,,Akademsko” giljotiranje Srbije

Prikaz knjige: Serbia’s Secret War, Propaganda and the Deceit of History, Philip J. Cohen, Texas A & M University Press, 1996.

Uvod

Nema sumnje da je poslednja decenija HH veka ostala zapamćena po neverovatnim izlivima antisrpske propagande u zapadnim medijima. Tokom krvavih ratova u bivšoj Jugoslaviji u kojima su se sve zaraćene strane duboko ogrešile o međunarodno ratno pravo i elementarnu ljudsku etiku, zapadni političari, novinari kao i mnoge javne ličnosti jesu jedinog krivca za sve nedaće, sukobe i zločine na Balkanu tražili redovno na srpskoj strani, ne prezajući ni od gnusnih falsifikata i nelogičnosti kako bi dokazali svoje uobičajene propagandne stereotipe. Tako je 1991-1999. na najuticajnijim svetskim TV stanicama krenula nezaustavljiva bujica izrežiranih vesti, bezočnih laži, beskrupuloznih kleveta i uvreda na račun Srbije i srpskog naroda, koja je veoma brzo preplavila zapadno javno mnjenje, stvorivši od Srba poslednje baštinike nacizma u Evropi. „Srbi su dvodimenzionalni narod sa težnjom ka prostakluku...životinje koriste svoje resurse znatno srećnije nego ovi naopaki stvorovi, čija pripadnost ljudskoj rasi jeste u velikom zakašnjenju“. Ovo su reči pokojnog ser Pitera Justinova, nekada aktivnog glumca i ambasadora UNICEF-a, u izjavi datoj britanskom magazinu „Juropien“ (“European”) 10. juna 1993. Nešto „umereniju“ izjavu dao je predsednik Francuske Žak Širak juna 1995. na redovnom sastanku predsednika vlada država članica EU: „Srbi su narod bez vere i bez zakona. To je narod razbojnika i terorista“. Ovo su samo neki od bezbroj upečatljivih primera žestoke i brižljivo vođene novinarsko-publicističke kampanje o zlim Srbima kao glavnim pokretačima svih ratova u Jugoslaviji, kao „agresorima“ na Sloveniju, Hrvatsku, Bosnu i Hercegovinu i Kosovo, te specijalistima za ratne zločine i etnička čišćenja, koja je poprimila odlike jednog istinskog dogmatskog učenja bez mogućnosti da se takve optužbe preispitaju i obesnaže. I upravo je ovakav diskurs u zapadnoj žurnalistici omogućio da se sa televizijskih izveštaja, novinskih članaka i publicistike pređe na akademsku ravan i da se „naučno“ dokažu stvarni uzroci krvavog raspada Brozove Jugoslavije. Kao po nekom dobro razrađenom šablonu među tim uzrocima najčešće se pominju: a) kulturna inferiornost srpskog u odnosu na druge „civilizovane“ narode, koja se naročito manifestuje u negovanju različitih istorijskih mitova, b) njegova vekovna težnja da podjarmi sebi susedne narode, posebno Hrvate, Bošnjake, Albance i Crnogorce, i v) njegova gotovo urođena sklonost ka svim oblicima totalitarnih sistema i političkih ideologija, a naročito prema fašizmu i antisemitizmu.

Zapadna naučna literatura obiluje knjigama, koje na prethodno opisani način pokušavaju predstaviti „istinu“ o uzrocima jugoslovenske tragedije s kraja HH veka. Jedna od takvih knjiga je i ideološki pamflet Branimira Anzulovića „Nebeska Srbija: od mita do genocida“ (već prikazan na sajtu NSPM) u kojem je autor pokušao da slatkorečivom kombinacijom istorijskih falsifikata, poluistina i malo ili nimalo zasnovanih teza, obeleži srpsku državotvornu ideju kao zločinačku i da uz put, predstavi i populariše rasističku ideologiju tzv. Hrvatskog državnog prava, koja je imala značajnu ulogu u političkom životu Hrvata u modernoj istoriji Balkana. U tom smislu, ova Anzulovićeva knjiga nema nikakvu naučnu vrednost. Još jedna takva knjiga je i pamflet doktora medicine Filipa Koena (Philip Cohen) „Tajni rat Srbije: propaganda i istorijska obmana“, objavljen 1996, koji su svojim pozitivnim recenzijama podržali Stjepan G. Meštrović i harvardski profesor dr Dejvid Rizman (David Riesman). Knjiga je najavljena kao nova analitička studija koja će predstavljati pravo osveženje u savremenoj svetskoj istoriografiji i to naučnim obaranjem dosadašnjih „predrasuda“ i „srpskih propagandnih mitova“ o antifašističkoj ulozi Srbije i srpskog naroda tokom Drugog svetskog rata. Međutim, već nakon površnog čitanja može se zapaziti da je u pitanju još jedan od mnogih ideološko-propagandnih pamfleta s jasnim političkim ciljevima. U naučnom pogledu, ova knjiga ima još manju vrednost od Anzulovićeve. I ona je prepuna falsifikata, poluistina, nestručne upotrebe istorijskih izvora (u smislu zanemarivanja istorijskog konteksta u kojem su nastali pojedini citirani izvori), nategnutih teza i izrazito zlonamernih zaključaka.

Za razliku od Anzulovića, koji je učinio hrabar, ali neuspešan pokušaj da svoje rasističke teze dobro izbrusi i organizuje, da ih prividno međusobno uskladi i izrazi pitkom terminologijom, te vešto uvije u naučnu oblandu tako da neobaveštene čitaoce stvarno može dovesti u zabludu, Koen kao istraživač-amater nije uspeo da pokaže ni minimum umešnosti u manipulisanju falsifikatima i poluistinama. Njegov rukopis je toliko kontradiktoran da se neće na prvi pogled, bez većeg napora mogu uočiti oprečni i nelogični stavovi u pojedinim poglavljima. Kada se tome doda i činjenica da je Koen propustio da navede i analizira neke izuzetno značajne istorijske fenomene, kao i sama godina izdavanja njegove knjige, dobija se pravi utisak šta je zapravo bio stvarni cilj ove knjige. A njen glavni cilj je da kriminalizuje modernu istoriju Srbije s jedne, i relativizuje zločine NDH s druge strane.

Drugačije rečeno, ovaj naučno bezvredni pamflet je objavljen sa namerom da istoriju Srbije predstavi kao istoriju zločina, da srpsku nacionalnu ideju potpuno izjednači sa Hitlerovom rasističkom teorijom o superiornosti arijevske rase (u ovom slučaju srpske nacije nad ostalim), da potre i marginalizuje srpski doprinos u borbi protiv nacifašizma, te da Srbiju predstavi kao izvor svekolikog zla na Balkanu usled svojih pronacističkih i profašističkih sklonosti. Dok Srbiju predstavlja kao glavnog Hitlerovog saveznika u južnoj Evropi koji je dao najveći doprinos sprovođenju holokausta i etničkog čišćenja nesrpskih naroda, autor hladnokrvno i beskrupulozno umanjuje ustaške zločine (kao i zločine bosanskih muslimana i Albanaca) i razvodnjava zločinačku prirodu NDH.

Čitajući ovu knjigu stiče se utisak da su za vreme Drugog svetskog rata Srbi (i Slovenci) bili Hitlerovi saveznici i neprijatelji Jevreja a da su samo Hrvati (i bosanski muslimani) bili na strani zapadnih saveznika i zaštitnici Jevreja od pogroma. Obrazlažući ovakve zaključke Koen je naglasio da su Srbi dugo uspešno krili činjenice o svojoj pravoj ulozi u Drugom svetskom ratu, predstavljajući se kao njegove glavne i najveće žrtve, kao jedini učesnici u antihitlerovskoj borbi na Balkanu i kao jedini prijatelji Jevreja. Srbi su – nastavlja Koen – veštom manipulacijom i propagandom uspeli da nametnu svoje viđenje događaja iz Drugog svetskog rata, čemu je na žalost podlegla i moderna istoriografija. Ali sada, nakon otkrića „novih“ izvora i drugačijeg čitanja raspoložive naučne literature (u pitanju su uglavnom dobro poznate knjige iz vremena jugoslovenske komunističke istoriografije, zatim knjige iz hrvatske i američke istoriografije, i pojedini memoari Ljotićevih saboraca), dobija se slika o ideološko-tehničkoj kolaboraciji Srbije sa Hitlerovim okupacionim snagama, što radikalno menja dosadašnje zaključke o Srbima u svetskoj istoriografiji. Koen upravo to želi da naglasi i zato je svoju knjigu nazvao „Srpski tajni rat: kolaboracija i istorijska obmana“.

Postavlja se pitanje ima li smisla odgovarati na ovakve beskrupulozne istorijske falsifikate i insinuacije. Ozbiljni naučni istraživači se verovatno ne bi osvrtali na njih jer su oni daleko od svake nauke. Pa ipak, i na njih se mora ozbiljno i argumentovano odgovoriti, imajući u vidu neke izuzetno značajne činjenice: a) izrazito negativan stav zapadnog javnog mnjenja prema Srbiji usled višegodišnje antisrpske (ponekad histerične) propagande u medijima, što je dovelo do toga da i najbizarnija laž o Srbiji može veoma lako da bude prihvaćena, b) činjenica da je predgovor napisao jedan od profesora sa najprestižnijeg američkog univerziteta – Harvarda, v) izdavač knjige je izdavačka kuća Teksaškog univerziteta – Texas A&M University Press, i g) činjenica da je autor knjige Jevrejin, koji optužuje Srbiju za duboku ukorenjenost antisemitizma u svom unutrašnjem biću i za veliki doprinos sprovođenju holokausta na svojoj teritoriji; poznato je da je zapadno javno mnjenje osetljivo na svaki oblik antisemitizma zbog izuzetno tragične sudbine Jevreja u Hitlerovoj Evropi; u slučaju da neka država bude optužena za antisemitizam, pa još ta optužba bude predstavljena u formi naučnog rada od strane jednog uglednog Jevrejina, onda je to već pravi poziv da se na takvu optužbu adekvatno odgovori; imajući u vidu da zapadno javno mnjenje može da prihvati i najprizemnije laži na račun Srba, odgovor na Koenovu knjigu se mora napisati; važno je da se o tome ostavi zapis na engleskom i srpskom jeziku[1].

Srbi kao „utemeljivači“ fašizma

Osnovna teza knjige je da Srbija nije bila saveznik antihitlerovske koalicije za vreme Drugog svetskog rata, nego samo jedna od satelitskih država sila Osovine, koja je pokazala najviši stepen ideološke i tehničke kolaboracije sa vladom nacističke Nemačke, sprovodeći politiku genocidnog uništenja Jevreja i svih nesrpskih naroda, koji se nisu uklapali u davno skovani plan stvaranja „Velike Srbije“. Kao dokaz za ovu tvrdnju Koen je naveo politiku kolaboracionističke vlade generala Milana Nedića u okupiranoj Srbiji, koji je još kao predratni ministar vojske i mornarice, „bio otvoreni simpatizer nacističke Nemačke“. General Nedić je – tvrdi Koen – bio najverniji Hitlerov saveznik na Balkanu, naročito u pogledu doslednog sprovođenja holokausta i antimasonske kampanje. Da bi lakše ostvarila svoj zločinački cilj Nedićeva vlada je formirala čitav sistem „genocidnih institucija“ i vojnih jedinica po ugledu na nacističku Nemačku, koje su imale jedinstvenu komandnu strukturu. To su bile: Srpska državna straža, Srpska žandarmerija (preuzeta iz propale Kraljevine Jugoslavije), Specijalna policija grada Beograda i Srpski dobrovljački korpus Dimitrija Ljotića, koji je predstavljao neku vrstu militantnog krila organizacije „Zbor“, poznate po svojoj fašističkoj ideologiji još od pre rata. Kada se ovim pronacističkim institucijama i vojnim jedinicama dodaju i četnici Draže Mihailovića, onda postaje jasno da je učešće Srba u Drugom svetskom ratu na strani zapadnih saveznika samo još jedan od mitova, toliko karakterističnih za srpsko nacionalno biće. Jedini istinski borci protiv fašizma su bili partizani pod vođstvom Josipa Broza Tita, ali su oni u Srbiji bili potpuno marginalni. Zbog svojih nacifašističkih opredeljenja Srbi su se u redovima kolaboracionističkih jedinica masovno borili protiv Titovih boraca, samostalno ili u sadejstvu s nemačkim okupacionim snagama. S druge strane, u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini partizani su svuda nailazili na dobrodošlicu. Njihove borbene jedinice, pretežno sastavljene Hrvata, Jevreja, muslimana ali i antifašistički opredeljenih Srba, hrabro su razvijale svoje borbene operacije uperene protiv Nemaca i četnika Draže Mihailovića, koji su poput Nedića a uz podršku jugoslovenske vlade u egzilu, nastojali da na račun nesrpskih naroda stvore „Veliku Srbiju“ na razvalinama jugoslovenske države. Četnici su – nastavlja Koen – usavršili poseban sadistički metod klanja svojih žrtava, kako bi one u najvećim mukama dočekale svoju smrt.

