Regionalizacija bez dezintegracije

Sažetak:Srbija je zadržala unutrašnju teritorijalnu podelu iz vremena „druge“ Jugoslavije, koja na njenu celovitost i koheziju deluje negativno. Stoga redefinisanje administrativno-teritorijalne organizacije nije samo pitanje bolje organizacije vlasti i ravnomernijeg regionalnog razvoja, već potreba zaustavljanja fragmentacije Srbije. Formiranje regionalne države od trinaest regiona, uključujući i njihov adekvatan ustavno-pravni status, doprinelo bi ostvarenju glavnog geopolitičkog cilja – unutrašnjoj reintegraciji države. Ključni princip prilikom formiranja regiona bio bi funkcijsko-gravitacijski. Optimalna primena tog principa bila bi neophodna da bi se poništila barijernost i destruktivnost sadašnjih administrativnih međa.    

Ključne reči: regionalna država, trinaest regiona, reintegracija, geopolitika, Srbija

Uvod

Re­gi­o­na­li­za­ci­ja je sveobuhvatan proces i postupak izdvajanja, omeđavanja i raščlanjivanja prostora na manje, individualizovane celine. U fizičkoj, društvenoj i regionalnoj geografiji regionalizacija ne mora da rezultira jasno linijski razgraničenom prostornom strukturom. Međutim, prilikom po­li­tič­kog (administrativnog) regionalizovanja države, regionalizacija predstavlja na­gla­še­no po­li­tič­ko-ge­o­graf­ski i ge­o­po­li­tič­ki po­stu­pak di­fe­ren­ci­ra­nja dr­žav­ne teritorije na ma­nje celine, tj. kon­sti­tu­i­sa­nje re­gi­o­na kao po­li­tič­ko-te­ri­to­ri­jal­nih je­di­ni­ca. Budući da je „regionalni problem“ sveobuhvatan i da zahteva multidisciplinarni pristup (geografski, istoriografski, ekonomski, pravni, politikološki...), njime se bavi kompleksna nauka – regionomika[1]. Regionomika se suočava sa rešavanjem brojnih teorijskih i praktičnih pitanja – od pojma i definicije regiona i regionalizacije, do stvaranja i funkcionisanja regionalnih struktura i sistema. Uprkos tome, još uvek nisu razrešene čak ni osnovne pojmovne dileme. U svakodnevnom opticaju su srpske reči oblast, kraj, krajina, krajolik, područje, predeo..., a među stručnjacima pojmovi stranog porekla region, regija, reon, rejon... Pojam region odnosi se na „kompleksnu prostornu celinu s naglašenom individualnošću“, dok se suštinski neadekvatan (ne-prostorni) pojam regija odomaćio delimično u naučnom, a još više u medijskom i partijsko-političkom vokabularu.[2] Na drugoj strani, unutar srpskog govornog i nacionalnog areala ima i namernog izbegavanja termina regija zbog, takođe netačnog, mišljenja da se radi o tzv. kroatizmu.[3]

Izazovi regionomike, tj. regionalne nauke (engl. regional science) račvaju se u brojne naučne i praktične rukavce:

· Primarni predmet njenog interesovanja jesu ciljevi regionalizacije – ideološki, partijsko-politički i politikantski (strukturisanje prostora radi ispunjenja ciljeva pojedinca ili organizovane političke grupe), ekonomski (ravnomerniji ili polarizovaniji regionalni razvoj), geopolitički (integracija ili dezintegracija teritorije; teritorijalna transgresija ili regresija), kulturno-civilizacijski (homogenizacija ili heterogenizacija)...

·  U njenom domenu su činioci razgraničenja i regionalne diferencijacije prostora – istorijski (postojanje ili nepostojanje analognih prostornih celina u bližoj ili daljoj prošlosti i poklapanje ili nepoklapanje njihovih granica), fizičko-geografski (reljef, klima, hidrografija, živi svet, prirodni resursi), društveno-geografski (stanovništvo, naselja, privredne i neprivredne delatnosti, političko-geografski i geopolitički fenomeni) i kompleksni (uravnotežena primena većine principa i faktora ili, pak, izdvajanje jednog ili manjeg broja dominantnih).

· Regionomika se fokusira i na principe regionalizacije – fizionomičnost, homogenost, zonalnost, uravnoteženost, funkcionalnost, održivost, dinamičnost...

· Nezaobilazni predmet njenog proučavanja jesu regionalne strukture i sistemi – fizičko-geografski regioni (ravničarski, brdsko-planinski, pustinjski, primorski, tropski...), demografski regioni (populaciono regresivni i eksplozivni; emigracioni i imigracioni; monoetnički i multietnički...), naseobinski regioni (ruralni i urbani; metropolitenski...), ekonomski regioni (razvijeni i nerazvijeni; agrarni, industrijski, turistički...), te nivoi i različiti prostorni obuhvati regionalizacije (globalna, /trans/kontinentalna, nacionalna, subnacionalna; makro-, mezo- i mikro-regionalizacija).

· Regionomika se bavi i posledicama regionalizacije – demografskim, kulturnim, ekonomskim, ekološkim, geopolitičkim...

