Dragan Petrović: Geopolitika postsovjetskog prostora

Prikaz knjige Dragana Petrovića, Geopolitika postsovjetskog prostora, „Prometej” Novi Sad, Institut za međunarodnu politiku i privredu, Beograd 2008, str. 250

Dragan Petrović, autor knjige Geopolitika postsovjetskog prostora, jedan je od retkih naučnih radnika koji je „naoružan” znanjima iz različitih oblasti društvene stvarnosti. Naime, sposobnost da multidisciplinarno posmatra predmet istraživanja stekao je paralelno diplomirajući na istoriji, političkim naukama, sociologiji i ekonomiji u Beogradu, magistrirajući na Geografskom fakultetu i na Fakultetu političkih nauka i doktorirajući na Prirodno-matematičkom fakultetu u Novom Sadu oblast politička geografija, iz domena savremene Rusije.

Petrovićeva trinaesta knjiga Geopolitika postsovjetskog prostora napisana je jezički korektno i stručno. Ona predstavlja nastavak naučnoistraživačkog rada vezanog za Rusiju, gde je naročito značajna naučna monografija Rusija na početku 21. veka – geopolitička analiza. Predmet ovog rada je celokupan postovjetski prostor, s tim što se sama Ruska Federacija manje proučava, budući da je nju autor već analizirao u prethodnom, veoma obimnom radu Rusija na početku 21. veka, kao i monografiji Demografska obeležja savremene Rusije. Najveći deo zemalja postsovjetskog prostora su članice Zajednice Nezavisnih Država (Ukrajina, Belorusija, Kazahstan, Moldavija, Azerbejdžan, Jermenija, Uzbekistan, Turkmenija, Tadžikistan, Kirgizija i Rusija, a sve do avgusta 2008. to je bila i Gruzija), dok su Estonija, Letonija i Litvanija članice Evropske unije i NATO saveza. Prostor ovih zemalja obuhvata površinu od približno 22.460.000 kilometara kvadratnih, što čini 41 odsto evroazijskog kopna ili 15 odsto svetskog kopna, slabo je naseljen (srednja gustina naseljenosti iznosi 13 stanovnika po kvadratnom kilometru, npr. srednja gustina naseljenosti SAD kreće se oko 27, Kine 123, Indije 274 i Srbije 100 stanovnika po kvadratnom kilometru), a u energetskom pogledu i u pogledu najvažnijih prirodnih resursa je najbogatiji na Zemlji. Postsovjetski prostor je i dalje međusobno prostorno-funkcionalno povezan, što se ogleda u političkim i ekonomskim savezima kao što su ZND, Zajednički ekonomski prostor (čini ga Rusija, Belorusija, Ukrajina i Kazahstan), Šangajski savez (osovinu ovog saveza čine Rusija i Kina), ODBOK i GUAM. Preko ovih saveza (sem GUAM) Rusija je omogućila dominantan položaj u ovom delu sveta.

Tema ove knjige s razlogom pleni pažnju ne samo stručne već i šire društvene javnosti. Naime, nakon dužeg perioda ekonomske i društvene krize devedesetih godina 20. veka Ruska Federacija je uspela da ostvari pozitivne ekonomske trendove i društveno-politički uzlet, čija je personifikacija dolazak na čelo političkog sistema Vladimira Putina. Prosečna stopa privrednog rasta od oko 6 odsto konstantna je već celu deceniju. Takođe, u istom periodu beleži se jačanje nacionalne valute kao posledica ekonomskog uzleta, stabilnosti zemlje, pa i porasta stranih ulaganja. Rusija ostvaruje preko izvoza nafte, gasa, metala, hemikalija, vojne opreme i proizvoda od drveta pozitivan trgovinski bilans u iznosu od 80 milijardi dolara, odnosno ima prosečno oko dva i po puta veći izvoz u odnosu na uvoz u nominalnom izrazu. Ovakva ekonomska politika dovela je do toga da je ona, još za vreme prvog predsedničkog mandata Vladimira Putina, u okviru različitih fondova akumulirala približno osamsto milijardi evra. U ovom periodu budžet Rusije je povećan oko deset puta, dok su devizne rezerve dostigle marta 2008. godine iznos od 534,5 milijardi dolara (što je svrstava na treće mesto u svetu). Primećeni su, takođe, pozitivni trendovi u pogledu kupovne moći građana, mada po tom pokazatelju još uvek zaostaje za najbogatijim zemljama sveta, jer primera radi kupovna moć jednog Amerikanca je četiri puta veća (ovo su podaci pre ekonomske krize na Zapadu). Rusija je pod predsednikom Putinom uspela da ostvari pomak čak i u oblasti svog najvećeg društvenog problema – demografije, gde se još od devedesetih godina beleži negativni prirodni priraštaj. Ovaj demografski problem su uočile ruske vlasti, pa pokušavaju da ga reše različitim vidovima stimulacije rađanja i brigom za stanovništvo.