Već je na prvi pogled jasno da se ovde radi o gomili falsifikata i zlonamernih insinuacija. To je verovatno uvideo i sam autor ovog monstruoznog pamfleta, shvatajući da se izvedene konstrukcije ne slažu sa stvarnim istorijskim činjenicama. Zbog toga je na samom početku knjige ponudio „teorijsko objašnjenje“ tzv. srpske kolaboracije za vreme Drugog svetskog rata, kako bi ojačao svoje lako rušljive teze i zaključke.

U poglavlju pod nazivom „Koreni srpskog fašizma“ pokušao je da dokaže kako kompletna (ideološko-politička i tehnička) kolaboracija Srbije sa silama Osovine ima duboke korene, i da se srpski fašizam i antisemitizam oslanjaju na dugu tradiciju srpskog velikodržavlja, te na netrpeljivost prema Jevrejima i svim ostalim narodima koji se suprotstavljaju velikosrpskoj hegemoniji. Fašizam su zapravo izumeli Srbi, daleko pre Hitlera. Njegove klice su nastale za vreme Prvog srpskog ustanka 1804, da bi četrdeset godina kasnije dobio svoje jasno prepoznatljive odrednice u „Načertaniju“ Ilije Garašanina. Već tada je – ističe Koen – nastao termin etničko čišćenje. Srbi se već tada počinili masovne zločine nad nesrpskim narodima. Tokom gotovo svih ratova i buna na Balkanu uglavnom su muslimani i Jevreji bili sistematski zlostavljani (izuzev za vreme vladavine Miloša Obrenovića). Metod istrebljenja nesrpskih naroda je utemeljio Ilija Garašanin, koji su zatim usavršili njegovi sledbenici. On je bio dosledno primenjen tokom Balkanskih ratova 1912-1913, kada su Srbi izvršili „etničko čišćenje“ osvojenih oblasti. Kasnije su Garašaninov program i ovaj metod dodatno razradili Vasa Čubrilović i ljudi u četničkom pokretu Draže Mihailovića. Metod delovanja se svodi na istrebljenje, prisilno iseljavanje, pljačkanje, silovanje i masakriranje nožem. Srbi su se posebno isticali u otimanju nepokretne imovine muslimana. To je bila masovna pojava, kojoj srpska država nikada nije htela stati na put, čak ni posle upozorenja od strane velikih sila. Ovaj metod su Srbi masovno upotrebljavali i u odnosu na sve one narode, koje je Garašanin naznačio u „Načertaniju“: na Bugare, Albance, Makedonce, Bošnjake, Hrvate i Mađare. Ističući ove monstruozne falsifikate kao nepobitnu istinu, Koen „logično“ izvlači zaključak da su jedini pravi Hitlerovi saveznici na Balkanu bili Srbi.

To dalje dokazuje i pronacističko i proosovinsko raspoloženje celokupne srpske elite u godinama pred Drugi svetski rat – vodećih intelektualaca (profesora univerziteta, naučnika, književnika, novinara, publicista, akademika), crkvenih velikodostojnika, političara, oficira, industrijalaca, trgovaca i bankara, što su naročito manifestovali na samom početku rata kada su svi do jednog potpisali poznati kolaboracionistički „Apel srpskom narodu“, koji je sastavila nemačka okupaciona uprava[2]. Za najupečatljivije primere duge tradicije antisemitizma u Srbiji, Koen je izdvojio nekoliko restriktivnih pravnih propisa iz srpske pravne istorije HIX veka, koji su ograničavali pravo Jevreja na bavljenje trgovinom u Srbiji i zabranjivali im pravo na nastanjivanje izvan Beograda, kao i učešće srpske vlade Milana Nedića u sistematskom pogubljivanju Jevreja u beogradskim logorima, a posebno na Sajmištu.

Prvi srpski ustanak i „Načertanije“ – manifestacije „srpskog fašizma“

Kao što se na prvi pogled može uočiti, ovde je reč o gomili nevešto i amaterski ukomponovanih falsifikata, laži, poluistina i metafizičkih teza. Po ovom autoru Srbi su prvi iznedrili fašizam, dugo pre Hitlera, i to baš tokom svog ustanka za oslobođenje 1804. Izgleda da je veliki nemački istoričar Leopold Ranke bio u zabludi kada je na osnovu Vukovih zabeleški napisao čuvenu, inače veoma čitljivu istoriju Prvog srpskog ustanka. Izdvojivši sve one zakonitosti, procese i događaje, koje je smatrao opštečovečanskim, Ranke je majstorski uobličio pripovest kratkotrajne Karađorđeve države, nazvavši je „Istorijom srpske revolucije“ čime je hteo naglasiti njen značaj ne samo za srpsku nego i za balkansku, pa i širu evropsku istoriju. Započeo kao lokalna buna u perifernom turskom pašaluku protiv dahijskih zuluma, Prvi srpski ustanak se postepeno preobražavao u borbu za nacionalno oslobođenje i obnovu državnosti, postavši tako i uzor za druge pokorene hrišćane, posebno za Grke koji će svoj ustanak podići 1821. Tako je o Prvom srpskom ustanku govorio Ranke, velikan istorijske nauke i nemačke kulture.

Međutim, pojavio se Filip Koen, koji sve ovo negira, ističući da su u Prvom srpskom ustanku izbile prve klice srpskog fašizma. Tokom svog ustanka Srbi su pobili ogroman broj muslimana i beogradskih Jevreja i otud njihova netrpeljivost prema ovim verskim grupama. Prosto je neverovatno da je ovo Koen upotrebio kao argument da bi dokazao svoju neutemeljenu tezu o poreklu tzv. srpskog fašizma: Srbi su se usudili da se dignu na oružje protiv dahija, koji su ih žestoko tlačili čega se i sam sultan zgražavao. Šta je trebalo da rade? Da sačekaju da ih Aganlija, Kučuk-Alija, Mula Jusuf i Mehmed Fočić Aga pobiju kao što su to učinili uglednim Srbima tokom seče knezova? Da mirno sede dok dahije sprovode bezakonje i teror? Da gledaju dok im kabadahije po knežinama i subaše po selima otimaju stoku, pale kuće i useve, uzimaju nezakoniti porez i vrše druga nepočinstva? U pitanju je bila borba za goli život koji su Srbi morali da brane i zbog toga su ustali protiv Turaka, tj. nosilaca dahijske strahovlade. U tome ih je podržavao i veliki reformator sultan Selim III, inače veliki neprijatelj dahija i njihovih pomagača. Tek posle prvih velikih vojnih pobeda i formiranja novih organa vlasti, kod ustanika se pojavila svest o obnovi srpske državnosti. I ta ideja je mogla da bude do kraja sprovedena, ali se tome isprečila katastrofa od 1813, kada je ustanička država bila definitivno poražena.

Što se tiče Koenove tvrdnje da su srpski ustanici odmah po ulasku u Beograd 1806. pobili i opljačkali većinu njegovih jevrejskih žitelja, može se reći da je u pitanju veoma loša manipulacija poluistinom. Istina je zapravo sledeća: uoči oslobođenja Beograda krajem 1806. Turci su opljačkali Jevreje, da bi zatim to učinili i ustanici po ulasku pod njegove zidine. Tokom ubijanja zatečenih Turaka u oslobođenom gradu ustanici su ubili i nekoliko Jevreja, dok je ostatak zajedno sa muslimanima izbegao u Zemun. Jedan manji broj Jevreja je ipak ostao u Beogradu. I oni nisu bili diskriminisani. Na rusku intervenciju Praviteljstvujušči sovjet je doneo posebnu odluku o tome da Jevreji u Beogradu uživaju sva prava kao i ostali beogradski varošani. Jevreji koji su otišli u Zemun razvili su snažnu trgovačku delatnost sa ustaničkom Srbijom, snabdevajući je oružjem, municijom i žitom[3]. Kao što se može videti, Koenova ocena da su Karađorđevi ustanici sistematski progonili Jevreje usled njihovog antisemitizma je netačna i zlonamerna. Beogradski Jevreji su više bili „kolateralna šteta“ rata između Srba i Turaka, nego što su bili predmet sistematskog ugnjetavanja. Njihova neodlučnost i „neutralnost“ u tom ratu je sigurno motivisala ustanike da pobiju neke od njih i da konfiskuju njihovu imovinu. Međutim, to je opšta odlika gotovo svih ratova nezavisno od njihove geografske lokacije. Zato je netačno i zlonamerno pripisivati Srbima antisemitizam i sistematsko uništavanje Jevreja za nešto što se dešava gotovo svuda u svetu u slučaju ratnih pustošenja. Tu se jasno vidi koliko je autor pristrasan i zlonameran.

Još veće laži i insinuacije Koen je izneo u pogledu „Načertanija“. Na osnovu onoga što je ovaj lekar napisao može se zaključiti da on „Načertanije“ nije ni video a pogotovu ne analizirao. Upravo se na ovom primeru može zapaziti koliko autor nema ni znanja niti potrebne stručnosti da se bavi istorijom i drugim društvenim naukama. On najpre kaže da je Garašanin uobličio program srpskog fašizma, koji se svodi na prisajedinjenje Srbiji svih zemalja koje „naseljavaju Bugari, Makedonci, Albanci, Crnogorci, Bošnjaci, Mađari i Hrvati“ primenom najkrvavijih sadističkih metoda - svirepim likvidacijama i proterivanjem. Svako ko je makar površno pogledao „Načertanije“ može da uoči da se radi o grubom falsifikatu i neistini.