Ishod regionalizacije države i njene teritorije, u političkom, ustavno-pravnom, političko-geografskom i geopolitičkom smislu, jeste regionalna država. Re­gi­o­nal­na dr­ža­va trebalo bi da se for­mi­ra ka­da iz­me­đu po­je­di­nih delova njene teritorije po­sto­je određene isto­rij­ske, et­no-kul­tur­ne, fi­zič­ko-ge­o­graf­ske, ekonomske i dru­ge raz­li­či­to­sti, iz kojih bi mogao da proistekne auto­nom­ni­ji sta­tus ne­go što ga ima­ju je­di­ni­ce lo­kal­ne sa­mo­u­pra­ve, ali bez ele­me­na­ta sa­mo­stal­no­sti, a naročito bez kva­zi­dr­žav­no­sti ko­jima raspolažu fe­de­ral­ne je­di­ni­ce u fe­de­ral­no or­ga­ni­zo­va­noj dr­ža­vi. Re­gi­o­na­li­za­ci­ja kao po­li­tič­ko-te­ri­to­ri­jal­no or­ga­ni­zo­va­nje dr­ža­ve, spro­­vodi se ta­mo gde ne po­sto­je raz­lo­zi za obra­zo­va­nje fe­de­ra­ci­je, na jed­noj stra­ni, a gde bi for­mi­ra­nje uni­tar­ne dr­ža­ve po­ka­zi­va­lo od­re­đe­ne ne­do­stat­ke, na dru­goj stra­ni. U ustav­no-prav­nom smi­slu, re­gi­o­nal­na dr­ža­va je „tre­ći ob­lik dr­žav­nog ure­đe­nja, iz­me­đu uni­tar­ne dr­ža­ve i fe­de­ra­ci­je, ko­ji sa­dr­ži iz­ve­sne ele­men­te i jed­nog i dru­gog ob­li­ka, i spa­ja u zna­čaj­noj me­ri nji­ho­ve do­bre stra­ne, ali i ot­kla­nja ne­ke lo­še“[4]. Stva­ra­nju re­gi­o­na u re­gi­o­nal­nom ustroj­stvu dr­ža­ve pri­stu­pa se i on­da ka­da je po­treb­no da se ustav­no i po­li­tič­ki/ad­mi­ni­stra­tiv­no-te­ri­to­ri­jal­no tran­sfor­miše po­sto­je­ća (na­sle­đe­na), do­ka­za­no ne­a­de­kvat­na, te­ri­to­ri­jal­no de­struk­tiv­na i za op­sta­nak dr­ža­ve oči­gled­no opa­sna unu­tra­šnja po­de­la.[5] Shodno tako postavljenom cilju i „državnom razlogu“ („raison d’état“), prilikom razgraničenja regiona nije svrsishodno strogo pridržavanje istorijskih, fizičko-geografskih i etno-demografskih datosti, pa čak ni uspostavljenih funkcijsko-gravitacijskih odnosa koji ne odgovaraju sadašnjim i budućim potrebama. Upravo suprotno, neophodno je ciljano „demontiranje“ postojećih, na­sle­đe­nih, unutrašnjih gra­ni­ca, te nji­ho­vo „uta­pa­nje” u teritorije no­voformiranih re­gi­o­na, tako da bi se one pretvorile u reliktne, tj. ne bi ostavile znatniji trag u prostoru i pamćenju stanovništva . Na taj način bi se ne­u­tra­li­sao i postojeći (re­al­ni) ili mo­gu­ći (hi­po­te­tič­ki) frag­men­ta­ci­o­ni ili ba­ri­jer­ni efe­kat delimično po­du­dar­nih gra­ni­ca.[6]

Regionalizacijom protiv dezintegracije Srbije

Srbija je udžbenički primer države koja se suočava sa destruktivnom organizacijom teritorije, a koja se ne svodi samo na daleko odmaklu fazu separatizma jednog njenog dela (Kosovo i Metohija), već na pravu „epidemiju“ centrifugalnosti. To je ključni problem Srbije! Državi preti teritorijalno sažimanje i fragmentacija! Budući da predstavlja reziduum jugoslovenskog razbi-raspada, ona je problem unutrašnje prostorne kohezije uglavnom nasledila iz vremena kada je bila federalna jedinica „druge“ Jugoslavije. Iako su ostale tadašnje republike bile istorijski i etnički heterogenije, samo Srbiji bile su umetnute dve autonomne pokrajine. Njihova zadata geopolitička funkcija bila je, kenanistički rečeno, da „balansiraju“ i „obuzdavaju“ Srbiju. Paradoks je bio očigledan: teritorijalno najveća, najmnogoljudnija, prirodnim resursima najbogatija, ekonomski potencijalno najperspektivnija, te istorijsko-geopolitički najzaslužnija za stvaranje, oslobođenje i rekonstituisanje zajedničke države, Srbija, sputana sa dva pokrajinska „tega“ na severu i jugu, dobila je trećerazrednu ekonomsku i političku ulogu, u skladu sa tada važećom krilaticom „Slaba Srbija – jaka Jugoslavija“[7]. Suprotno ostalim republikama, koje su napravile manje ili veće političko/administrativno-teritorijalne promene (izuzimajući Crnu Goru), Srbija je i dve decenije posle nestanka SFRJ zadržala ne samo prostrane, mahom mnogoljudne i nefunkcionalne opštine (grupisane u pseudoupravne „ljušture“ 29 okruga i administrativno „zaokruženi“ Grad Beograd), već i dezintegraciono projektovane pokrajine. Štaviše, pokrajine su ustavno verifikovne i u postjugoslovenskom periodu, iako Srbija više nije bila pod neposrednim izvansrpskim personalnim, ideološkim i geopolitičkim protektorima. Stoga je egzistencijalni interes Srbije da svoju unutrašnju teritorijalnu strukturu transformiše na način koji bi zaustavio geopolitički indukovanu inerciju destrukcije, nastavljenu i danas po jugoslavolikoj formuli. Dakle, proklamovani ciljevi kao što su decentralizacija, demokratizacija, ravnomerniji regionalni razvoj, demetropolizacija i drugi, neophodno je da budu ugrađeni u istinski primarni nacionalni i državni interes – očuvanje teritorijalne celovitosti i unutrašnje kohezije Srbije. Samo ako postoji država Srbija, moguće je da se nabrojani ciljevi ostvare. Ako nema države Srbije, i oni su deplasirani.

