane u javnost odmah po njenom državnom osamostaljenju, pohranjene su u istorijske arhive pre nego što su i dobile ozbiljniju političku artikulaciju; danas se srpski narod u njenim, "avnojevskim" granicama, pred snažnim naletima asimilatorskih struja očajnički bori za očuvanje nacionalnog identiteta i za političku vidljivost koja bi bila bar približno adekvatna njegovoj zastupljenosti u ukupnoj populaciji (prema rezultatima popisa iz 2011. godine sa više od 29 procenata).

Ne manje napora, bar do ovog časa, investira se izvana i iznutra, i u očuvanje "avnojevske" granice nekadašnje jugoslovenske republike, a danas države Makedonije, koju već više od deceniju i po snažno dovodi u pitanje tamošnja najbrojnija i politički najagilnija albanska nacionalna manjina.

Njeni sunarodnici sa Kosova i Metohije, kako je ovih dana obznanjeno, jesu zagovornici multinacionalne i multukulturne države, istina samo ako je prethodno svojoj etničkoj grupi obezbeđen status apsolutne većine u njoj, pa kao takva ista nipošto ne bi smela da bude "pocepana" po njenim etničkim "šavovima". 

Tako se ispostavilo da su "zamišljene i privremene administrativne linije koje više spajaju nego što razdvajaju, kako je "otac" druge Jugoslavije definisao granice između njenih republika sastavnica, odnosno u potonjem slučaju "uže Srbije" i njene južne pokrajine, nakon njihovog državnog osamostaljenja u svakoj od njih, izuzev današnje srpske države, stekle status svetih i nedodirljivih okvira njihovog kolektivnog života koje kao takve ne sme dovesti u pitanje nijedna, a posebno ne srpska nacionalna manjina koja se u njima zatekla.

S druge, pak, strane, "avnojevska" granica Srbije sve vreme njenog postjugoslovenskog postojanja biva tretirana kao pokretni "ram" za "sliku" njene multinacionalnosti i multikulturalnosti, koji već dugo u rukama čvrsto drži njena najbrojnija i politički najsamosvesnija manjinska etnička skupina. Jer, poručuje se time njenoj etničkoj većini, zašto bismo mi bili i ostali nacionalna manjina u "vašoj" državi, ako nam se može da u samoproklamovanoj "našoj" vas prevedemo u taj status, a potom i većim delom prognamo sa njenih prostora.  A to tekuće i na srbijansku teritorijalnu štetu velikim delom već realizovano redefinisanje njene državne granica, sa svim demografskim posledicama koje su iz njega proistekle, kao takvo gotovo da više ni ne biva javno prepoznato, odnosno registrovano u međunarodno-političkom diskursu. O njemu se, naime, danas govori samo sporadično i retko, uglavnom onda kada to iniciraju pripadnici srpske političke klase, i to isključivo u smislu samorazumljivog "ispravljanja istorijske nepravde prema albanskom narodu", "jedinog mogućnog odgovora međunarodne zajednice na višedecenijsko kršenje njegovih ljudskih prava na Kosmetu", i tome slično.

I, ne samo da se ispostavilo da jedino "avnojevska" granica današnje srpske države ne može biti sakrosanktna, odnosno da se može i mora pomeriti u pravcu koji je nametnula jedna politički dovoljno uporna i izvana podržana njena nacionalna manjina, već se kvijetističkim pristajanjem njenih političkih elita na tu bizarnu činjenicu ona permanentno uslovljava na dugom i neizvesnom putu njenog "evroatlantskog integrisanja". Drugim rečima, kraj toga puta će, nedvosmisleno se poručuje, biti dogledan samo ukoliko Srbija normalizuje svoje odnose, a potom se i formalno saglasi sa postojanjem države nastale jednostranim i protivpravnim otuđivanjem najjužnijeg dela njene državne teritorije, čiji međunarodno-pravni subjektivitet još uvek ne priznaje ni znatan broj članica zajednice država koja pred nju izlazi sa jednim takvim zahtevom.

A usudi li se da učini ono što je ovih dana u sklopu pokrenute javne debate učinila – odlučnije nagovesti mogućnost traženja kompenzacije za ono što bi joj u državno-teritorijalnom smislu time bilo definitivno oduzeto, Srbija, jasno joj se stavlja na znanje, mora računati sa političkim animiranjem i ostalih secesionistički orijentisanih manjinskih etničkih skupina na njenim prostorima. Navedeno je nedvosmisleno potvrdio prekjučerašnji rečiti istup u javnost lidera sandžačkih muslimana Muamera Zukorlića, a nije teško pretpostaviti da bi, upute li im se izvana slični politički signali, njegovim stopama mogli da krenu lideri bar još dve brojnije i politički organizovanije, a državi malo lojalne etničke zajednice koje obitavaju na prostorima Srbije. U odgovor njenih političkih elita na najkrupniji politički izazov u postjugoslovenskoj istoriji države koju reprezentuju založeno je, dakle, mnogo više od petnaestak procenata njene državne teritorije kojih bi u ovom trenutku trebalo svojevoljno da se odrekne.

"Jaki čine ono što mogu, a slabi trpe ono što moraju", izrekao je pre mnogo godina slavni starogrčki istoričar Tukidid. Drugim rečima, pravde, i prava kao njene kodifikovane forme, u međunarodnim odnosima ima, i može biti, samo među jednakima (inter pares). Ili, moglo bi se dodati, među onima koji te "jednake", odnosno podjednako moćne, u važnom im političkom trenutku imaju za svoje saveznike. Taj drevni nauk srpski politički čelnici, ma ko da ih bude personifikovao, nipošto ne bi smeli smetati s uma pri tegobnim drešenjima brojnih državnih i nacionalnih "čvorova" koja im predstoje u bliskoj budućnosti.

Autorka je naučna saradnica Instituta za filozofiju i društvenu teoriju u Beogradu