Pravoslavna geopolitika i američka nacionalna bezbednost – Carigradska patrijaršija kao oruđe u borbi protiv crkvene „meke moći“ Rusije

Posle izbijanja rata u Ukrajini važno, ali često zanemareno, pitanje pravoslavne hrišćanske geopolitike ponovo je izazvalo interesovanje zapadnih medija. Zaista, značaj vere u političkim događajima u istočno-pravoslavnom svetu teško se može preceniti. Pre nego što je započeo  invaziju na Ukrajinu, Putin je obezbedito podršku moskovskog patrijarha Kirila, dajući tako svojim naporima verski „legitimitet“. Nažalost, ovo je samo najnovija manifestacija dugogodišnjeg partnerstva Kremlja i Ruske pravoslavne crkve (RPC).

Simbiotski odnos između ruske vlade i Moskovske patrijaršije počeo je ubrzo nakon propasti Sovjetskog Saveza, pošto je Kremlj napustio militantni komunistički ateizam i umesto toga odlučio da prigrli rusku pravoslavnu hrišćansku prošlost. Nažalost, ovaj zagrljaj bio je  samo trik da se RPC kooptira u svrhu stvaranja religiozne meke moći. Budući da se veliki javni novac slivao u crkvenu kasu, očekivalo se da će moskovski patrijarh ponuditi punu javnu podršku režimu Vladimira Putina. Strategija se pokazala efikasnom. Uz pomoć patrijarha Kirila, Vladimir Putin je polako počeo da se predstavlja kao vođa tradicionalne hrišćanske civilizacije. Putin je sebe promovisao kao avangardnog međunarodnog borca protiv progresivnih trendova kao što su gej brakovi i abortus, tvrdeći da se Zapad predao nemoralu i sekularizmu.

Posle izbijanja rata u Ukrajini važno, ali često zanemareno, pitanje pravoslavne hrišćanske geopolitike ponovo je izazvalo interesovanje zapadnih medija

Ova kampanja za uticaj je bila uspešna jer su desničarske i hrišćanske fundamentalističke grupe širom Evrope i Sjedinjenih Država prihvatile Vladimira Putina kao branioca tradicionalnih hrišćanskih vrednosti. U Sjedinjenim Državama, posebno, podrška Putinu među evangelistima je uznemirujuća. Lideri kao što je Franklin Graham, sin pokojnog Bilija Grahama, iskazali su podršku Putinovoj unutrašnjoj politici i pohvalili njegovu posvećenost odbrani hrišćana širom sveta. Na ovogodišnjoj Konferenciji  konzervativne političke akcijeLauren Vitcka (republikanski kandidat zasenatora iz Delavera) izjavila je: „Rusija je hrišćansko-nacionalistička. Oni su zapravo ruski pravoslavci... Ja se više identifikujem sa Putinovim hrišćanskim vrednostima nego sa DŽoom Bajdenom.“ Dok je potpuna podrška Vladimiru Putinu na religioznoj desnici i dalje pod znakom pitanja, jasno je da je on uspešno koristio meku versku moć Rusije kako bi ubacio svog trojanskog konja u američku politiku.

Osim što zagađuje unutrašnju američku politiku, ruski verski uticaj takođe predstavlja pretnju koheziji NATO-a. Nekoliko članica alijanse — uključujući Crnu Goru, Bugarsku, Rumuniju i Grčku — imaju većinsko pravoslavno stanovništvo. Prema jednom istraživanju iz 2017. godine, većina ispitanika u svakoj od ovih zemalja (isključujući Crnu Goru, u kojoj anketa nije vršena) izjasnila se da je snažna Rusija neophodna za obuzdavanje uticaja Zapada. Pored toga, većina anketiranih u ovim državama izjavila je da Rusija ima obavezu da štiti pravoslavne hrišćane van granica Rusije. Očigledno je da je Rusija uspela da stekne jak uticaj na stanovništvo nekoliko država članica NATO-a. Ovaj uticaj predstavlja direktnu pretnju koheziji i stabilnosti zapadnog saveza koji je formiran kao odgovor na rusku agresiju na Ukrajinu.