Šta je optimalno rešenje, u skladu sa interesima Srbije? Radikalna unitarizacija i centralizacija bio bi kontraproduktivan i nedalekovid potez. Veliki deo naroda to bi teško prihvatio, a takva transformacija objektivno bi se teško primenila u sadašnjim uslovima. Suprotna opcija, federalizacija, značila bi dalju fragmentaciju države, podleganje sindromu jugoslavizacije Srbije i očigledan korak ka konačnoj podeli na nemoćne feude, koji bi, većinom, pre postali plen velikodržavnih ambicija suseda, nego što bi stigli da ižive svoje etatističke porive. Odgovarajući model za Srbiju bila bi regionalna država. Regionalizacija bi predstavljala ustavno-pravno i političko-teritorijalno preuređenje, a ne razbijanje države. Ali, na pitanje da li regionalizovati Srbiju i transformisati je u regionalnu državu, nije dovoljno zaustaviti se samo na pozitivnom odgovoru, bez podrobnijih određenja o statusu regiona, njihovom ekonomskom i razvojnom potencijalu, a naročito o brojnosti, prostranosti, granicama, broju stanovnika, unutrašnjoj opštinskoj strukturi, regionalnim centrima, saobraćajnoj povezanosti, funkcijsko-gravitacijskim odnosima... Dakle, ne bilo kakvo, već samo adekvatno redefinisanje Srbije u regionalnu državu moglo bi da ima reintegracione efekte. U suprotnom, neodgovarajuća rešenja predstavljena kao „dobre namere“ regionalizacije, mogu da „popločaju put do pakla“ državne propasti. Srbi baštine i takva iskustva „učenja na sopstvenim greškama“ – banovine za vreme monarhističkog Jugoslovenstva i republike za vreme socijalističkog Jugoslovenstva.

U raspravama o regionalizaciji, koje se pokreću sporadično i obično bez iskrene namere da se problem rešava, pozicionirala su se dva gotovo nepomirljiva stava:

· Apriorni zagovornici regionalizacije uglavnom ističu neophodnost decentralizacije, preraspodele moći, debeogradizacije, smanjenja regionalnih razlika u ekonomskom razvoju severnih delova Srbije i Beograda u odnosu na ostale oblasti zemlje. Strastveni EU-entuzijasti (EU-fili) ističu regionalizam kao „temeljnu evropsku vrednost“ i način da se prevaziđe tradicija suprotstavljenih državnih interesa, granica, podela i animoziteta, koji koče definitivno stvaranje „jedinstvene Evrope“. Većina političkih predstavnika nacionalnih manjina u Srbiji, u prvom redu mađarske, muslimanske/bošnjačke i albanske, u regionalizaciji Srbije vidi priliku za slabljenje uticaja države, a jačanje statusa svojih kolektiviteta unutar regiona kao manjih teritorijalnih jedinica. Istovremeno, oštro se protive (uključujući ucenjivanje vlasti) podeli prostora gde čine demografsku većinu na dva regiona (na primer: Raške oblasti; severne Bačke). Ali, među apriornim zagovornicima regionalizacije ne pominje se snaženje države, jačanje njene unutrašnje kohezije i demontaža sadašnje dokazano destruktivne podele na dve autonomne pokrajine. Iza demagoških fraza o „regionalizaciji u službi građana“, najčešće se kriju kratkoročni i dnevnopolitički ciljevi uticajnih pojedinaca i/ili interesno povezanih grupa.

· Apriorni protivnici regionalizacije strahuju da će to oslabiti centralnu državnu vlast, dodatno dezintegrisati zemlju, povećati birokratski aparat, stvoriti feudalizovane, etatizovane i autarkične političko-teritorijalne jedinice na čelu sa lokalnim moćnicima. One bi mogle da postanu idealne za geopolitičku instrumentalizaciju u svrhu ekspanzionističkih interesa suseda, regionalnih i velikih sila. Svoj otpor regionalizaciji, ne bez razloga, opravdavaju katastrofalnim srpskim iskustvom iz „prve“ i „druge“ Jugoslavije, čije su se unutrašnje administrativno/političko-teritorijalne podele projektovale u paroksizam rata, smrti, progona, razaranja i uništenja države. Negativan stav, takođe, potiče i od poistovećenja regionalizacije u regionalnoj državi sa idejama evro-regiona, transgraničnih regiona („Evropa regiona“) i ostalih vidova političkog, ekonomskog, kulturnog i drugog ne-državnog („mimo-državnog“, „para-državnog“) povezivanja. Pri tome, zanemaruje se činjenica da je regionalna „konstrukcija“ EU u suprotnosti upravo sa regionalnom državom. Regionalnom državom (re)afirmišu se državni suverenitet i nacionalna, politička, ekonomske i kulturna kohezija i samobitnost, a ne samodovoljnost regiona.[8] Međutim, apriorni protivnici regionalizacije ne nude rešenje. Da li njihovo protivljenje regionalizaciji znači da bi trebalo da ostane status quo, tj. da li to znači da bi postojeću teritorijalnu strukturu Srbije sa dve autonomne pokrajine (i još nekoliko centrifugalno orijentisanih oblasti) trebalo zadržati, ne tražeći rešenje koje se suprotstavlja destrukciji države. Uostalom, da li, osim stvaranja regionalne države, postoje druge mogućnosti? Unitarizacija? Federalizacija?