Međutim, ovde je potrebno razdvojiti dve stvari: 1) fašizam kao totalitarni društveni pokret sa posebnim ideološkim postulatima nije tekovina HIX nego XX veka; njegov nastanak se vezuje za pojavu velike ekonomske krize, za pad demokratske ustavnosti i težnju da se sruši versajski sistem međunarodnih odnosa; zbog toga se pojavio u revizionističkim državama koje nisu bile zadovoljne ishodom Prvog svetskog rata; međutim, Koen ga već traži kod Srba sredinom XIX veka i to u vreme romantizma i opšteg nacionalnog buđenja širom predrevolucionarne Evrope, kada su u mnogim zemljama nicali nacionalni programi što nije mimoišlo ni Kneževinu Srbiju; takvih nacionalnih programa je bilo i na Balkanu; zbog toga je besmisleno oceniti „Načertanije“ kao manifest „srpskog fašizma“ i „velikosrpskog hegemonizma“ (što je inače omiljena i uobičajena ocena za „Načertanije“ u hrvatskoj istoriografiji)[4]; Ilija Garašanin je izradio „Načertanije“ 1844, pod izvesnim uticajem Čeha Františeka Zaha (inače srpskog oficira), koji je delovao kao agent poljskog emigranta u Parizu Adama Čartoriskog (bivšeg šefa ruske diplomatije); naravno, o onome što je Koen napisao nema ni govora u „Načertaniju“, a naročito ne o širokoj lepezi najsvirepijih fizičkih likvidacija i deportacija kao glavnom metodu za njegovo sprovođenje i eliminaciju nesrpskih naroda; tačno je samo to da je Garašanin jasno zaokružio sve one zemlje na Balkanu koje je smatrao srpskim i koje bi zbog toga trebalo da pripadnu proširenoj Kneževini Srbiji; u pitanju su: Bosna, Hercegovina, Crna Gora, severna Albanija, Srem, Bačka i Banat[5]; u posebnom poglavlju o odnosima Srba i Bugara, Garašanin je ukazao na snažan ruski uticaj u Bugarskoj, kao i na potrebu da se prosvetnim, kulturnim i crkvenim uticajem među Bugarima obezbedi srpska protivteža[6]; o srpsko-hrvatskim odnosima nema ni reči u „Načertaniju“ (što je često provociralo brojne kontroverze u jugoslovenskoj istoriografiji);

Zanimljivo je da su se i kod susednih naroda pojavili slični nacionalni programi koji bi se po svom karakteru mogli uporediti s „Načertanijem“; to je još pre dvadeset godina primetio pokojni istoričar dr Dimitrije Đorđević, ističući ulogu istoricizma u formiranju modernih balkanskih nacija i država u XIX veku; sličan politički program je postojao u Grčkoj pod nazivom „Velika ideja“ (Megali Idea); njegov tvorac je bio grčki političar Janis Koletis, koji je impresivno obrazložio njegove osnovne odrednice u Ustavotvornoj skupštini januara 1844; tom prilikom Koletis je rekao: „Kraljevina Grčka nije Grčka. Ona je samo jedan deo Grčke i to njen najsiromašniji deo. Grčka obuhvata ne samo Kraljevinu, nego i Janjinu, Solun, Seres, Jedrene, Krit, Samos, Konstantinopolj i svaku drugu zemlju u kojoj su prisutne grčka istorija i nacija“[7]; takođe, programi brojnih bugarskih političkih grupa za stvaranje proširene (zapravo sanstefanske) Bugarske se takođe mogu porediti s „Načertanijem“; od početka svoje nacionalne emancipacije Bugarska je oduvek težila da sebi pripoji sve zemlje koje su joj pripale prema Sanstefanskom mirovnom ugovoru: celu Makedoniju, Trakiju, jugoistočni deo Srbije (Vranje, Pirot i oblasti do Niša), deo Albanije i Dobrudže;

Naposletku „Načertanije“ bi se moglo uporediti i sa albanskim političkim težnjama iz vremena preporoda pod vođstvom braće Frašeri; nakon potpisivanja Sanstefanskog mirovnog ugovora albanski pokret za preporod je formirao tzv. Prizrensku ligu 1878, koja je zamišljena kao obnovljeni panalbanski savez glavara iz vremena Skenderbega; svi kasniji albanski pokreti su se pozivali na načela Prizrenske lige, nastojeći da objedine sve zemlje koje su nekada pripadale Kosovskom, Skadarskom i delimično Bitoljskom (Monastirskom) vilajetu pod upravom ujedinjene albanske države; kao što se jasno može uočiti, „Načertanije“ ne predstavlja ništa posebno što bi se moglo oceniti kao ekskluzivni fenomen srpske istorije; to je bio samo jedan od mnogih političkih programa koji su nicali u vreme konstituisanja modernih evropskih nacija i romantičnih zanosa o obnovi velikih srednjovekovnih država; ono jeste predviđalo proširenje srpske države (kao i ostali slični programi) ali na onim principima koji su tada bili sasvim legitimni i u duhu tadašnje epohe; ocena da je Garašaninov program bio „fašistički manifest“ jeste krajnje zlonamerna i netačna; navedeni istorijski fakti jasno upućuju na takav zaključak;

2) Takođe, sasvim je zlonamerno tvrditi da su Srbi činili masovne zločine nad nesrpskim narodima u XIX veku u procesu izgradnje svoje moderne državnosti; ako bi se prihvatila takva ocena šta bi se onda moglo reći za neke druge drastičnije primere iz istorije; npr. šta bi se moglo reći za Osmanlije, koji su tokom svoje okupacije velikog dela Evrope HIV-XX veka, primenjivali svirepe metode ratovanja, dovodeći do dramatičnih promena u rasporedu stanovništva i gustini naseljenosti na ogromnom prostoru od Carigrada do Jadranskog mora i Budima (što je do detalja proučavao Jovan Cvijić; pri tom su dobar deo starosedelačkog stanovništva proterivali, ubijali, nabijali na kolac ili turčili; turske represalije su ponekad (najviše prilikom slamanja ustanaka i buna) bile prosto neopisive po svojoj surovosti; npr. odmazda nad srpskim stanovništvom prilikom slamanja Karađorđeve države, masakr u selu Batak kod Tatar-Paardžika u Bugarskoj 1876, koji je dao povoda vođu liberalne opozicije u Engleskoj Vilijemu Gledstonu da napiše svoju čuveni spis „Bugarski užasi“, koji je preokrenuo javno mnjenje na Ostrvu u korist potčinjenih hrišćana, ili masakri nad slovenskim stanovništvom u vardarskoj Makedoniji posle sloma Ilindanskog ustanka; turska vojska je bila izrazito brutalna ali se to skoro nikada ne ističe kao karakteristična crta otomanske države u naučnoj literaturi na Zapadu; slično se može reći i za Sjedinjene Američke Države u vreme njenog proširenja prema zapadnim oblastima; iako je jedan deo evropske doseljeničke populacije u Americi oteo zemlju od starosedelaca – Indijanaca, a zatim ih pobio, proterao ili sabio u rezervate, nigde se ne može pronaći mišljenje da je to bilo specifično obeležje američke države[8]; izgleda da je takav ocena rezervisana samo sa srpsku državu; što se tiče Srbije i njene politike u periodu 1804-1914, može se reći da je njen odnos prema nesrpskim narodima (Jevrejima, muslimanima) bio različit i mnogo zavisan od konkretnih događaja; za vreme ratova ili sukoba nižeg intenziteta sa Turcima muslimansko stanovništvo je uglavnom delilo sudbinu turskih vojnika; ili je stradavalo od srpskog oružja ili je odlazilo u zbegove; posle ratova muslimani su uglavnom dobrovoljno napuštali „đaursku“ Srbiju seleći se u oblasti koje su i dalje bile pod neposrednom vlašću turskih paša, uglavnom zbog toga što nisu želeli da se „ponižavaju“ pred bivšom rajom prema kojoj su do juče postupali kao privilegovani pripadnici vladajućeg islamskog mileta; međutim, važno je napomenuti da je iseljavanje muslimanskog stanovništva bilo regulisano međunarodnim ugovorima; u to vreme, tačnije u HIX veku, međunarodni poredak je uveliko postojao; njega su sačinjavali raznovrsni ugovori, koje su uglavnom sklapale najmoćnije evropske sile: Velika Britanija, Pruska, Rusija, Francuska, Austro-Ugarska i Turska; mnogi od tih ugovora su regulisali iseljavanje muslimana iz Srbije; npr. za vreme vladavine kneza Mihaila, tačnije posle turskog bombardovanja Beograda 1862, održana je međunarodna konferencija u Kanlidži (na kojoj su Rusija i Francuska podržavale Srbiju, a Velika Britanija i Austrija Tursku) gde je konačno rešeno pitanje iseljavanja Turaka (zapravo muslimana) koji ne pripadaju gradskim garnizonima; tako je u formi posebnog međunarodnog ugovora bilo predviđeno da celokupno gradsko muslimansko stanovništvo napusti Srbiju izuzev vojske po gradovima; no i ovi vojnici će se iseliti iz utvrđenih gradova posle 1866; prema tome, Srbija nije počinila nikakav „genocid“ niti je vršila „etnička čišćenja“, niti je proterivala muslimane na svoju ruku; njihovo iseljavanje je bilo regulisano međunarodnim propisima što znači da je bilo potpuno legalno; jasno se može videti da Koen nema ni minimum znanja o istoriji Balkana, da je nestručan u baratanju pojmovima, u korišćenju izvora i literature, ali i koliko je zloban; sve ovo ga nedvosmisleno snažno diskredituje kao naučnog istraživača.

Srbi kao „uzurpatori“ muslimanskih poseda

Sledeća velika obmana, koju je autor posebno naglasio jeste da su Srbi stalno otimali nepokretnu imovinu (zemljišne posede) od muslimana. Naprotiv, događalo se suprotno. Muslimani su otimali zemlju od Srba. Taj proces je u istoriji bio poznat kao čitlučenje. Srbi su kao potčinjena hrišćanska raja bili obavezni da plaćaju spahijama (turskim feudalnim držaocima zemlje, koji su kasnije, u vreme intenzivnijeg propadanja Otomanskog carstva stekli pravo svojine na zemljištu) „desetak“ (u novcu ili u letini) kao neku vrstu redovnog feudalnog poreza. Međutim, već od HVIII veka pojavljuju se janičari ili neki drugi uzurpatori, koji su od srpskih seljaka otimali zemljišne posede ili ih primoravali da im prodaju u bescenje, postajući čitluk-sahibije, tj. nova vrsta gospodara-uzurpatora mimo redovnog pravnog poretka. Čitluk-sahibije su uzurpirale pravo na naplatu novog poreza „devetka“, što je dovodilo do pogoršavanja inače nepovoljnog položaja pripadnika hrišćanskog mileta. U doba vladavine dahija dešavalo se da su janičari proterivali spahije, objedinjujući u sebi i spahiju i čitluk-sahibiju. Tako su naplaćivali i „desetak“ i „devetak“. Ova pojava je bila masovna i pojavljivala se u svim srpskim zemljama pod otomanskom vlašću. I upravo je to činjenica koja dokazuje da su muslimani otimali zemlju od Srba a ne obratno.

Ono što je potrebno posebno naglasiti je činjenica da su međunarodni ugovori redovno nametali obavezu Srbiji da poštuje imovinska prava muslimana. Značajan je primer rešavanja agrarnih odnosa u „Novim krajevima“ (Niški, Vranjanski, Pirotski i Toplički okrug) posle ratova za oslobođenje i nezavisnost 1876-1878. Naime, Član HHHIX Berlinskog mirovnog ugovora obavezao je međunarodno priznatu Srbiju da strogo poštuje imovinska prava muslimana – nekadašnjih vlasnika zemljišnih poseda: ,,Muslimani, koji imaju imanja na zemljištu Srbiji prisajedinjenom, a želeli bi da se nastane izvan Kneževine, moći će svoja nepokretna imanja u Srbiji da zadrže, dajući ih pod zakup ili drugima na upravljanje. Tursko-srpska komisija imaće zadatak da popiše u roku od tri godine sve što se odnosi na način otuđenja, eksploatacije ili na upotrebu za račun V. Porte, sviju državnih i zakupskih dobara, kao i pitanja odnosna na privatne interese, koji bi tu mogli biti umešani”[9].

Iz ovog člana se jasno vidi da je Berlinski mirovni ugovor predvideo novčanu nadoknadu za nepokretnu imovinu muslimana, koji nisu hteli da ostanu pod srpskom vlašću, nego su se iselili ili nameravaju da se isele u Tursku. Zbog toga je srpska vlada formirala jednu posebnu Komisiju za ispitivanje imovinskih odnosa u oslobođenim krajevima i specijalne agrarne komisije (jedna za Niški i Pirotski, a druga za Vranjanski i Toplički okrug), i poslala ih na teren radi boljeg sticanja uvida u stanje opštinskih imovinskih i agrarno-pravnih odnosa na oslobođenom zemljištu. Čim su ove komisije obavile svoj zadatak dostavile su izveštaj srpskoj vladi, koja je formulisala posebnu agrarnu politiku za „Nove krajeve“, s ciljem da odgovori svojim međunarodnim obavezama iz Berlinskog mirovnog ugovora, i omogući bivšim srpskim seljacima što brži i povoljniji otkup od svojih obaveza prema spahijama.