Iako je rast moskovske meke verske moći zabrinjavajući, Sjedinjene Države imaju mogućnost da je ospore. Carigradska vaseljenska patrijaršija, koju trenutno predvodi patrijarh Vartolomej I, je izrazito prozapadna. U okviru pravoslavlja, vaseljenski patrijarh se istorijski smatra kao prvi među jednakima među pravoslavnim patrijarsima. Doduše, autoritet Vaseljenske patrijaršije je dramatično opao otkako je Konstantinopolj pao pod tursku vlast 1453. godine. Nakon pada Carigrada, Ruska pravoslavna crkva nastojala je da uspostavi svoje vođstvo u pravoslavnom hrišćanskom  svetu, idući tako daleko da se proglasila „ trećim Rimom.” Iako je broj vernika RPC danas daleko veće od onog Vaseljenke patrijaršije,  ona i dalje ima značajan uticaj zbog svog istorijskog prestiža.

Moderna dinamika odnosa između Moskve i Konstantinopolja je rezultat viševekovnog nadmetanja za vođstvo u pravoslavnom hrišćanskom svetu, a poslednje veliko poglavlje odigralo se 2018. Nakon višegodišnjih zahtava  pravoslavnih hrišćana iz Ukrajine, Vaseljenska patrijaršija je formalno odobrila autokefalnost, odnosno nezavisnost, Pravoslavnoj crkvi Ukrajine, čime je ona izdvojena iz jurisdikcije Moskovske patrijaršije. Ovaj potez je velikim delom motivisan time što je patrijarh Vartolomej uočiomaligni uticaj Kremlja na Ukrajinsku crkvu. Taj potez je bio poguban za RPC, jer skoro 12.000  od ukupno 36.000 njenih parohija bilo u Ukrajini. Patrijarh Kiril je, prepoznajući ovaj potez kao veliki udarac svom autoritetu, odgovorio prekidom opštenja sa Carigradom.

Vaseljenska patrijaršija pokazala se kao veoma dragocena za Sjedinjene Države zbog svoje uloge u obuzdavanju Moskve, ali ona se trenutno bori za svoj opstanak zbog pritiska turske države

Vaseljenska patrijaršija pokazala se kao veoma dragocena za Sjedinjene Države zbog svoje uloge u obuzdavanju Moskve, ali ona se trenutno bori za svoj opstanak zbog pritiskaturske države. Diskriminatorni turski zakoni i islamistička agenda predsednika Redžepa Tajipa Erdogana prete da oslabe Vaseljensku patrijaršiju, ukoliko Zapad ne interveniše. Bogoslovija Halki, tradicionalna škola za obuku carigradskog sveštenstva, nasilno je zatvorena od 1971. godine. Štaviše, turski zakon predviđa da vaseljenski patrijarh mora biti turski državljanin, čime se ozbiljno ograničava broj kandidata koji mogu da zamene patrijarha Vartolomeja. Ako turska vlada uspe da uspostavi kontrolu nad Vaseljenskom patrijaršijom, biće omogućeno liderstvo Moskve u pravoslavnom svetu.Za SAD i njihove zapadne saveznike to bi predstavnjalo opasnost.Jaka i nezavisna Vaseljenska Patrijaršija je ključna za obuzdavaenje ruske verske meke moći.

Zbog Putinovog napada na  Ukrajinu, ruska pretnja je možda najakutnija od kraja Hladnog rata. Ukoliko Rusija zauzme Kijev, duhovnu prestonicu drevne Rusije, njene pretenzije na pravoslavnu hegemoniju biće još legitimije. Osnažena Ruska pravoslavna crkva ugrožava i američku političku stabilnost i koheziju NATO-a. Vreme je da Sjedinjene Države priznaju značaj religije u međunarodnoj politici i da zaštiti Vaseljensku patrijaršiju od nastojanja turske vlade da je uguši. Jača Vaseljenska patrijaršija nužno zači da je slabija Moskovska, a to je važno za američku nacionalnu  bezbednost.

Orthodox Geopolitics and American National SecurityBy Dan Harre,March 28, 2022

 https://providencemag.com/2022/03/orthodox-geopolitics-american-national-security-russia-ukraine-church-war/

Autor je američki politikolog, završio je studije nacionalne bezbednosti na Regent University’s Robertson School of Government. Tekst je neznatno skraćen.

Sa engleskog preveo za NSPM Miroslav Samardžić

(NSPM)