Pseudoregionalizaciona razigravanja

U postjugoslovenskoj fazi geopolitičke tranzicije pojavljivala su se razmišljanja o administrativno/političko-teritorijalnom preuređenju Srbije. Izuzimajući nekoliko partijskih predloga, ali bez ozbiljne namere da se o njima povede institucionalna rasprava, da se eventualno postigne većina za usvajanje i da se potom praktično sprovedu, bilo je i nekoliko stručnih ideja o regionalizaciji i stvaranju regionalne države. Prednjačile su teorijske rasprave, naučna nadgornjavanja i vredne analize stranih primera, ali su bili malobrojni inovativni, konkretni predlozi, koji bi prvo uvažavali srpske istorijske, geografske, ekonomske i druge osobenosti i interese, a tek potom „standarde EU“. Većina pseudoregionalizacionih „igara“ zadržavala se u ispraznim ideološko-političkim okvirima, samo delimično bavila se krucijalno važnim ustavno-pravnim i još manje ekonomskim pitanjima. Po pravilu, izbegavana je teritorijalna konkretizacija: prostranost i granice regiona, funkcijsko-gravitacijske i saobraćajne veze, mreža naselja i regionalnih centara... De facto, i sama rasprava o istinskoj regionalizaciji i regionalnoj državi Srbiji vešto je eskivirana. Štaviše, građanima je (ne)posredno sugerisano da se radi o neozbiljnoj stvari, o kojoj navodno autoritativno može da raspravlja svako – i stručnjak i neznalica, i dobronameran i zlonameran, i onaj kome je stalo do nacionalnih i državnih interesa, ali i onaj koji se bori samo za sopstvenu korist.

Konfuziji je doprinela politička nomenklatura kada se upustila u javna licitiranja o broju i karakteru regiona. U Vladinoj „Strategiji regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine“ ozvaničenoj 2007. godine izbegnuto je nedvosmisleno opredeljenje o broju regiona, već su varirane tri opcije „ekonomske regionalizacije u funkciji pristupa EU fondovima“. Polazište je predstavljala Zajednička klasifikacija teritorijalnih jedinica za statističke potrebe u zemljama EU (NUTS). Deklarativno, ona je trebalo da uvažava kvantitativno-prostornu usklađenost, homogenost, istorijske, kulturne, fizičko-geografske, geopolitičke i druge principe formiranja pojedinačnih regiona i ukupne regionalne strukture, ali broj stanovnika imao bi presudnu ulogu. Hijerarhija bi se uspostavljala prema sledećem standardu: NUTS₁ – od 3 do 7 miliona stanovnika; NUTS₂ – od 800.000 do 3 miliona stanovnika i NUTS₃ – od 150.000 do 800.000 stanovnika. Shodno takvom EU-šematizmu, a ne demografskim i drugim realnostima Srbije, predložene su sledeće NUTS₂-varijante: prva, sa četiri regiona (Grad Beograd, Centralna Srbija /bez Beograda/, AP Vojvodina, AP Kosovo i Metohija); druga, sa pet regiona (Grad Beograd, AP Vojvodina, AP Kosovo i Metohija, Istočna Srbija i Zapadna Srbija) i treća, sa devet regiona (Grad Beograd, Istočna Vojvodina (Banat), Zapadna Vojvodina (Bačka i Srem), Istočni region, Južni region, Zapadni region, Centralni region, Zapadno Kosovo i Istočno Kosovo).[9]       Kompromitaciju ideje regionalizacije politička nomenklatura je nastavila puštajući u opticaj više varijanti „sedam statističkih regiona“. Usledili su otpori, nezadovoljstva, manipulacije stanovništvom pojedinih krajeva Srbije, potom partijsko-političke ucene i ultimativni zahtevi (ne)formalnih lidera nacionalnih manjina, i na kraju, ustupci Države u vidu usvajanja „pet statističkih regiona“ krajem 2010. godine. Nemušta obrazloženja nadležnih pozivala su se na „ujednačavanje broja stanovnika“, i to shodno „evropskim standardima“, „u funkciji ravnomernijeg regionalnog razvoja“, radi „što efikasnijeg korišćenja predpristupnih fondova EU“...  „Običnom narodu“ u Srbiji tako je prosleđena poruka da je sve to rezultat unutrašnjih partijsko-političkih nagodbi i trgovine, usaglašenih sa diktatom EU („upakovanim“ u šematizovani NUTS₂nivo statističko-teritorijalne organizacije), a ne svojstava, potreba i interesa Srbije. Čak i na osnovu letimičnog geografskog pogleda na kartu „pet statističkih regiona“ moguće je zaključiti do to i nije daleko od istine. Na javno ispoljene rezerve i pokrenutu polemiku o kvantitativno-teritorijalnim i morfografskim svojstvima regiona, te pripadnosti konkretnih opština i okruga određenim regionima, usledili su arogantni službeni odgovori da se radi „samo o statističkim regionima“ i da „njihove granice nisu važne“. Ako je tako, zašto je onda bila potrebna prostorna alhemija da bi se u centralnoj Srbiji (izuzimajući Beograd) stvorila dva veštačka statistička regiona, kako bi se „namakao“ traženi broj stanovnika? Ako već „granice nisu važne“, zašto se nisu uzeli delovi teritorija Vojvodine, Beograda i Kosova i Metohije, koji su daleko iznad donje populacione granice za NUTS₂ od 800.000 stanovnika, te na taj način demografski upotpunili ranije predloženi regioni iz „varijante sedam“, koji nisu imali dovoljno stanovnika prema „evropskim standardima“? Ispostavilo se da su granice ipak važne, ali da su neke od njih nedodirljive. Veštačko uravnotežavanje broja stanovnika dovelo je do „sklapanja“ velikih regiona i do frapantnih teritorijalnih rešenja. Rezultat ove „frankeštajn-regionalizacije“ jeste da su se u istom statističkom regionu našli, na primer, Tutin na jugoistoku Raške oblasti i Šabac uz desnu obalu Save; Priboj u Polimlju, na krajnjem jugozapadu Srbije, i Svilajnac u Pomoravlju; Smederevo u Podunavlju i Trgovište u Gornjoj Pčinji, gotovo na granici sa BJR Makedonijom...!? (karta 1)