Postojale su dve faze u regulisanju agrarnih odnosa u prisajedinjenim oblastima posle drugog srpsko-turskog rata: 1) prva faza, koja traje desetak godina (1880-1890), obeležena je naporom srpske vlade da jednoobrazno reguliše i razreši svu složenost i bogatstvo agrarnih odnosa između seljaka i muslimanskih posednika, gospodara i čitluk-sahibija; u ovoj fazi, doneta su dva izuzetno značajna zakona, koja su regulisala obaveze seljaka u otkupu zemlje od spahija i čitluk-sahibija: Zakon o uređenju agrarnih odnošaja od 1880. i Zakon o agrarnom zajmu od 1882; 2) druga faza, koja traje 16 godina, karakteristična je po donošenju mnogih vladinih akata i mera u cilju saniranja mnogih nepovoljnih (pre svega ekonomskih) posledica, koje su nastupile usled primene zakona iz prve faze. U ovoj fazi doneti su sledeći zakonski akti: Zakon o oduženju agrarnog zajma u oslobođenim pokrajinama od 1891, Zakon o izmenama i dopunama Zakona o oduženju agrarnog zajma u oslobođenim pokrajinama od 1902, i Zakon o izmenama i dopunama u Zakonu o oduženju agrarnog duga u novooslobođenim pokrajinama od 1907[10]. Kao što se vidi, srpska država je poštovala sve svoje obaveze prema nekadašnjim muslimanskim posednicima (iako se mora priznati da je to nerado činila) u oblastima koje su prema Berlinskom ugovoru pripale Srbiji. Naravno, bilo je brojnih teškoća jer je bilo teško ubediti seljake, nove građane Kneževine Srbije, da moraju otkupiti svoju slobodu iako im je zemlja na silu bila oduzimana. Taj problem je na koncu bio rešen tako što je srpska država preuzela na sebe obavezu da isplati nekadašnje turske zemljoposednike, stvarajući sebi pravo da se regresira prema stvarnim nosiocima obaveze plaćanja. Sve ovo dokazuje da Srbija nije otimala zemlju od muslimana, nego je naprotiv uvek poštovala njihova imovinska prava saglasno odredbama međunarodnih ugovora. Jasno se može videti da Koenova teza nema nikakvog uporišta u istorijskim činjenicama.

Srbi kao „najverniji Hitlerovi saveznici“ u sprovođenju holokausta i ideje „Velike Srbije“ – Hrvati kao „jedini zapadni saveznici“ na Balkanu

Sledeća neutemeljena autorova tvrdnja je da su Srbi u vremenu između dva svetska rata bili potpuno profašistički i pronacistički opredeljeni. Oni su jedini u Kraljevini Jugoslaviji masovno podržavali Hitlera i njegovu nacističku ideologiju spremajući se da uz njegovu pomoć ostvare ideju „Velike Srbije“. S druge strane, ni nacisti nisu ostajali dužni: Hitler i njegovi saradnici su bili otvoreno na strani Srba u Jugoslaviji podržavajući sve njihove zahteve, a naročito njihovu težnju da podjarme Hrvate. Za razliku od Srba, Hrvati su vodili potpuno drugačiju politiku. Oni su bili jedini narod u Jugoslaviji koji je bio prozapadno orijentisan i politički okrenut ka demokratskim državama Zapadne Evrope.

Šta reći posle ovakve naopake ideološko-propagandne konstrukcije? Postavlja se pitanje, može li se uopšte razgovarati s nekim ko zauzima stavove u kojima nema ni minimum argumentacije. Međutim, ni tu nije kraj. Autor nastavlja da baca otrovne ideološke strele po Srbima, naglašavajući kako je Velika Britanija preko svoje tajne službe SOE bila prinuđena da aktivno učestvuje u organizaciji vojnog puča u Jugoslaviji, kako bi se srušila fašistička vlada u kojoj su Srbi imali prevlast. I nije to sve: svi oni srpski oficiri i političari koji su uzeli učešće u rušenju kneza Pavla i vlade Cvetković-Maček nisu bili iskreni antifašisti. Njihova politika je bila u suštini proosovinska. Oni su jedino hteli da obore kneza Pavla, zbog toga što je podržavao hrvatske političke zahteve. Nije lako odgovoriti na ovakve besmislice iako to izgleda tako na prvi pogled.

Ono što je bitno ovde naglasiti jeste činjenica da su Srbi nikada nisu bili pronemački, a posebno ne pronacistički i profašistički usmereni. Srbi su izgrađivali svoj kulturni obrazac pod uticajem francuske kulture. To se naročito pokazalo za vreme i posle Prvog svetskog rata kada su bili ostvareni prvi kontakti između srpske i francuske vojske što je izraslo u legendarno prijateljstvo. Velika plejada srpskih intelektualaca se školovala na francuskim univerzitetima gde su se upoznali s visokim dometima francuske nauke i kulture, te su ih širili po povratku u svoju zemlju: Milovan Milovanović, Vojislav Veljković, Dragutin Protić, Miroslav Spalajković, Momčilo Ninčić, Mileta Novaković, Toma Živanović, Milan Gavrilović, Mihajlo Gavrilović, Grgur Jakšić, Slobodan Jovanović, Vojislav Jovanović Marambo, Mihajlo Petrović Alas, Ivan Đaja, Kosta Milićević, Milan Milanović, Jovan Dučić, Milan Rakić, Bogdan Popović, Pavle Popović, Branko Lazarević kao i mnoga druga velika imena, dali su nemerljivi doprinos formiranju srpskog kulturnog obrasca po uzoru na francuski.

Reč je o ključnim ljudima srpske nauke i kulture, koji su usmeravali mlađe naraštaje i presudno uticali na njihovo akademsko oblikovanje. I stvarno, Srbija je postala „žarište“ francuske kulture na Balkanu. Važno je napomenuti da je francuski kulturni obrazac bio dominantan u Srbiji čak i za vreme vladavine Milana Stojadinovića, u vreme pada demokratske ustavnosti i jačanja totalitarnih pokreta u Evropi. Tada se Jugoslavija (ali Srbija pre svega) nalazila u veoma čudnoj poziciji: Nemačka je imala najveći uticaj na njenu privredu, Velika Britanija na njenu državnu politiku, dok je Francuska i dalje imala najveći uticaj na duhovni život Srba[11].

Sad se postavlja pitanje na koji način je neko, koje bio duboko napajan izvorima francuske kulture, mogao da bude profašistički opredeljen. Kako su to Srbi kao „Francuzi u malom“ mogli da budu prohitlerovski orijentisani? Ako je neko u Jugoslaviji bio antinemački opredeljen i želeo obračun s Nemcima u slučaju novog evropskog rata, bili su to Srbi[12]. I upravo se na ovom primeru može videti sva Koenova nestručnost, kontradiktornost i neuverljivost. Ako su gotovo svi Srbi bili pronacistički i prohitlerovski raspoloženi a Hrvati saveznici Velike Britanije, Francuske i SAD, zašto je Hitler napao i raskomadao Jugoslaviju u kojoj su navodno prevlast imali Srbi? Zašto je Hitler uništavao svoje obožavaoce? Zašto je teško izbombardovao Beograd s jasnom namerom da uništi Srbe kao naciju jer je tokom prvih vazdušnih napada potpuno razorena Narodna biblioteka Srbije? Zašto je Hitler uopšte uspostavio svoju okupacionu vlast u Beogradu kada se laka srca mogao osloniti na svoje „najvernije saveznike“ na Balkanu u sprovođenju holokausta. Na koncu, zašto Hitler nije dozvolio stvaranje „Velike Srbije“ kada je i on – prema rečima autora – gajio velike simpatije za Srbe, nego je dopustio stvaranje Velike Hrvatske u liku NDH?

Na sva ta pitanja Koen nije ponudio nijedan odgovor što je sasvim logično, jer i nije mogao ništa da ponudi na činjeničnoj osnovi. On jednostavno i lakonski, bez ikakvih skrupula i objašnjenja, prelazi s jednog poglavlja u kojem piše o Srbima kao fašistima s velikim simpatijama za Hitlera i njegovu nacističku ideologiju (The Roots of Serbian Fascism), na sledeće poglavlje u kojem hladno kaže da je Hitler napao i podelio Jugoslaviju, pri čemu je stvorena NDH (ne ističući povodom toga ništa posebno) dok je ostatak zemlje pripojen susednim državama pod pokroviteljstvom Italije i Nemačke. Pri svemu tome, posebno naglašava formiranje Nedićeve Srbije koju opisuje kao najmonstruozniju fašističku tvorevinu na Balkanu (The Serbian State, 1941-1944), zasnovanu na već ukorenjenoj tradiciji fašizma i antisemitizma. Ovakav pristup je nedopustiv u nauci. Autor je suštinski demantovao samog sebe, ne nudeći nijednu konkretnu činjenicu za teorijsku konstrukciju iz prethodnog poglavlja

Što se tiče Hrvata, autor je prećutao činjenicu (verovatno namerno jer se ne bi uklapala u njegovo teorijsko objašnjenje) o tome kako su oni dočekali motorizovane trupe Vermahta u Zagrebu posle sloma Kraljevine Jugoslavije 1941. A dočekali su ih s na ulicama, s velikim oduševljenjem i cvećem. To se najbolje može videti iz samih hrvatskih izvora.

Tako npr. novine „Hrvatski narod“ br. 64, od 17. aprila 1941, kažu sledeće:

„Doček njemačkih trupa bio je u Zagrebu, kao i u čitavoj Hrvatskoj jedan trijumf, u kojemu su sudjelovali i starci i djeca sa suzama u očima. Hrvati gledaju u njemačkom vojniku spasioca slobode, a svi Hrvati imaju samo jednu želju: da vjernost vjernošću vrate. Vođa njemačkog naroda je upravo obožavan. Hrvati znadu, da su svoju državu na narodnom i povijesnom teritoriju mogli stvoriti pomoću prijateljstva Vođe njemačkog naroda. Ulazak njemačkih trupa u Zagreb bio je trijumfalan pohod i dokumenat neizrecive ljubavi i odanosti njemačkoj vojsci“.

Sada bi trebalo postaviti Koenu pitanje da li se iz ovog citata iz jednog autentičnog hrvatskog izvora (kao i iz mnogih sličnih) može izvući zaključak da su Hrvati bili zapadni saveznici na Balkanu. Činjenica je da se svi Hrvati ne mogu poistovetiti sa novouspostavljenim klerofašističkim režimom Ante Pavelića, jer on nije bio legitimni vođ Hrvata. Njihov legitimni vođ je bio dr Vlatko Maček, koji je faktički bio u nekoj vrsti kućnog pritvora posle proglašenja NDH, premda je pozvao hrvatski narod na lojalnost novom režimu. Pavelićev režim nije došao na izborima nego na krilima početne pobede sila Osovine u Evropi i tada mu se priključio ogroman broj Hrvata i muslimana (bilo je tu još nešto Srba i Jevreja), nastojeći da stvore zasebnu hrvatsku državu.

Ovaj poduhvat su nameravali da realizuju sprovođenjem genocida nad Srbima, Jevrejima i Ciganima uz otvorenu potporu hrvatskog nadbiskupa Stepinca i papske države.  To je sve potrebno navesti da bi se oborila tvrdnja da su Hrvati bili jedini istinski zapadni saveznici na Balkanu. Istina je zapravo drugačija: ne samo što Hrvati nisu bili jedini saveznici zapadnih demokratija na Balkanu, nego je uopšte bilo veoma malo takvih Hrvata. Ova ocena važi i za sve one Hrvate koji su bili otvoreni neprijatelji ustaškog režima, te Hitlerove Nemačke i Musolinijeve Italije. Oni su svoj uzor i oslonac pretežno tražili u komunizmu i politici Kominterne a ne u idejama liberalizma i demokratije. Kada su shvatili da se hrvatski interesi mogu braniti i kroz komunistički pokret povukli su za sobom mase Hrvata, posebno 1943, kada je bilo jasno da će sile Osovine izgubiti rat. Tada je ogroman broj Hrvata i muslimana otkazao poslušnost NDH, hrleći u Brozovu komunističku vojsku kako bi se našli na pobedničkoj strani na kraju rata. Hrvati su oduvek nastojali da brane svoje posebne nacionalne interese (što je sasvim legitimno), pretežno kroz ideologiju tzv. Hrvatskog državnog prava, birajući po potrebi političku formu i saveznike: jednom je to bilo jugoslovenstvo kada im je glavni saveznik bila Srbija, drugi put je to bio klerofašizam kada su podršku dobijali od Hitlera i Musolinija, treći put je to bio komunizam kada im je Kominterna potpuno izlazila u susret, a danas je to evroatlantizam kada uživaju otvorenu podršku Vašingtona i Brisela. I to je značajno naglasiti da bi se razumela suština. Samo neko ko ne poznaje dobro istoriju Balkana može da tvrdi da su Hrvati bili jedini zapadni saveznici na Balkanu tokom Drugog svetskog rata.