Rusija svoju dominantnu ulogu u vojno-političkom smislu na postsovjetskom prostoru, prema mišljenju Petrovića, crpi iz istorijsko-civilizacijskih tekovina i bogatih prirodnih resursa. To dovodi do sukoba interesa sa Sjedinjenim Američkim Državama i politički destabilizuje ovo područje. SAD su ostvarile izvestan uticaj u regionu, pre svega u Gruziji (preko Sakašvilija) i u Ukrajini (preko Viktora Juščenka, koji je došao na vlast u Narandžastoj revoluciji 2004, i sledi mu istek mandata). O tome najbolje svedoči vojni sukob na Zakavkazju 2008. godine (inicijator je bio Sakašvilijev režim u Gruziji) i povremeni sukobi koje Rusija ima sa delom administracije zvaničnog Kijeva. Prvi sukob je rezultirao ruskim vojnim odgovorom i priznavanjem novih nezavisnih država Južne Osetije i Abhazije. Sjedinjene Američke Države pokušavaju da potisnu uticaj Rusije finansiranjem tzv. obojenih revolucija najčešće preko nevladinih organizacija, što je bio trend u periodu od 2002. do 2005. Rezultati ovakve politike ogledaju se u dovođenju proameričke političke elite na vlast u Gruziji i ostvarivanju određenog uticaja u Ukrajini. Ukrajina je kulturno i politički podeljena zemlja. Jugoistočni deo je proruski nastrojen, dok je severozapadni prozapadno orijentisan. Nasuprot Juščenku, koji postepeno smanjuje moć u zemlji, premijer Julija Timošenko ima umereniju politiku prema ruskim interesima, dok najveća ukrajinska stranka Partije regiona, kao i još neke uticajne političke stranke, vode prorusku politiku. U takvim uslovima dalje zatezanje političke situacije, kao što je pokušaj predsednika Juščenka da Ukrajinu usmeri ka NATO, bez većinske podrške građana takvoj ideji, pogoršava situaciju i dezintegriše zemlju, što u krajnjem ishodu može dovesti do cepanja zemlje. Takođe, na značaj američkog uticaja na veći deo istočnoevropskih zemalja, članica Evropske unije, ukazuje akcija instaliranja raketnog štita u Poljskoj i radarskog sistema u Češkoj. Ovim temama je Petrović u knjizi posvetio posebnu pažnju.

Rusija je svesna da njen razvoj i razvoj zapadnih zemalja, pre svega Nemačke, Francuske i Italije, zavise od stepena saradnje. U skladu sa tom politikom, premijer vlade Rusije Vladimir Putin produbljuje saradnju sa ovim silama, a posebno sa Nemačkom.

Knjiga Geopolitika postsovjetskog prostora podeljena je na četiri poglavlja. U prvom poglavlju „Teoretsko-metodološki uvod” autor je predstavio predmet i vremenski okvir istraživanja, zadatak, hipoteze i cilj istraživanja. Drugo, najobimnije poglavlje „Države postsovjetskog prostora” bavi se analizom svih zemalja nastalih raspadom SSSR, njihovom politikom i njihovim društvenim procesima, pri čemu je najveća pažnja posvećena Ukrajini i Gruziji. Treće poglavlje nosi naziv „Analiza političkih i društvenih procesa na postsovjetskom prostoru”. Autor se u ovom delu bavio demografijom, sistemom unija i međudržavnih saveza savremene Rusije, odnosima Rusije i država članica saveza ZND u vreme Borisa Jeljcina i Vladimira Putina, manjinama na postsovjetskom prostoru, bilansom „obojenih revolucija”, uticajima i interesnim sukobima Rusije, SAD i Kine na postsovjetskom prostoru itd.

Zaključna razmatranja u formi naučnog predviđanja autor je izneo u poslednjem poglavlju. Usled sve veće iscrpljenosti resursa na planeti, povećanja zagađenosti i prenaseljenosti, on zaključuje da će tokom sledećih decenija 21. veka upravo postsovjetski prostor biti geopolitička preokupacija velikih sila kako zbog prirodnih bogatstava, geopolitičkog položaja središta Evroazije, tako i zbog činjenice da sama Rusija spada u najvažnije svetske sile. Rusija je bogata energetskim potencijalima, vodnim resursima, rudama, biljnom masom, velikim prostranstvima obradivog zemljišta i slobodnog i ekološki čistog prostora za naseljavanje.

Posebnu vrednost ovoj knjizi daju podaci o najnovijim događajima do kojih autor dolazi koristeći strane stručne časopise i periodiku, internet i dr. Na kraju knjige dat je i indeks pojmova, odnosno indeks političkih aktera sa funkcijama koje obavljaju, što omogućava bolju preglednost.