Izvor:http://en.wikipedia.org/wiki/Statistical_regions_of_Serbia (dopunjeno)

Sa ranijim iskustvima i sa novim ishodima „statističkog regionalizovanja“, nije deplasirano postaviti pitanje: „Šta se, u stvari, regionalizuje?“ Odgovor: „Srbija“ – samo je prividno logičan. Da li baš Srbija u celini? U spolja i iznutra  generisanoj srpskoj geopolitičkoj stvarnosti, teritorijalni integritet Srbije se sve češće neskriveno dovodi u pitanje. Ali, zato teritorije AP Kosovo i Metohija, AP Vojvodina i Administrativnog područja Grada Beograda izgleda da su unapred zadate kao celovite i neupitne, a njihove granice nepromenljive i čvrste. Zagovornici „globalnog sela“ i „evroatlantskih integracija“, gde su „granice istorijski prevaziđene“ kao „smetnja slobodnom kretanju ljudi, robe, ideja i kapitala“, sugerišu postmoderno shvatanje suvereniteta Srbije i „fleksibilniji stav“ prema njenim granicama, više „u skladu sa realnošću“, nego sa Ustavom Republike Srbije i nacionalnim interesima. Istovremeno, bilo kakvo preispitivanje pokrajinskih teritorija i granica (naročito kada je u pitanju AP Vojvodina), iako se argumentuje ne samo potrebom spasavanja države od dezintegracije, već i uspostavljanjem adekvatnijih funkcijsko-gravitacijskih odnosa, unapred se diskreditujuće anatemiše kao „povampirenje nacionalizma“, čak i „velikosrpstva“. Paradoksalno, u tom slučaju nije retko pozivanje i na isti onaj Ustav Republike Srbije („pokrajine su Ustavna kategorija“). Za nedodirljivost teritorije i granica AP Kosovo i Metohija primetno manje se ističe argument Ustavom definisane i njegovom preambulom naglašene pozicije[10], već se potencira da je to „teritorija pod međunarodnom upravom UN“. Da ne mora da bude tako primer je Hrvatska, koja je ustanovila svoju županijsku administrativno-teritorijalnu strukturu, ne uvažavajući (naprotiv!) realno postojanje Republike Srpske Krajine i višegodišnje zaštite misije UN na njenoj teritoriji. Dakle, sve ukazuje da se većina ponuđenih pseudoregionalizacionih akrobacija (slično stvaranju 5 „statističkih regiona“, od kojih su 3 unapred zadati), odnosi, de facto, samo na “patrljak” centralne (“uže”) Srbije (još i bez Beograda).

Kakva regionalizacija je u skladu sa svojstvima i interesima Srbije?

Ne osporavajući suštinsku važnost pravnih, političkih i ekonomskih aspekata, pokazalo se da su brojnost, tj. teritorijalnost i granice regiona od presudnog značaja, ne samo za konstituisanje i funkcionisanje, već i za prihvatanje regionalne države od građana Srbije. Shodno tome, trebalo bi potražiti odgovor na pitanje kakva regionalizacija je u skladu sa svojstvima Srbije, te njenim ključnim interesom – očuvanjem celovitosti i unutrašnje kohezije države.

· Da li je to mali broj regiona, sa brojnim stanovništvom i, sledstveno, velikom površinom, a uz nedodirljivost zadatih pokrajina i Beograda? Odgovor je NE, i to iz nekoliko ključnih razloga: zato što bi takvi regioni lakše težili autarkičnosti, državolikosti i centrifugalnosti; zato što bi se unutar njih teško izdvojili optimalni regionalni centri; zato što je Srbija veoma slabo saobraćajno povezana i dostupnost regionalnim centrima bila bi komplikovana, naporna, dugotrajna i skupa za građane iz udaljenijih krajeva regiona; zato što bi takvi regioni bili veštačke, anti-geografski ukrupnjene teritorijalne celine, sa velikim brojem stanovnika za uslove Srbije; zato što bi organizaciju vlasti u njima bilo teško uspostaviti, te takvi regioni ne bi bili u službi građana...

· Da li je to relativno veliki broj regiona, sa manjim brojem stanovnika i površinom, uz „utapanje“ postojećih pokrajinskih granica u unutrašnjost regiona? Odgovor je DA, uz sledeće najvažnije argumente: zato što bi centrifugalni potencijal takvih regiona bio znatno manji; zato što bi postojeći veći funkcijsko-gravitacijski centri lako prerasli u regionalne centre; zato što bi saobraćajna dostupnost regionalnih centara za građane bila lakša (na dnevnoj distanci i za najudaljenija naselja); zato što bi takvi regioni bili geografski, demografski, ekonomski, infrastrukturno... skladnije prostorne celine, a ne veštački uspostvljeni, krupni entiteti kao, na primer, ustanovljeni „statistički regioni“; zato što u Srbiji sa manjim regionima potreba ravnomernijeg regionalnog razvoja ne bi ostala isprazno kabinetsko teoretisanje i jalovo politikantsko obećanje za daleku budućnost, već bi postala ostvarivija u realnom prostoru i vremenu; zato što bi se sa manjim i skladnijim regionima građani lakše identifikovali i radije ih prihvatali...