Srbi kao „iskonski antisemiti“ - Hrvati kao „najveći prijatelji Jevreja“ na Balkanu

Sledeća velika Koenova obmana jeste teza o dubokoj ukorenjenosti antisemitizma u Srbiji. Kao što je već naglašeno, autor ističe da je Srbija tokom svoje moderne istorije sistematski diskriminisala Jevreje. Međutim, kada se pažljivije pogledaju istorijske činjenice može se zaključiti da se i ovde radi o potpuno neutemeljenoj i zlonamernoj tezi. Kao argumente za svoju tezu autor je posebno izdvojio: dva „zakonska“ akta iz vremena ustavobranitelja, koji su posebnom uredbom za vreme vladavine kneza Mihaila ponovo bili stavljeni na snagu, zatim, ideološko-verske propovedi episkopa Nikolaja Velimirovića, i na koncu političku ideologiju Dimitrija Ljotića i njegove organizacije „Zbor“. S druge strane, jedina zemlja na Balkanu u kojoj Jevreji nisu bili diskriminisani i izloženi progonu bila je Hrvatska. Postavlja se pitanje valjanosti navedenih argumenata. Autor tvrdi da oni svedoče o kontinuiranom antisemitizmu u Srba, koji nije predstavljao sporadičnu, nego istinsku institucionalnu pojavu, izniklu iz krila srpske države i Crkve.

U pogledu prvog argumenta može se reći sledeće. Tačno je da su postojali izvesni pravni propisi koji su bili restriktivni u odnosu na Jevreje u Srbiji po pojedinim životnima pitanjima. Međutim, postoje neke izuzetno važne činjenice u vezi s ovim propisima, koje je autor namerno ili iz neznanja potpuno prevideo. Tačno je da je posebnom uredbom od 1844. Jevrejima bilo ograničeno poslovanje i posedovanje nepokretne imovine izvan Beograda, kao što je tačno da je posebnim zakonom od 1856. bilo zabranjeno novopridošlim Jevrejima stalno nastanjivanje u Srbiji. Ove restriktivne mere su bile ukinute posebnim vladalačkim aktom 1859. za vreme kratkotrajne druge vlade kneza Miloša, da bi ponovo stupile na snagu za vreme druge vlada kneza Mihaila 1861. Ipak, posle izvesnog vremena, uglavnom na intervenciju velikih sila i Sveopšte jevrejske alijanse, srpska vlada je dekretom dozvolila ostanak, odnosno povratak proteranih Jevreja[13]. Ono što je značajno u vezi sa ovim pravnim propisima jeste istorijski kontekst u kojem su svi oni doneti i stupili na snagu. Naime, to je bilo sredinom HIX veka u vreme vladavine ustavobranitelja kada je antisemitizam buktao širom Evrope i Amerike. U nekim, mnogo razvijenijim i uređenijim državama (npr. nemačke zemlje, Habzburško carstvo, Rusija) Jevreji su bili izloženi mnogo jačim restrikcijama i diskriminaciji nego što je to bilo u Kneževini Srbiji. Najrestriktivnije mere u odnosu na Jevreje se mogu uočiti u nemačkim zemljama i to još u XVIII veku.

Tako je npr. austrijska carica Marija Terezija proterala gotovo sve Jevreje iz Praga 1744. Trideset godina kasnije, tačnije 1774, usledio je novi talas proterivanja Jevreja pod njenim pokroviteljstvom. Ovoga puta su bili proterani Jevreji iz Bohemije i Morave[14]. Zatim, godine 1816. je gotovo celo jevrejsko stanovništvo nemačkog grada Libeka bilo proterano. Međutim, u drugoj polovini XIX veka, tačnije posle ujedinjenja Nemačke 1871, bilo je doneto nekoliko izrazito diskriminatorskih zakona koji su ograničavali prava Jevreja na obrazovanje i obavljanje određenih profesija. Ovi zakoni su bili doneti uglavnom pod uticajem antisemitskog pamfleta „Jevreji su naša nesreća“ čiji je autor bio Hajnrih Trajčke. Osim toga, antisemitizam je bujao i u drugim evropskim zemljama. Npr. godine 1716. Jevreji su bili proterani iz Brisela, a 1775. iz Varšave. Ovu akciju je veoma „uspešno“ obavio maršal Oskar fon Lubomirski. Značajno je napomenuti da je antisemitizam bujao i u Sjedinjenim američkim državama. Bilo bi bolje da je autor ovog pamfleta više obratio pažnju na antisemiske tendencije i ispade u istoriji svoje zemlje. U knjizi „Antisemitizam u Americi“ Leonard Dinerštajn ubedljivo objašnjava pojavu antisemitizma u SAD u vremenu od formiranja prvih doseljeničkih kolonija do modernog vremena. Antisemitizam je posebno dobio na snazi po okončanju građanskog rata da bi početkom dvadesetog veka prerastao i u neku formu istinskog rasizma[15]. Na koncu, kada je 1929. izbila velika depresija u SAD se pojavila prava antijevrejska histerija, posebno prema bankarima iz Vol strita, koji su bili optuženi za izazivanje ove ekonomsko-finansijske krize. U enciklopediji „Judaika“ piše da je američki antisemitizam oduvek bio najozbiljniji u čitavom zapadnom svetu i da je povremeno uzimao zastrašujuće forme[16].

Što se tiče Kneževine Srbije, njen odnos prema Jevrejima je bio sličan onom u Bugarskoj (posle 1878) i donekle u Grčkoj. Mnogo gori je bio položaj Jevreja u Kneževini Vlaškoj gde su bili izloženi masovnim progonima i proterivanju iz zemlje. Jevrejske izbeglice iz Vlaške su pokušale da potraže spas u Srbiji, ali im tadašnji ministar unutrašnjih dela Ilija Garašanin uskratio gostoprimstvo. Značajno je napomenuti da su se srpski trgovci i zanatlije žalili na Jevreje, inače strane podanike, čiji je položaj bio zaštićen Kapitulacijama – međunarodnim ugovorima Turske, koje je Srbija kao vazalna država morala poštovati. I upravo su u to vreme bili doneti propisi o kojima Koen govori u svom pamfletu. Međutim, kako u Srbiji nije bilo agresivnih izliva antisemitizma (osim u Šapcu kada je ubijen Jevrejin Jakov Alkalaj i to 1865. za vreme kneza Mihaila), može se reći da su pomenuti propisi doneti da bi se srpski trgovci i zanatlije zaštitili od konkurencije svojih jevrejskih kolega, a ne zbog rasističkog odnosa prema njima. Jevreji su imali čak bolji položaj u Srbiji nego u drugim evropskim državama tog doba. Optuživati Srbiju za duboki antisemitizam iz rasističkih pobuda zbog nekoliko, za ono vreme mlako restriktivnih propisa u odnosu na Jevreje, kada su oni širom Evrope bili otvoreno diskriminisani i proganjani iz rasističko-verskih pobuda, jeste više nego neobjektivno, zlonamerno i netačno. Ako je Srbija duboko antisemitska zbog pomenutih propisa šta bi onda trebalo da bude njegova domovina SAD, u kojoj su antisemitski ispadi s vremena na vreme uzimali ekstremne forme? Za Koena to nije ni važno, jer izgleda da njega objektivnost ni ne zanima.

Što se tiče vladike Nikolaja Velimirovića i njegovog navodnog antisemitizma, može se reći da je i ovde reč o preteranoj i zlonamernoj oceni. Vladika Nikolaj sigurno spada u red velikih pravoslavnih teologa XX veka. Osim teoloških, ostavio je i filozofske spise, književne kritike, eseje i pesme. Iako se u njegovom stvaralaštvu mogu uočiti izvesni antisemitski ispadi ne bi se na osnovu njih moglo tvrditi da je bio zaslepljen antisemitskom mržnjom. Obično mu se zamera što je oštricu svoje kritike ponekad usmeravao prema „Židu“. Reč „Žid“ je crkveno-slovenskog porekla i označavala je pripadnike one vere, koja se formirala kada je deo Jevreja odbio da prihvati Isusa Hrista kao svog Mesiju. Vladika je samo pisao da se Evropa njegovog doba, otpavši od Hrista združila sa sledbenicima talmudskog judaizma u mržnji prema Hristu, koji se u Talmudu naziva „sinom bludnice“ i „mračnim prorokom“[17]. Međutim, zbog ovakvih teoloških rasprava ne može se neko jednostavno proglasiti za antisemitu. Da vladika Nikolaj nije gajio antisemitsku mržnju dokazao je to i delom, za vreme Drugog svetskog rata kada je spasao od sigurne smrti trsteničku jevrejsku devojčicu Elu Najhauz i njenu majku, rizikujući sopstveni život. Da je vladika Nikolaj bio antisemita zar nacistički okupator ne bi cenio ovakav njegov stav? Zar bi ga utamničio u logoru Dahau? Vladičino čovekoljublje je potvrdio i državljanin Izraela Samuel Evijatar, koji je na skupu posvećenom ovom vladiki rekao sledeće: „Nacistički satana znao je dobro zašto ga je utamničio. Utamničio ga je zato jer je čovek Božiji. Jer je odbio da se odrekne Boga. On sobom simbolizuje Srbiju, jer je došao iz prestone kraljevske Žiče, Žiče Svetog Save, koji je podigao Srpski Šator u taboru Izrailja“[18].

Naposletku, u istoriji hrišćanske vere i crkve mogu se uočiti i neki drugi, mnogo značajniji i veći teolozi od vladike Nikolaja, koji su ostavili snažnije antisemitske spise. Jedan od njih je bio i pokretač čuvene Reformacije Martin Luter. Mnoge njegove misli su bile toliko prožete antisemitizmom da su se čak i Hitlerovi nacisti često pozivali na njegovo učenje. Pa i pored svega toga, nikome ne pada na pamet da označi Martina Lutera kao izrazitog i karakterističnog antisemitu što bi vodili ukidanju njegove Crkve širom protestantskih zemalja u Evropi. To samo znači da je i u pogledu ocenjivanja duhovne zaostavštine vladike Nikolaja potrebno primeniti isti ili bar sličan kriterijum.

Na kraju, Ljotićev „Zbor“ je predstavljao totalitarni pokret, koji je nastao tridesetih godina HH veka (tačnije 1935), u vreme kada je to bio opšti evropski „trend“. Naime, nakon pojave fašizma u Italiji i nacizma u Nemačkoj, širom Evrope su počeli da bujaju slični politički pokreti koji su obavezno ispovedali i antisemitizam. Tako su se i na Balkanu pojavile njihove recepcije, zapravo neka vrsta pretežno karikaturalnih lokalnih plagijata, koji su svojim totalitarnim delovanjem samo doprinosili daljoj eroziji inače, dokrajčene demokratske ustavnosti u Evropi: „Strelasti krstovi“ u Mađarskoj, „Gvozdena garda“ u Rumuniji, „VMRO“ u Bugarskoj, ustaški pokret u Hrvatskoj su samo najvažniji oblici te balkanske varijante fašizma i nacizma. Ovoj grupi bi se donekle mogao pridodati i JNP „Zbor“, koji ipak nije bio toliko ekstreman koliko ustaše u Hrvatskoj, „Strelasti krstovi“ u Mađarskoj ili „VMRO“ u Bugarskoj. Za razliku npr. od ustaša, ekskluzivno hrvatskog pokreta, zasnovanog na ideologiji tzv. Hrvatskog državnog prava koji je objedinjavao nacionalizam, rasizam i klerikalizam, „Zbor“ je bio zamišljen kao jugoslovenski pokret. Nikada nije mogao da okupi masovnije članstvo, iako se Koen raspisao o „Zboru“ kao da je imao presudan uticaj na pravac državne politike u Jugoslaviji.

