Zavođenje za Avalu planinu

Mr Velibor DŽomić je u bespotrebno širokom tekstu „Nerazumevanje crkve i crkvene misije“, ispravljajući moje greške koje nisu od suštinskog značaja, previđao savremene procese, kao što je na primer političko-verski u Crnoj Gori za koji se ne kuda će odvesti, i koji nisu nezanemarljivi zbog posledica koje će se desiti u bliskoj budućnosti po celinu Srpske pravoslavne crkve! Tako je izbegao da odgovori na ključna pitanja koja sam postavio u svojim tekstovima: kanonsko-ustavna utemeljenost titule „arhiepiskop cetinjski“ i „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“, koji sa sobom već povlače mnogo toga čega u istoriji nije bilo.

Na pominjani tekst reagujem iz više razloga. Prvo, polemika može, između ostalog, da pokaže ko, šta i koliko zna. Ono po čemu smo DŽomić i ja ravnopravni jeste u činjenici da ni on ni ja nismo završili ni bogosloviju niti Teološki fakultet. Doduše, ja imam malu prednost u bogoslovskom znanju jer sam pohađao veronauku 1964-1966. godine kod jereja Petra Olujića, paroha u Vrlici kod Knina, nekadašnja Krajina. (Prota je držeći, živi u Sisku, Hrvatska, pa se moja tvrdnja može proveriti!)

Kada se reaguje sa mnogo više reči od onog što je predmet onda to može da bude i praznoslovlje – govor bez činjenica, na primer. Ako se tome doda još i poneka isprazna rečenica tipa „Međutim, strah, panika i površno rasuđivanje ne predstavljaju odraz srpskog pravoslavnog karaktera i zato ne razumem ovakvu i ovoliku paniku, praćenu ’prorokovanjem zla‘ i insinuacijama na račun crkvene jerarhije, koju demonstrira dr Veljko Đurić Mišina“, onda se zapitaš odakle da kreneš da odgovaraš. Shvatiš da je za to potreban poduži tekst pa pomisliš da je bolje da odustaneš. Ja, ipak, ne želim da odustanem. Kako je polemika začeta ispravljanjem grešaka, red je da i ja pronađem nešto pogrešno u DŽomićevom tekstu.

O greškama

DŽomić je pronašao moje tri pogreške. Dve je ispravio, treća se odnosi na hirotoniju episkopa Nikolaja Jokanovića. Njegovo objašnjenje, međutim, nije osnovano!

Poznate činjenice pokazuju sledeće: Kako je dotadašnji mitropolit crnogorsko-primorski Gavrilo Dožić 21. februara 1938. izabran (i uz malu pomoć Milana Stojadinovića, predsednika jugoslovenske kraljevske Vlade) za patrijarha, tron na Cetinju je ostao upražnjen. U tim okolnostima je arhimandrit Nikolaj Jokanović, dotadašnji arhijerejski (mitropolitov) zamenik, na zasedanju Sabora u Beogradu izabran 22. juna 1938. za vikarnog episkopa sa titulom episkop budimljanski[1] a hirotonisan na Cetinju na Petrovdan iste godine. (Uzgred, po ranijim tvrdnjama Velibora DŽomića, titula je glasila – episkop polimski![2]) Poznato je da se vikar bira najčešće za pomoćnika patrijarhova. Tako je vikar Nikolaj pomagao u poslovima administriranja Mitropolijom crnogorsko-primorskom njenom bivšem arhijereju, a tadašnjem patrijarhu. Kako je decembra 1939. godine vikarni episkop Nikolaj izabran za episkopa zahumsko-hercegovačkog, jasno je da on nije bio eparhijski arhijerej u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.

Kanonsko i vladarevo pravo

DŽomićeva ispravka moje tvrdnje o karlovačkim mitropolitima kao nosiocima istorijske tradicije Pećke patrijaršije to jest prava pećkih patrijaraha u hirotonijama novih arhijereja za druge srpske crkvene zajednice nije, takođe, osporena validnim činjenicama. Uzgred, nije to moja tvrdnja. To je opštepoznata činjenica u tekstovima istoričara srpske Crkve.[3]