Ideju relativno brojnijih regiona u regionalnoj državi Srbiji promovisao je 1996. godine pravnik, akademik SANU, M. Jovičić. U svo­je dve stu­di­je on je po­nu­dio ustav­no-prav­na re­še­nja i organizaciju vlasti, te dao uopšten pred­log političko-teritori­jal­ne organizacije buduće države Ujedinjenih Srpskih Zemalja (tada SR Jugoslavije).[11] Predvideo je ukidanje pokrajina, ali je ostavio da se njihove granice poklapaju sa delovima granica pojedinih regiona, što bi, možda, moglo da dovede do restauracije pokrajinskih granica. Iako je predlog M. Jovičića u suštini bio adekvatan uslovima i potrebama Srbije, teritorije i granice većine regiona više su bile usklađene sa klasičnim, davno prevaziđenim fizičko-geografskim datostima, a samo delimično sa savremenim društveno-geografskim i funkcijsko-gravitacijskim karakteristikama. Takođe, regionalizacija M. Jovičića posedovala bi reintegracione potencijale, ali ne u meri koja je potrebna da bi se oduprla daleko odmakloj fazi fragmentacije države. Shodno tome, trebalo je korigovati njegov model, sa izmenjenom teritorijalnom morfografijom regiona unutar Srbije kao regionalne države.

Osnovni geopolitički pristup M. Stepića u korigovanom modelu regionalizacije iz 1997. godine[12] bio je centripetalni i reintegracioni, a geoekonomski principi formiranja i omeđavanja regiona – funkcijsko-gravitacijski i saobraćajno-geografski (dostupnost centara). Podrazumeva se da su neka odstupanja bila nužna, ne samo zbog osnovnog geopolitičkog cilja, već i sa stanovišta budućih procesa u kojima će se naći Srbija i Evropa. Tako, na primer, poništavanje južne granice AP Vojvodina (uglavnom) na Savi i Dunavu i pretvaranje u reliktnu među u unutrašnjosti teritorije tri regiona, nije samo u funkciji onemogućavanja očigledne vojvođanske centrifugalnosti u odnosu na Srbiju, već je i u skladu sa komunikacijskim povezivanjem čitave Evrope posredstvom panevropskih koridora koji su trasirani upravo dolinama Save i Dunava (Koridori 10 i 7). U suprotnosti je sa elementarnom geoekonomskom logikom da se u najužoj zoni saobraćajnih koridora, koji predstavljaju osovine integracije kontinentalnog nivoa, ne samo povećava stepen barijernosti pokrajinske granice, već da ona uopšte postoji. Upravo to je anti-evrointegracijski stav.          

Iako konkretnoj regionalnoj organizaciji i individualnim karakteristikama regiona nije posvetio veliku pažnju, M. Jovičić je izdvojio četiri najvažnija kriterijuma na osnovu kojih bi se izvršilo diferenciranje prostora: 1) broj stanovnika, koji bi trebalo da bude što ujednačeniji – optimalno od 500.000 do 1.000.000 stanovnika; 2) istorijske sličnosti; 3) speci­fičnosti kulture, običaja i mentaliteta; 4) saobraćajna pove­zanost, funkcijsko-ekonomska integrisanost i geografska (M. Jovičić podrazumeva fizičko-geografska) celovitost. Shodno tome, predložio je formiranje 13 regiona u regionalnoj državi Ujedinjenih Srpskih Zemalja (tada SR Jugoslavija) – 12 u Srbiji i Crna Gora kao 13. Uvažavajući kriterijume M. Jovičića, korekcija je, ipak, bila neophodna tamo gde oni nisu u skladu sa reintegracionim ciljem kao primarnim, te sa savremenim geoekonomskim tokovima (na primer, velike reke, kao što su Sava i Dunav i njihove doline, u modernom svetu više ne predstavljaju tzv. prirodne granice, već upravo suprotno – trasformisale su se u ose ekonomsko-političke integracije i koncentracije stanovništva, naselja, privrede, usluga, kapitala...). Tako, umesto 12 regiona u regionalnoj državi Srbiji M. Jovičića, u korigovanoj verziji M. Stepića formirano je 13 regiona: Bačka (sa Novim Sadom kao regionalnim središtem), Banat (Zrenjanin), Srem i Mačva (Sremska Mitrovica), Beograd (Grad Beograd), Podunavlje (Smederevo), Zapadna Srbija (Užice), Centralna Srbija (Kragujevac), Istočna Srbija (Zaječar), Stara Raška (Kraljevo), Niš (Niš), Jugoistočna Srbija (Leskovac), Metohija (Peć) i Kosovo (Priština). Sa varijantom M. Jovičića teritorijalno identični ostali su samo regioni Bačka i Metohija. (karta 2)

Iako prostorni i populacioni šematizam nije tendenciozno i veštački uspostavljan, površina većine regiona ostala je između 5.000 i 10.000km², a zadržan je i okvir od 500.000 do 1.000.000 stanovika. Nekoliko odstupanja ne remeti opšti sklad – neznatno izvan navedenog raspona prostranosti su regioni Beograd, Metohija i Kosovo (manji) i Zapadna Srbija (veći), a populaciono odstupanje u odnosu na naznačene okvire imaju regioni Banat i Istočna Srbija (manje stanovnika), te Beograd i Bačka (više stanovnika). U odnosu na popisne podatke iz 1991. godine, broj stanovnika 2002. godine je u svim regionima smanjen zbog negativnog prirodnog priraštaja, emigracionih procesa i promenjenih pravila popisa (primenjena pravila Eurostat-a, prema kojima se pod stalnim stanovništvom podrazumeva samo ono koje je prisutno i odsutno manje od jedne godine). Najveće populacione razlike 2002. godine postojale su između regiona Istočna Srbija (265.541 sanovnik) i Banat (377.502 stanovnika), na jednoj strani, i regiona Beograd (1.703.286 stanovnika) i Bačka (1.079.889 stanovnika), na drugoj strani.[13] Najveći deo teritorije regiona Istočne Srbije i Banata su pogranični, ekonomski zapostavljeni i decenijama depopulacijski krajevi, te je njihova alarmantna demografska situacija realnost koja se ne može promeniti veštačkim proširivanjem teritorije samo da bi se uspostavila demografska usklađenost.[14] Region Bačka, zajedno sa Beogradom, predstavlja najrazvijeniji deo Srbije i neznatno prelazi gornju populacionu granicu. (tabela 1)