Čitajući njegovu knjigu čovek bi stekao utisak da je Ljotić bio najvažnija politička ličnost među Srbima tog doba. Na izbore je izašao dva puta, 1935. i 1938, i oba puta je doživeo veliki neuspeh. To samo znači da je Koen tendenciozno posvetio jednoj marginalnoj (doduše zanimljivoj) političkoj grupi pažnju kakvu ona objektivno ne zaslužuje, jer nije imala veliki uticaj na javno mnjenje i biračko telo. Koen naročito ističe antisemitski karakter pokreta, pozivajući se na same spise Ljotićevih saradnika, kako bi dokazao autentičnost svojih tvrdnji. Uglavnom je reč o memoarima emigranta Boška Kostića (inače člana JNP „Zbor“) „Za istoriju naših dana“, objavljenim u Lilu 1949. Međutim, i na ovom primeru se može videti da je reč o klasičnoj zloupotrebi memoarske građe, jer je autor iskoristio samo ono što odgovara njegovim tezama, dok je sračunato zaobišao ona mesta koja bi mogla ići u prilog Ljotiću. Zbog toga bi i ovu priču o „Zboru“ trebalo do kraja isterati na čistac.

Ideologiju ovog pokreta je definisao njegov osnivač, inače sorbonski pravnik i smederevski advokat Dimitrije Ljotić, koji je bio sav predat nekoj vrsti pravoslavnog misticizma. Zbog toga je njegov pokret bio veoma popularan među pravoslavnim bogoslovima. Nije verovao u liberalizam i parlamentarnu demokratiju. Za njega je vladavina političkih stranaka predstavljala veliko zlo. Takođe, mrzeo je komunizam na koji je gledao kao na veliku ateističku satanu. Zalagao se za korporativističko preuređenje države po ugledu na nekadašnju Vizantiju na čijem čelu bi se nalazio kralj kao vrhovni domaćin obasjan božjim blagoslovom, dok bi u skupštini bili zastupljeni svi staleži u društvu saglasno svom udelu u brojčanoj strukturi. Jasno se vidi da je ovu zamisao Ljotić preuzeo od fašističko-korporativističke vizije države i društva prema zamisli italijanskog dučea Benita Musolinija. Mora se priznati da je ovaj pokret imao antisemitski karakter, ali se tu mora dodati i posebno objašnjenje. Ljotić i njegovi saborci su stvarno verovali u „Protokole sionskih mudraca“ i bili su ubeđeni da u svetu zaista postoji globalna jevrejska zavera protiv hrišćanske civilizacije u cilju preuzimanja kontrole nad čitavim svetom. I to je ono protiv čega se Ljotić „borio“. Naravno, u pokretu je bilo i ekstremnih antisemita, (kao npr. Milorad Mojić), ali je važno naglasiti da je Ljotić u osnovi bio protiv fizičke likvidacije Jevreja. To je pokazao na delu, posle izbijanja Drugog svetskog rata, kada se sastao sa dr Haraldom Turnerom, šefom Upravnog štaba nemačke vojne komande u Beogradu. Boško Kostić tvrdi da je Ljotić zamolio da se ne ubijaju Jevreji. Kada je dr Turner saslušao Ljotića, postavio mu je pitanje: „Ja sam čuo da ste Vi antisemita, pa sam iznenađen da se Vi za Jevreje zauzimate“! Na ovo je Ljotić odgovorio: „Ja nisam za to da Jevreji ekonomski zavladaju mojom zemljom, ali sam protiv njihovog ubijanja. Njihova prolivena krv ne može doneti nikakva dobra narodu koji to čini..“ Ljotić je u istom smislu napisao i pismo dr Turneru[19].

Iz ovog citata se može vidi da Ljotić nije odobravao ubijanje Jevreja u Srbiji iako ih po sopstvenom priznanju nije mnogo voleo. I upravo na ovoj osnovi i treba tražiti ocenu o pravoj prirodi Ljotićevog antisemitizma. Naravno da Koen to nije učinio. On je izbegao da pomene ovaj razgovor, premda bi mu on morao biti poznat jer se na više mesta u knjizi poziva na ovaj izvor. To je još jedan dokaz koji pokazuje koliko je autor neobjektivan i zlonameran. Ljotić je više bio anticionista i protivnik tzv. „jevrejske dominacije“, ali svakako nije odobravao njihovo fizičko uništavanje.

Ostalo je još da se ispita autorova tvrdnja da su Hrvati bili jedini iskreni prijatelji Jevreja, da su Jevreji jedino u Hrvatskoj bili bezbedni i zaštićeni, i da u Hrvatskoj, s izuzetkom NDH, nikada nije bilo burne provale antisemitizma. Ovaj stav je autor posebno izdvojio kako bi naglasio razmere i intenzitet antisemitizma u Srbiji. Potrebno je da se utvrdi da li je ova teza zasnovana na istorijskim faktima. A činjenice kažu da su verska tolerancija i građanska ravnopravnost mnogo sporije prihvatane u Hrvatskoj i Slavoniji nego u drugim zemljama habzburške krune. Još je odlukom Hrvatskog sabora od 1609. bila priznata samo Rimokatolička crkva u Hrvatskoj i Slavoniji, što je proizvelo dalekosežne posledice na položaj ostalih verskih zajednica, a posebno na pravoslavlje i judaizam. Ta odluka je decenijama bila na snazi. Uz versku netrpeljivost, postojao je i snažan otpor domaćih trgovaca prema inovernim, uključujući i jevrejske trgovce. Hrvatski trgovci su često organizovali snažne antijevrejske proteste, verovatno da bi se zaštitili od njihove konkurencije, ali su one skoro uvek bile praćene fizičkim nasrtajem na Jevreje. Tako je 1838/39 udruženje zagrebačkih trgovaca organizovalo velike antisemitske demonstracije, koje su bile praćene razbijanjem jevrejskih radnji i premlaćivanjem Jevreja, posle čega su sledili zahtevi da svi oni budu proterani iz Zagreba[20].

Sličnih zahteva je bilo i u drugim hrvatskim gradovima, uglavnom u Varaždinu i Karlovcu[21]. I tokom revolucije 1848/49. u nekima od njih su se javljali zahtevi za proterivanje Jevreja. Tako je na zasedanju gradske skupštine u Slavonskoj Požegi početkom 1848. doneta odluka da se proteraju svi Jevreji izuzev jedne zaslužne porodice. No, ovu odluku su odbili da prihvate uprava požeške županije i ban Josip Jelačić[22]. Generalno gledano, u Hrvatskoj i Slavoniji je primena zakona o ravnopravnosti svih građana nezavisno od njihove verske pripadnosti išla s više godina zakašnjenja. Tako je Hrvatski sabor otezao sa primenom ugarskog Zakona o oslobađanju Jevreja od poreza na toleranciju od 1840. Ovaj Zakon je bio usvojen 1846, ali nikada nije bio dosledno sproveden u život. Tek nakon sklapanja Austrougarske 1867. i hrvatsko-ugarske nagodbe 1868, položaj Jevreja je počeo da se poboljšava. Punu ravnopravnost u Hrvatskoj i Slavoniji Jevreji su stekli 1873. kada je usvojen Zakon o uređenju židovskih bogoštovanih općina. Ipak, već 1907. Jevreji su ponovo izgubili ravnopravnost posle stupanja na snagu novog verskog zakona (interkonfensionalni zakon).

Jevreji su se posebno našli na udaru posle pojave Ante Starčevića i Eugena Kvaternika, koji su oblikovali rasističku ideologiju tzv. Hrvatskog državnog prava. Iako je ova ideologija prvenstveno bila usmerena protiv srpskog naroda, ona je bila duboko prožeta i antisemitizmom. Za Eugena Kvaternika je najteža uvreda bila nazvati nekog Jevrejinom. Ante Starčević je u više navrata veoma eksplozivno izražavao antisemitske stavove. Žalio se na to što su Jevreji dobili sva građanska prava smatrajući da su oni narod bez svakog morala i domovine. Međutim, tek kada je Josip Frank zauzeo Starčevićevo mesto, antisemitizam je u Hrvatskoj definitivno postao legitimna politička ideologija, koju su osim intelektualaca širili i rimokatolički sveštenici[23]. Antisemitizam se najčešće ispoljavao u pisanoj formi, i to u obliku novinskih članaka, brošura i pamfleta. Njih je bilo u tolikom broju da se – prema rečima Ive Goldštajna – radilo o organizovanoj antisemitskoj kampanji u Hrvatskoj[24].

Početkom HH veka gotovo ceo javni život u Hrvatskoj je bio prožet antisemitizmom. To je bilo vidljivo i u političkom životu, posebno u ideologiji Hrvatske pučke seljačke stranke braće Antuna i Stjepana Radića. U pozivima na pljačku i proterivanje Jevreja najglasniji je bio Stjepan Radić, koji je tokom brojnih saborskih rasprava 1916, često istupao protiv Jevreja, nazivajući ih pogrdnim imenima („krivonosci“). U Koprivnici, Dugom Selu i drugim mestima Stjepan Radić je tražio od naroda sledeće: „Nemojte za Boga uništavati (jevrejsku imovinu – prim. M.S.)! Zašto bi uništavali, što je vaše? Nije dosta, da Židove opljačkate, treba im kožu oderati. Došli su s pinklom, neka i s pinklom otiđu. Otjerajte ih, onemogućite ih“[25]! Ovako je govorio neprikosnoveni vođ Hrvata Stjepan Radić u zemlji, koja je – prema rečima Filipa Koena – „bila najsigurnije mesto za Jevreje, u kojoj su uživali sva prava i gde im je imovina bila potpuno zaštićena“.

Inače, zanimljivo je uporediti Dimitrija Ljotića i Stjepana Radića. Ljotić jeste bio antisemita ali je tražio od nemačkih okupacionih snaga da poštede Jevreje od pogubljenja u Srbiji tokom Drugog svetskog rata. S druge strane, Radić je takođe bio antisemita ali je on otvoreno pozivao na linč i proterivanje Jevreja iz Hrvatske tokom Prvog svetskog rata. Međutim, Ljotić „uživa“ reputaciju notornog fašiste i nacističkog kolaboranta tokom Drugog svetskog rata. Svaka pomisao da se istakne i ono što je bilo pozitivno u njegovom političkom delovanju gotovo redovno nailazi na oštru osudu u javnosti, naročito kod levičara, poklonika i upornih nastavljača jugoslovenske socijalističke istoriografije (u pitanju su „drugosrbijanski“ istoričari). S druge strane, Stjepan Radić ima oreol hrvatskog nacionalnog heroja, mučenika i „žrtve velikosrpskog atentata“, i ta njegove pozicija se ne dovodi u pitanje.

Hrvatski antisemitizam je bio izražen i u predratnoj jugoslovenskoj državi, ali je sigurno svoj najmonstruozniji oblik dobio za vreme NDH. Tada su Jevreji uz Srbe, Cigane i ostale „nearijevske“ rase bili stavljeni van zakona, postajući meta za odstrel nahuškanim i indoktrinisanim ustašama. U NDH je donet veliki broj rasističkih propisa, koji su „pravno“ definisali pojam „Židova“ i „Cigana“ („Zakonska odredba o rasnoj pripadnosti“)[26]. U vezi s tim, primenu ovih zakona je pojasnio sam poglavnik NDH u razgovoru za nemački list „Berliner Berzen Cajtung“ (Berliner Bersen Zeitung), 5. maja 1941. Ante Pavelić je naglasio „da će se židovsko pitanje radikalno riješiti i prema rasnim i prema gospodarskim gledištima i da će se također zemlja očistiti od slobodnih zidara“[27].

Kao što se može videti, sve ove činjenice su potpuno demantovale autorovu tezu o Hrvatskoj kao jedinoj tolerantnoj zemlji prema Jevrejima. Iz ovoga se može zaključiti da je Koen potpuni diletant i da nimalo ne poznaje niti povest Hrvata niti povest antisemitizma na Balkanu.