DŽomić je zapitao zašto su prvi arhijereji u Kneževini Srbiji Melentije Pavlović i Nikifor Maksimović hirotonisani uoči Preobraženja 1831. u Carigradu a ne u Sremskim Karlovcima i tako nesvesno pokazao slabo poznavanje crkvenog prava, kanona i istorijskih okolnosti. Naime, on je previdio da je posle ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine jedan njen deo, u ovom slučaju Karlovačka mitropolija koja se nalazila na teritoriji austrijske carevine, imao sve osnove za kontinuitet, dok je drugi deo, u ovom slučaju eparhije u Beogradskom pašaluku, to jest jednom delu carevine Turske, bio pod jurisdikcijom Carigradske patrijaršije. Po obznani sultanovog hatišerifa 1830. kojim je nastala autonomna Kneževina Srbija ali i dalje pod turskom vlašću, stekli su se uslovi da se zatraži i septembra 1831. dobije crkvena autonomija. Zalaganjem kneza Miloša Teodorovića Obrenovića, Crkva je o Duhovima 1836. dobila svoj Ustav! Od tada počinje period redovnog stanja.[4] Nova prekretnica je usledila posle Berlinskog kongresa 1878. kada je Srbija dobila nezavisnost, odnosno 20. oktobra 1879. kada je Crkva u Kneževini Srbiji dobila od carigradskog patrijarha autokefalnost![5]

„Autokefalnost“ Crkve u Crnoj Gori proglasio je knjaz Nikola Petrović. Toliko o kanonima!

Ni u jednom tekstu nisam sporio srpstvo Mitropolije crnogorske niti tvrdio da je bila autokefalna jer je poznato da je ona, kanonski i formalno ali ne i stvarno, posle 1766. bila deo Carigradske patrijaršije. Naime, čim je ukinuta Pećka patrijaršija, sultan je potpisao berate novim episkopima kojima su potvrđena prava koja su im pripadala kao arhijerejima. Takav berat je upućen i episkopu Savi Petroviću na Cetinje. Nije utvrđeno da li je taj ferman donet na odredište.[6] Zna se da mitropoliti Cetinjske mitropolije nisu priznavali ni tursku, ni grčku crkvenu vlast, niti su im bili u zavisnosti. To nepriznavanje, međutim, nije im davalo više prava od Karlovačke mitropolije. Naprotiv! Uostalom, Petar I Petrović Njegoš je hirotonisan 13. oktobra 1784. u Sremskim Karlovcima sa titulom „mitropolit černogorski, skenderijski i primorski“.

Kanoni i sabornost

DŽomić je odbacio moju konstataciju da je prvi kanonski mitropolit crnogorsko-primorski bio Gavrilo Dožić pitanjem „Zar su njegovi prethodnici bili nekanonski?“ i zaključkom „Takvu tvrdnju još do niko do sada nije izgovorio ili napisao“. Da malo pojasnimo.

Poznato je da je dotadašnji (od kralja Nikole Petrovića postavljeni) mitropolit pećki Gavrilo Dožić, posle smrti mitropolita Mitrofana Bana, na Saboru Ujedinjene pravoslavne srpske crkve Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca 17. novembra 1920. u Sremskim Karlovcima na kanonski način izabran za mitropolita cetinjskog.[7] Ne bih da ponavljam kako su do tada postavljani njegovi prethodnici u drugoj polovini 19. veka na cetinjski tron niti da poredim ta postavljenja i izbor na Saboru. Princip sabornosti, koji je toliko važan u savremenoj teologiji, naročito eklisiologiji, na kome DŽomić insistira, pokazuje koliko je njegovo poimanje, u stvari, doprinos apologetisanju onih koji su stvorili pojmove „arhiepiskop cetinjski“ i „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“!

Princip sabornosti i „sabornosti“ vidi se i na liturgijama koje služi patrijarh srpski gospodin Irinej. Na onim gde mu saslužuju visokopreosvećeni Amfilohije, đakon iz Crne Gore (podučen od starijih) pominje njega kao „arhiepiskopa cetinjskog“, a patrijarh u svojoj prozbi poziva verne da se mole za mitropolita crnogorsko-primorskog! Da li je reč o sinonimima ili patrijarh kao prvojerarh na liturgiji iznosi svoj liturgijski sud nad pseudoustavnom formulacijom „arhiepiskopije cetinjske“?

DŽomić mi spočitava da ne poznajem Ustav Srpske pravoslavne crkve i da na Crkvu gledam kao neko spolja, jer je, tobože za mene, Ustav najviši pravni akt. Kako Srpska pravoslavna crkva nema Ustavni sud koji bi proveravao da li su pojedine odluke Sabora u skladu sa tim pravnim aktom, ovom prilikom pozvao sam se na titulaturu u liturgijskoj praksi pod omoforom njegove svetosti arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog Gospodina Irineja, nadajući se da će se tako pojasniti sva nerešena pitanja koja opterećuju verni narod i klir Srpske pravoslavne crkve kako u Crnoj Gori tako i šire.

Knjaz i gospodar

Ne razumem što DŽomiću smeta što poredim knjaza i kralja Nikolu Petrovića i Mila Đukanovića i pominje nekakvog Nenada Čanka. Uostalom, Nikola je bio i gospodar Crne Gore, vladao je 58 godina. Milo je na vlasti tek nešto više od 20 godina. Gospodar je postavljao arhijereje i darivao im Ustav, Milo bi da to uradi u savremenoj nezavisnoj Montenegro. Zajedničko im je još i to što obojica, svako na svoj način, nisu simpatisali beogradske mitropolite. Daleko od toga da mi je simpatičan neki Čanak, ali i za njega se može da kaže da je u mnogo čemu, na primer na antisrpstvu, sličan Đukanoviću!