 Tabela 1: Osnovna svojstva regiona u regionalnoj državi Srbiji

Izvor: Popis stanovništva, domaćinstava i stanova 2002., Ukupno i poljoprivredno stanovništvo, podaci po opštinama, knjiga 19, Republički zavod za statistiku, Beograd, 2005. (Napomena: Budući da na Kosovu i Metohiji nije sproveden popis 2002. godine, broj stanovnika regiona Metohija i Kosovo utvrđen je na osnovu različitih procena. Isto važi za region Jugoistočna Srbija, koji obuhvata i sadašnje kosovsko-metohijske opštine Novo Brdo, Kosovska Kamenica, Gnjilane i Vitina. Staroj Raškoj iz sastava sadašnjih kosovsko-metohijskih opština pripada samo Leposavić, sa približno 13.000 stanovnika i izrazitom srpskom većinom, te je broj stanovnika ovog regiona najpribližniji u tabeli navedenoj cifri.)    Opravdano može da se postavi pitanje zašto je ionako mnogoljudni Beograd (daleko iznad postavljenog maksimuma od 1.000.000 stanovnika) dodatno uvećan priključenjem njegovom regionu još i opštine Pančevo? Razlog nije samo geografska blizina, već i izražene saobraćajne i funkcijske veze sa Beogradom, sa kojim čini integralni urbano-gravitacijski sistem.[15] Region Beograd trebalo bi u ovoj varijanti regionalne države Srbije da se konstituiše kao distrikt glavnog grada, a unutar njegove teritorije postojao bi Grad Beograd, u čijem sastavu bi se nalazile cele sadašnje urbane opštine Savski Venac, Stari Grad, Vračar, Voždovac, Zvezdara, Rakovica, Novi Beograd i Zemun, te urbani delovi opština Palilula i Čukarica (ukupno 1,1 milion stanovnika 2002. godine). Grad Beograd bio bi podeljen na znatno veći broj opština nego što ima danas, a to važi i za ostale opštine Regiona Beograd izvan predloženog Grada Beograda. Ustavno-pravni status Regiona Beograd trebalo bi da bude „simetričan“ u odnosu na ostale regione, što bi formalno otklonilo sumnju u ozvaničenje postojeće metropolizacije. Ali, njegova realna „asimetričnost“, koja proističe iz povoljnosti geografskog položaja, populacione veličine, nivoa urbanizacije i industrijalizacije, tranzitno-čvorne saobraćajne uloge, koncentracije tercijarnih i kvartarnih funkcija, te višedimenzionalnog „magnetizma“ koji neće moći mnogo da promene političke odluke o decentralizaciji – zadržaće se i u budućnosti. To ne znači da će Region Beograd prerasti u jedan novi, prvenstveno geoekonomski, corpus separatum. Upravo region Beogad imaće ključnu kohezionu i inter-regionalnu ulogu, koja će obesmisliti ne samo sada veoma prisutnu kompromitaciju ideje regionalizacije, već i stranputice na koje se lako skreće prilikom teritorijalizacije i omeđevanja regiona u regionalnoj državi Srbiji.[16]

Važnu reintegracionu ulogu, zajedno sa Regionom Beograd, imaće regioni Podunavlje i Srem i Mačva. Zagovornici teze da je „atak“ na u pokrajinske međe na Savi i Dunavu[17] neoprostiva jeres, smatraće ih veštačkim i tendenciozno „skrojenim“ samo da bi se poništila navodno istorijski zasnovana autonomija Vojvodine. Ali, upravo uspostavljanje ova tri regiona trebalo bi da doprinese aktiviranju posavsko-podunavske osovine razvoja ne samo srpskih, već i evropskih razmera. Srem i Mačva već predstavljaju fizičko-geografski homogenu dolinsko-nizijsku oblast, omeđenu na severu Fruškom gorom, a na jugu Cerom, sa rekom Savom koja teče kroz središte regiona. Mostovi kod Šapca i Sremske Mitrovice značajni su ne samo za unutrašnje integrisanje regiona, već i za prevazilaženje anahronog poimanja Save kao barijere. Ne bi bilo nelogično i nesvrsishodno proširivanje ovog regiona prema jugu, do venca Valjevskih planina (na račun ionako prevelikog Regiona Zapadna Srbija). Tako bi se dobila funkcijsko-gravitacijska „vertikala“ Sremska Mitrovica – Šabac – Valjevo, region bi mogao da promeni ime u Posavina, a središte da postane Šabac.

Region Podunavlje ima manje izraženu geografsku homogenost, ali će Dunav, zahvaljujući plovnoj „magistrali“ Rajna – Majna – Dunav i Koridoru 7 koji povezuju dva geopolitički i geoekonomski raznorodna ishodišta – severnomorski i crnomorski basen – u budućnosti postati prvorazredna transevropska integraciona „kičma“. Postojeći smederevsko-kovinski most za sada jeste jedina, ali ključna „kopča“, koja bi trebalo da omogući unutrašnju koheziju regiona, tj. da poveže sadašnje južnobanatsko „slepo crevo“ (opštine Kovin, Bela Crkva i Vršac), na levoj strani, sa smederevskim Podunavljem i stiško-homoljskim krajem, na desnoj strani Dunava. Funkcijsko-gravitacijska „potkovica“ Vršac – Smederevo – Požarevac imala bi ulogu i razvojne „lokomotive“ regiona.