Srpska država 1941-1944 – „glavni Hitlerov saveznik na Balkanu“, Nedićeva politika „Velike Srbije“ - Jugoslovenska vojska u otadžbini – fašistički pokret

Pošto su oborene sve teorijske pretpostavke o korenima i poreklu „srpskog fašizma“ adekvatnom argumentacijom, ostaje još da se obori i glavna teza ove knjige. Autor se baš potrudio da Nedićevu Srbiju predstavi kao najmonstruoznijeg satelita Hitlerove Nemačke, koji je nastojao da uz pomoć nacističkih snaga ostvari ideal „Velike Srbije“, kao i da Jugoslovensku vojsku u otadžbini predstavi kao fašistički pokret i saradnika okupatora. No, i ovoga puta argumenti su mu neubedljivi i lako rušljivi.

Prvo što mora da se naglasi jeste da Srbija pod nacističkom okupacijom 1941-1944 i nije bila država u pravom smislu te reči. Ona je više predstavljala ostatak raskomadane Kraljevine Jugoslavije s nedovoljno jasnim granicama, ustavnopravnim položajem i kapacitetom za uspostavljanje međunarodnih odnosa. U to nesrećno vreme Srbija je protivpravnim aktima sile nacističke Nemačke bila vraćena na granice pretkumanovske Srbije s tim što se i Banat formalno nalazio u njenom sastavu ali izvan domašaja njenih organa vlasti (efektivnu vlast u Banatu su imali Nemci – folksdojčeri). Ono što je važno napomenuti jeste činjenica da je nemački okupator imao punu političku vlast na teritoriji Srbije, ali da bi je uspešno vršio bila mu je neophodna saradnja i domaćih političkih i vojnih činilaca. Posle kratkotrajne i vrlo neuspešne komesarske uprave s Milanom Aćimovićem na čelu, formirana je vlada „Nacionalnog spasa“ čiji je predsednik bio general Milan Nedić. On je prihvatio ovu nezahvalnu obavezu, osuđujući sebe unapred na smrt, jer je znao da mu prva posleratna vlast (kraljevska ili komunistička) nikada neće oprostiti ovaj čin. A da nije prihvatio ponudu da formira administraciju, Srbija bi bila raskomadana (poput Jugoslavije) između mađarskih, bugarskih, albanskih i hrvatskih fašista. Potpuno bi nestala s karte dok je Beograd trebalo da postane „Grad Princa Eugena“ (Prinz Eugen Stadt)[28].

Inače, nadležnost Nedićeve vlade se isključivo ograničavala na tehničko-administrativne poslove, što znači da nije mogla da donosi političke odluke od prvorazrednog značaja. Ona je bila potčinjena Upravnom štabu nemačke vojne komande i morala je da izvršava sva njegova naređenja. Tako je Nedićeva vlada bila prinuđena da pruži svu potrebnu pomoć okupacionim vlastima u sprovođenju antisemitskih, antimasonskih i antipobunjeničkih mera (protiv ravnogoraca i komunista), kako bi se održao „javni red i mir“.

I Nedićeva vlada je zaista to činila (autor ističe logor na Sajmištu iako je on bio pod jurisdikcijom NDH što znači da za masovna pogubljenja na tom prostoru nije bila odgovorna Nedićeva vlada), ali ne iz svog ideološko-političkog ubeđenja, nego da bi se zaštitila biološka supstanca srpskog naroda. Naime, samo je u okupiranoj Srbiji bio na snazi rasistički propis da se za jednog ubijenog Nemca ima streljati sto a za jednog ranjenog pedeset Srba. Ovakav propis nemačke okupacione vlasti nisu primenjivale ni u jednoj drugoj zemlji. U vezi s ovim propisom, autor je učinio još jedan drzak falsifikat, što dodatno umanjuje kvalitet ove ionako bezvredne knjige.

Naime, Koen je naveo ovaj propis ali je umesto Srba pomenuo komuniste: za jednog ubijenog Nemca ima se streljati sto komunista! Prosto neverovatno! Dakle, ovakvo falsifikovanje činjenica je prosto nezamislivo u modernoj nauci. Ovo je još jedan dokaz koji potvrđuje da autoru nije stalo do istine i objektivnosti nego do gole i neukusne propagande. Bez obzira na to, potrebno je da se vratimo na glavnu misao, kako bi se stvari raspravile do kraja. Hitler je još u Prvom svetskom ratu upoznao srpsko rodoljublje i težnju ka slobodi i zato je hteo na ovaj način da ih potpuno pacifikuje. Milan Nedić je bio svestan da je Nemačka bila na vrhuncu svoje moći, da je lako pregazila i mnogo snažnije države od Srbije (Francuska, Holandija) i da bi svaki oblik otpora u tadašnjoj situaciji bio uzaludan i višestruko štetan, jer bi zbog sporadičnih i strateški beskorisnih napada na Nemce stradalo samo civilno stanovništvo saglasno propisu 1:100. Tako bi se topila biološka supstanca srpskog naroda, a on je to hteo da spreči po svaku cenu.

To je shvatila i gotovo celokupna srpska intelektualna elita, koja se u tom trenutku našla u Beogradu. Zbog toga je veliki broj uglednih Srba potpisao onaj čuveni „Apel srpskom narodu“, kako bi se sačuvao mir i izbeglo prolivanje krvi. I to je jedini razlog potpisivanja tog apela, a ne neka imaginarna privrženost fašističkoj ideologiji kako to zlonamerno tvrdi autor. Nedićeva vlada je pre svega imala za cilj da onemogući okupatorske represalije prema civilnom stanovništvu, da zbrine srpske i slovenačke izbeglice, i da - koliko to ratni uslovi dozvoljavaju - očuva narodnu privredu. Sve ovo govori da je Nedićeva kolaboracija bila samo tehnička a ne i ideološko-politička. Tome ide u prilog još jedna činjenica: Nedića su kao komandanta jedinica Treće armije (vardarska oblast) Nemci munjevito porazili tokom kratkotrajnog aprilskog rata, nadirući iz Bugarske. Njegova vojska se raspala za nekoliko dana. Da je Nedić bio iskreni simpatizer Nemaca, zar bi im pružao otpor? Zar im ne se ne bi odmah predao? On je nastavio otpor koji je bio potpuno uzaludan usled izdaje nesrpskih oficira i vojnika.

Na isti način je doživeo poraz i njegov brat Milutin Nedić, koji je bio komandant Druge grupe armija. Njega su Hrvati razoružali odmah po izbijanju rata. Zarobljen je u Beogradu i odmah poslat u zarobljeništvo. Inače, Nedić se vazda oslanjao na pomoć Dimitrija Ljotića i njegovog Srpskog dobrovoljačkog korpusa. Njihova saradnja je trajala tokom čitavog rata, jer su obojica imala gotovo identične poglede na vojno-političku situaciju u Srbiji. Naime, i Nedić i Ljotić su smatrali da glavni neprijatelj Srbije i srpskog naroda nije nemačka okupaciona vlast nego agresivni međunarodni komunizam. Zbog toga je Nedićeva vlada zajedno sa Ljotićevim dobrovoljcima sve svoje snage usmerila na uništenje komunističkog pokreta u Srbiji.

Drugo što mora da se naglasi je da sile Osovine nikada nisu ni formalno priznavale ravnopravnost i suverenost Nedićeve Srbije. Hitler je nikada nije uvažavao kao ostale satelitske države poput: NDH, Mađarske, Rumunije, Bugarske ili Slovačke. Nedićeva Srbija nikada nije pristupila Trojnom paktu, niti je slala jedinice Srpske državne straže na istočni front. Isto tako, Rajh nikada nije izašao u susret Nedićevim teritorijalnim zahtevima u cilju zaštite srpskog naroda od ustaškog genocida. I na ovom primeru je Koen pokazao svoju sklonost ka izvrtanju činjenica i konstrukciji neutemeljenih i zlonamernih teza. Prema njegovom viđenju, Nedić je zapravo nameravao da stvori „Veliku Srbiju“ i zbog toga je zatražio od Ribentropa da se njegovoj državi pripoje: Crna Gora, Sandžak, istočna Bosna, Srem (u knjizi piše SRIJEM), i Kosovo. Nema potrebe objašnjavati koliko je ovo besmislena teza, ali je ovde potrebno skrenuti pažnju na jednu drugu stvar. Po svemu sudeći, Koen smatra da je površina Nedićeve Srbije sasvim realna, i da sve drugo što bi bilo veće od toga treba označiti kao „Veliku Srbiju“. Pošto je teritorija sadašnje Republike Srbije znatno veća od Nedićeve, to zapravo znači da i ovakva Srbija (bez Kosmeta ali sa Sandžakom i Sremom) ima obeležja megalomanske tvorevine. Drugim rečima, i ovakva Srbija bi morala da bude dodatno „potkresana“. To je suština ove teze koja se predstavlja kao istorijski tačna. U pitanju je politički zahtev koji je upućen zapadnim centrima moći da se ne zaustave na pola puta, nego da ceo posao oko raspada Jugoslavije i Srbije sprovedu do kraja. Zbog toga je ova teza izuzetno opasna i na nju se mora obratiti sva pažnja.

Vlada Milana Nedića se često poredi s kolaboracionističkim režimom Filipa Petena u Francuskoj. I sigurno da ima osnova za to. Međutim, čini se da je mnogo bolje i efikasnije uporediti Nedićevu vladu s kolaboracionističkim režimom na Kanalskim ostrvima – Gernziju i DŽerziju. Naime, posle nemačke invazije na ova ostrva došlo je do faktičkog prekida njihovih državnopravnih veza s vladom Velike Britanije. Tada je formirano posebno telo, koje je vršilo administrativne funkcije ali bez političke vlasti. U pitanju je Kontrolni komitet u koji su bili uključeni guverner britanske krune na ostrvu Gernzi (bejlif) i organi države Gernzi. Ovo telo je bilo potpuno pod kontrolom nemačke okupacione uprave. Na njenom čelu se nalazio Ambroz Šervil.

Inače, Kontrolni komitet je sprovodio gotovo istu politiku kao i Nedićeva vlada. Osnovni cilj njegove uprave bez političke vlasti je bio da se obezbedi javni red i mir na ostrvima kako bi se sprečile okupatorske represalije prema lokalnom stanovništvu, i da se organizuje narodna privreda. Kontrolni komitet je sprovodio sve lokalne zakone kao i antisemitske propise koje im je naturio nacistički okupator. Po završetku rata, tačnije 1949. Ambroz Šervil je zbog ovih zasluga dobio visoko odlikovanje od britanske kraljice. Posebno mu je uzeto u zaslugu što je miroljubivom politikom sačuvao živote svojih sugrađana tokom okupacije. S druge strane, Milan Nedić je ocrnjen, osramoćen i žigosan kao jedan od najvećih kvislinga u istoriji srpskog naroda. Kao što se vidi, i ovde su u pitanju dvostruki aršini za iste ili slične stvari. Krajnje je vreme da Srbi konačno nauče od Engleza kako se poštuju i cene požrtvovani ljudi. Potrebno je da se istaknu ne samo negativne nego i pozitivne uloge Milana Nedića tokom tih nesrećnih godina Drugog svetskog rata.

Što se tiče autorove teze da su i pripadnici Ravnogorskog pokreta Draže Mihailovića bili fašistički kolaboranti a da su jedino Brozovi partizani bili istinski borci za slobodu, kojih je u Srbiji bilo veoma malo, može se reći da se i ovde radi o neveštoj manipulaciji. Tačno je samo to da u Srbiji Brozov partizanski pokret nije bio masovan, jer je bio potpuno pod kontrolom Komunističke partije Jugoslavije koja u seljačkoj Srbiji nikada nije imala veliki uticaj. Zapravo bio je toliko minoran da nije mogao ni opstati u Srbiji posle sloma tzv. „Užičke republike“ (inače nelegitimne tvorevine tokom kratkotrajnog boravka Brozovih partizana u Užicu). Srbi su masovno stali uz pokret pukovnika i potonjeg generala Draže Mihailovića, koji nije priznao kapitulaciju jugoslovenske vojske od 17. aprila 1941, nego je nastavio da se bori protiv okupatora. Zasnovan na tradiciji srpskog četništva, Mihailovićev pokret, formiran na Ravnoj gori, izrastao je u istinsku vojsku koja je dobila naziv Jugoslovenska vojska u otadžbini. Iako je u svojim redovima imala najviše Srba, u njoj je bilo pripadnika i drugih naroda: Slovenaca, Hrvata i muslimana. Takođe, sve građanske stranke su imale svoje predstavnike u njenom štabu, računajući i Hrvatsku seljačku stranku.