Uzgred, poznato je da je mitropolitu crnogorsko-primorskom godilo da ga oslovljavaju sa „gospodaru“. Istorija nam kazuje da nije bilo jedne zemlje sa dva gospodara. Iako je Milo došao na Cetinje kod mitropolita, a zajedno kod patrijarha Pavla, mnogima je jasno da je Milo gospodar koji mitropolitu nudi da nekakvu Ujedinjenu Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori! Gospodar Milo previđa da se do Crkve ne dolazi tek tako, pa ni na način kako je to činio gospodar Nikola!

U svemu tome može se naslutiti jedan od koraka: gospodar Milo bi da ga mitropolit crnogorsko-primorski zamoli za prestanak proganjanja pojedinih sveštenika zbog toga što nemaju nekakve montenegrinske papire...

Slučaj Grbalj

DŽomić mi spočitava da bolje poznaje od mene prilike u Grblju. Predstavnici Paštrovića i tamošnje Crkvene opštine tražili su u Patrijaršiji i Arhivu Jugoslavije arhivsku građu o hramu koji je kraljica Marija Karađorđević podigla na Svetom Stefanu, i prikupili dokumentaciju koja nedvosmisleno pokazuje imovinsko pravo Mitropolije crnogorsko-primorske na dotično građevinsko zemljište.

Epilog slučaja Grbalj sveo se na proterivanje nadležnog sveštenika Siniše Smiljića, što je čestite Primorce sa svetosavskim opredeljenjem još više udaljilo od crkveno-političkih poteza mitropolita Amfilohija, pogotovu što nije učinio gotovo ništa da zaštiti svog sveštenika. Ostaje pitanje da li su istorijsko-imovinska prava grbaljske crkvene opštine za sada dobili lokalni tajkuni, i kojima sveštenik toliko smeta. Šta je u ovom slučaju „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“ blagosiljala i da li je digla dovoljno glasa protiv ugrožavanja egzistencijalnog prava i delatnosti sveštenika?

Ruski model u Ukrajini i Crna Gora

DŽomićevo negiranje konkretnog angažovanja arhijereja Ruske pravoslavne crkve na teritoriji gde je kanonska jurisdikcija Srpske pravoslavne crkve, u ovom slučaju u Crnoj Gori, nema osnova jer je o tome objavljeno dovoljno zvaničnih saopštenja.[8] Meni je poznato, kao i DŽomiću, i ono što nije objavljeno. (Uzgred, nekoliko reči na tu temu reče mi ovih dana i jedan naš vladika, koga komentatori polemike pominju.)

Svojevremeno je mitropolit volokolamski Ilarion Alfejev kazao da Ruska pravoslavna crkva nije samo pravoslavna Crkva Rusije već i Ukrajine, Belorusije, Moldavije, Kazahstana, Estonije, Litvanije i Letonije, a takođe i pravoslavnog naroda koji živi u Kini i Japanu, naglasivši da u kabinetu ruskog patrijarha ne stoji jedna već 15 zastava. „U Crnoj Gori postoji kanonska Crkva kojoj pripada većina pravoslavnog življa i jedna mala grupa samozvanaca koji nastoje da prikažu sebe kao pravoslavnu crkvu. Što se tiče kanonskog prava pravoslavne Crkve,  ne mogu, ni u kom slučaju, postojati dve pravoslavne Crkve na jednoj teritoriji! Kao što ne mogu na jednoj teritoriji postojati dve države!“, zaključio je mitropolit volokolamski. Ako želimo da „prevedemo“ na srpski jezik te reči, onda biva štošta jasnije.

Uzgred, kad smo kod zastava, koja se zastava vije na jarbolu ispred Bogoslovije na Cetinju?

Na kraju

Retorički balast mr Velibora DŽomića, sladunjavi oratorski trikovi kojima prikriva nedostatak bogoslovske spreme i površno znanje istorije, stavlja skribomaniju u službu propagande mitropolita Amfilohija. Naglašavajući kako ja ne poznajem misiju Crkve, DŽomić pri zaključku svoga odgovora ističe da „ni Crkva, ni Srbi, ni vernici nisu ni za kakvu crkvenu autonomiju...“ Ova rečenica pokazuje pravo DŽomićevo shvatanje Crkve, jer kao tipičan i osvedočeni pripadnik klerikalističke struje razdvaja vernike od Crkve, kao da je Crkva skup samo onih koji nose mantiju, a da nas pri tome nije ubedio u nevinost zagovornika autonomije.