Na koncu, Jugoslovenska vojska u otadžbini je dobila dvostruko priznanje: od jugoslovenske izbegličke vlade u Londonu i zapadnih saveznika, koje su je priznale kao savezničku vojsku. To znači da je jedino vojska Draže Mihailovića bila legalna i legitimna oružana sila na teritoriji Kraljevine Jugoslavije. Sve ostale vojske su bile ilegalne, računajući i Brozov komunistički pokret. Jugoslovenski partizani su morali da se stave pod komandu generala Draže Mihailovića ako su želele da steknu legitimitet, baš onako kako su to uradili komunisti u Francuskoj. Ali to se nije dogodilo iz prostog razloga što je partizanski pokret bio prevratnički i revolucionaran. Njemu je podjednako bio mrzak i okupatorski režim i poredak Kraljevine Jugoslavije. Po tom pitanju ovaj pokret nije pravio suštinsku razliku. Partizanska vojska na čelu s hrvatskim komunistom Brozom je slušala samo naredbe iz Kremlja. Svi njeni pripadnici su odmah na početku rata otkazali poslušnost svojoj državi, zaklevši se da će se boriti za interese Staljinovog SSSR-a i međunarodnog komunizma. Ona je formirana s jasnim ciljem da iskoristi ratna komešanja u Evropi kako bi izvršila boljševizaciju Jugoslavije po sovjetskom uzoru a u skladu s antisrpskim programom Komunističke partije Jugoslavije. I to je bio prvi razlog izbijanja građanskog rata između JVO i partizana.

Međutim, postojao je još jedan, reklo bi se mnogo važniji. Naime, shvativši da su Nedić i Ljotić bili u pravu kada su zahtevali prekid frontalnih sukoba s Nemcima usled brutalnih odmazdi i represalija prema srpskom civilnom stanovništvu po principu 1:100 tokom 1941, Draža Mihailović i JVO su počeli da taktiziraju, izbegavajući otvorene sukobe s okupatorom dok se ne promeni situacija u Evropi u korist antihitlerovske koalicije. S druge strane, partizanska nepomirljivost, proizašla iz ideološkog čistunstva, nije mogla da prihvati nikakav oblik taktiziranja sa neprijateljem SSSR-a. Partizanima uopšte nije bilo važno koliko će srpskih civila stradati zbog njihovih, strategijski uglavnom nevažnih i posve nedelotvornih sabotaža i akcija protiv okupatora. Naprotiv, to im je čak išlo u prilog. Smatrali su da će brutalne represalije oterati paupreizovane srpske seljake u šumu k njima, gde bi postali pravi vojnici revolucije. Takva taktika nije bile uspešna u Srbiji, što zbog otpora samih seljaka, što zbog snažnih oružanih odgovora Nedićeve žandarmerije, Mihailovićevih jedinica i Srpskog dobrovoljačkog korpusa, ali je ona bila veoma uspešna na teritoriji NDH, tačnije u Bosni, Hercegovini, Dalmaciji i Vojnoj krajini. Bežeći od ustaškog noža srpski seljaci u NDH su masovno odlazili u šumu, očajnički tražeći organizovani pokret otpora kako bi sačuvali goli život. Tako su uglavnom dolazili u partizane gde su opet bili najbrojnija nacionalna grupa ali je ta činjenica bila potpuno nebitna za karakter i ciljeve pokreta (što opet znači da Koen nije u pravu kada je tvrdio da su Hrvati bili najmasovniji među partizanima). Tamo su ih tzv. politički komesari podvrgavali posebnom tretmanu komunističke indoktrinacije, kako bi od seljaka alhemijski napravili proletere i boljševike, spremne da pljunu na Boga kako bi gradili komunistički poredak posle rata.

Izuzetak je jedino bila Kninska krajina gde je delovala divizija Momčila Đujića, koji je uspešno branio civilno stanovništvo od ustaša, ulazeći iz tih razloga u povremene odnose saradnje sa Italijanima, koji su se i sami masovno zgražavali nad zlodelima ustaša.

Zanimljivo je da je Koen pokušao na sve moguće načine da „ugura“ JVO u tabor saveznika sila Osovine, pozivajući se uglavnom na knjige iz vremena jugoslovenske socijalističke istoriografije, kao i na brojne hrvatske autore. I upravo se na ovom primeru može videti koliko se hrvatska i komunistička istoriografija podudaraju. Međutim, stvarni problem Hrvata je u tome što oni nisu imali istinski antifašistički pokret prozapadne orijentacije, kao što je to bio Ravnogorski pokret kod Srba (iako je u njemu bilo nešto Hrvata, npr. general Matija Parac, kapetan Zvonimir Vučković, Vladimir Lenac itd.). Hrvati su bili raspoređeni u dva pokreta: u klerofašističko-ustaškom i komunističko-partizanskom pokretu. Zbog toga, Hrvati moraju stalno da se pozivaju na svoje prisustvo u partizanima kada žele da dokažu da su bili saveznici zapadnih zemalja tokom rata iako im taj pokret emotivno nije blizak.

To je razlog zbog kojeg po svaku cenu pokušavaju da dokažu da je i Ravnogorski pokret bio isto što i ustaški, kako se Srbi ne bi mogli pozivati na njegove tekovine pred demokratskim svetom. Pošto partizanski pokret u Srbiji nije ni postojao to bi značilo da su Srbi kao masovni pripadnici Mihailovićevih kvislinških jedinica bili na strani Hitlera i Musolinija. Tako bi Hrvati oprali svoje lice, isticanjem „činjenice“ da su samo partizani kao jedini istinski antifašisti bili najmasovniji baš u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, premda su i u toj vojsci Srbi bili ubedljiva većina. Hrvati su u ovu vojsku masovno počeli da hrle tek 1943, kada se videlo da će sile Osovine izgubiti rat. Tako su nekadašnji domobrani i ustaše preko noći postajali „antifašisti“ i komunistički revolucionari. Značajno je napomenuti da je i komunistička istoriografija decenijama podupirala hrvatsko viđenje JVO, ali iz drugačijih razloga: iz razloga ideološke ostrašćenosti i neobjektivnosti. No, raspoloživi izvori govore sasvim suprotno.

Na koncu, potrebno je još napomenuti da je autor za sve vreme dok je optuživao Srbe za fašizam i saradnju s Hitlerom, pokušavao da ogoljeno i brutalno relativizuje i minimizira zločine NDH. U suštini, autor je pokušao da porekne zločinačku prirodu te monstruozne političke tvorevine, koja je – za razliku od Nedićeve Srbije – nastala kao prava država na razvalinama Kraljevine Jugoslavije. Autor ne poriče da su ustaše činile zločine, čak navodi da su Srbi bili najveće žrtve, ali je sve to predstavljeno u tipičnom tuđmanovskom maniru, što odaje prave namere autora. A one se sastoje u tome da se NDH predstavi kao bilo koja druga nacionalistička država tog doba, sa svojim dobrim i lošim stranama, što joj na neki način i daje legitimitet. Ako se pri tom naglasi da je ona nastala kao pravdoljubivi odgovor hrvatskog naroda na „velikosrpsku hegemoniju“ i represivni režim iz „tamnice“ naroda – Kraljevine Jugoslavije, onda to još više pojačava utisak da se radi o normalnoj reakciji a ne o tvorevini čiji je jedini cilj bio da istrebi srpski narod i da na njegovim kostima podigne svoju đavolsku građevinu.

Zaključak

Pojava ovakvog pamfleta rečito govori o razmerama antisrpske propagande na Zapadu tokom jugoslovenske krize. Izgleda da Srbi nisu ni svesni šta se o njima sve pisalo tokom devedesetih godina prošlog veka na demokratskom Zapadu. Ono što je poražavajuće jeste činjenica da je ovo samo jedan spis u gomili sličnih rasističkih štiva, u kojima su Srbi stavljeni na stub srama. Prvo što bi Srbija morala da učini jeste da oglasi autora ove monstruozne knjige Filipa Koena za nepoželjnu osobu (persona non grata) i da obavesti ambasadu Sjedinjenih Američkih Država u Beogradu da se ovom njenom državljaninu doživotno uskraćuje pravo na dolazak u Srbiji. Potpuno je nebitno da li taj gospodin namerava da putuje u Srbiju ili ne, ali ovakva reakcija srpske države bi morala da usledi ako želi da zaštiti svoj ugled i dostojanstvo.

Drugo, Srbija bi konačno morala da izgradi pravi muzej u centru grada, posvećen genocidu i svim zločinima nad Srbima u HH veku, počevši od Prvog svetskog rata pa do današnjeg vremena. Jedan deo tog muzeja bi morao da bude posvećen besomučnoj propagandi protiv srpskog naroda i Srbije posle raspada Jugoslavije. Iako su mnogi zapadni političari i intelektualci stalno uveravali srpsku javnost da oni nisu neprijatelji srpskog naroda nego da se samo bore protiv „zločinačkog Miloševićevog režima“, objavljivanje knjiga poput Koenove, govori da to nije baš tako, i da su mnogi od njih vodili kampanju protiv Srba i srpske države.

I to je glavni razlog zašto bi trebalo da jedan deo muzeja o genocidu nad Srbima bude posvećen toj antisrpskoj propagandi. Tu je potrebno izložiti sve ovakve knjige i brošure, „naučne“ studije i novinske članke (makar one iz najvažnijih svetskih glasila kao što su: „Njujork tajms“, „Vašington post“, „Dejli telegraf“, „Zidojče cajtung“, „Frankfurter rundšau“, „Figaro“ itd.) kako bi Srbi mogli ostvariti detaljniji uvid u to šta je o njima pisano na Zapadu na izmaku HH veka. To pogotovu važi za mlađe generacije Srba, koje tek dolaze, da bi znale s kim imaju posla. Od njih se ništa ne sme kriti. One moraju na vreme da se upoznaju s licemernim Zapadom, kako bi mogle da opstanu u svojoj državi u ovom pokvarenom svetu. Srbi moraju da budu svesni da su bili predmet najvulgarnije rasističke propagande, i da su svakodnevno bili meta najcrnjih kleveta i uvreda.

Kao vrhunac svega, nastupilo je beskrupulozno falsifikovanje srpske istorije što mora ozbiljno da zabrine, makar onu nacionalno svesnu srpsku intelektualnu elitu. I zbog toga je potrebno da ovakva akcija oživi što pre. Ako Srbi opet sve prepuste zaboravu budućnost će biti potpuno neizvesna, naročito u narednim decenijama, kada se Srbi po prvi put u svojoj istoriji ozbiljno suočavaju s mogućnošću svog biološkog odumiranja. Posle Prvog svetskog rata nova država, Kraljevina SHS je zataškavala Austro-ugarske (zapravo hrvatske) zločine nad Srbima zarad mira u novoj državi. I to je bio osnov za za nove zločine, koji su počinjeni u formi genocida tokom Drugog svetskog rata u NDH. Nakon tog rata, komunistički režim je opet zataškavao ustaške zločine zarad „bratstva i jedinstva“ dželata i žrtve. Kao posledica toga, izbili su novi ratovi posle sloma komunizma, koji su okončani teškim etničkim čišćenjem srpskog naroda iz nekadašnje Vojne krajine, dobrog dela Bosne i Hercegovine i Kosova i Metohije.

Sve se to dogodilo uz pristanak zapadnih zemalja. Zbog toga sadašnje generacije Srba nemaju pravo na ćutanje. One su dužne prema sebi i svojim budućim potomcima da iznose istinu ma kakva ona bila. I zato je potrebno da se izgradi novi muzej genocida nad srpskim narodom (ovaj trenutni muzej na Trgu Nikole Pašića radi u nemogućim uslovima) i da se u jednom njegovom delu izlože pamfleti poput ovog Koenovog. U suprotnom, ukoliko se naprave greške iz 1918, 1945. i 1991, budućnost Srbije će biti na ozbiljnim iskušenjima. Zarad budućnosti naše dece nemamo više prava na takvu grešku.