Reintegraciona uloga regiona Stara Raška i Jugoistočna Srbija, kojima bi pripadali i delovi sadašnje AP Kosovo i Metohija, mogla bi da se smatra diskutabilnom zbog „realnog stanja“ formalne uprave UN, a faktički daleko odmaklih separatističkih tendencija te pokrajine. Ali, geopolitička empirija uči da ništa nije promenljivije od „realnog stanja“. Transformacija Srbije u regionalnu državu, dekomponovanje AP Kosovo i Metohija, te poništavanje destruktivnih pokrajinskih međa, bilo bi očigledna potvrda ne samo sadašnje (defanzivne) pozicije prema kojoj „Srbija nikada neće priznati kosovsku nezavisnost“, već najava preuzimanja inicijative i aktivnog nastojanja da ispuni „ustavne obaveze svih državnih organa da zastupaju i štite državne interese Srbije na Kosovu i Metohiji u svim unutrašnjim i spoljnim političkim odnosima“[18]. Shodno tome, Regionu Stara Raška, sa centrom u Kraljevu, pripojila bi se opština Leposavić, koja, u stvari, regionalno-geografski i ne pripada Velikokosovskoj kotlini, već Ibarsko-kopaoničkoj oblasti Stare Srbije.[19] Na analogan način, u sastav Regiona Jugoistočna Srbija sa centrom u Leskovcu (iz geopolitičkih razloga to bi moglo da bude i Vranje) trebalo bi da se priključe sadašnje opštine Novo Brdo, Kosovska Kamenica, Gnjilane i Vitina. Regionalno-geografski, one pripadaju krajevima koji se tradicionalno nazivaju Novobrdska Kriva Reka, Binač, Izmornik i Gornja Morava, a ne tzv. Kosovskom Pomoravlju, koje je smišljeno tek po uspostvljanju autonomije.

Neopijemontsku misiju imao bi Region Centralna Srbija. U prostornom smislu, on se nalazi u središtu državne teritorije, tu je geografski centar Srbije (u ataru sela Drača, kod Kragujevca), nema kontakt ni sa jednom susednom državom Srbije (još samo Region Beograd, „ne izlazi“ ni na jednu državnu granicu) i dodiruje se sa najviše regiona (šest) predložene regionalne države Srbije. Naziv Centralna Srbija adekvatniji je od tradicionalnog regionalno-geografskog naziva Šumadija jer sugeriše ne samo središnju poziciju unutar države, već i integrativni karakter regiona. Takođe, u region je uključen središnji deo Velikog Pomoravlja (i sa desne strane reke), koji ne pripada Šumadiji, ali jeste u centralnom delu Srbije. Uostalom, ivična zona prostora koji se smatra Šumadijom u njenim tzv. prirodnim granicama Sava – Dunav – Velika Morava – Zapadna Morava – Dičina – Dragobilj – Ljig – Kolubara, nalazi se delom u sastavu Administrativnog područja Beograda, a delom pripada opštinama čiji su centri izvan Šumadije omeđene na navedeni način. Ne može se reći da se opštine Lazarevac, Sopot, Barajevo, Mladenovac, Grocka, Obrenovac (istočni deo) i sve opštine urbanog jezgra „starog“ Beograda pre mogu smatrati i nazivati „šumadijskim“, nego „beogradskim“. Njihovo stanovništvo se samoidentifikuje kao „Beograđani“, a ne kao „Šumadinci“. Savremeni funkcijsko-gravitacijski i administrativno-teritorijalni principi diferenciranja i omeđavanja gusto naseljenih, izgrađenih, industrijalizovanih i urbanizovanih prostora postali su dominantniji od tradicionalnih i u osnovnoj školi naučenih – fizičko-geografskih. Isto tako, pojas na levoj, šumadijskoj strani Zapadne Morave, gravitira i administartivno-teritorijalno pripada Čačku, Kraljevu, Trsteniku i Kruševcu (gradovima koji se nalaze sa desne strane reke), regionalno-geografski smatra se sastavnim delom Zapadnog Pomoravlja, a domicilno stanovništvo sebe smatra (Po)Moravcima, a ne Šumadincima. Kada se sve to izdvoji, ostaje samo teritorijalno redukovana, „realna“ Šumadija, čiji naziv ne bi bio adekvatan za čitav centralni region Srbije.

I ostali regioni predstavljali bi jasno individualisane celine, ali bez kapaciteta destruktivne samodovoljnosti i centrifugalnosti. Unutar svakog od njih moguće je uspostaviti razvojnu osu ili šemu, sa dva, tri ili više značajnih urbanih centara. Na primer: u Regionu Bačka, to su: Novi Sad – Subotica – Sombor; u Regionu Banat: Zrenjanin – Kikinda – Novi Bečej; u Regionu Istočna Srbija: Knjaževac – Zaječar – Negotin – Kladovo – (Bor); u Regionu Stara Raška to je šema u obliku slova „T“: zapadnomoravska osa Čačak – Kraljevo – Kruševac, u koju se sa juga uključuje ibarska osa Novi Pazar – Raška – Kraljevo; u Regionu Metohija: Peć – Đakovica – Prizren; u Regionu Jugoistočna Srbija: Leskovac – Vranje – Gnjilane...[20] Tako bi bila onemogućena centralizacija regiona i „mini-metropolizacija“ regionalnih središta, tj. ne bi se, umesto sadašnje „beogradizacije“, dobila još i „novosadizacija“, „zrenjanizacija“, „kragujevizacija“, „zaječarizacija“, „smederevizacija“... Sami regioni bili bi privredno, upravno i uslužno policentrični, a razvojnu atraktivnost ne bi imali samo urbani centri, već i osovine koje ih povezuju. Budući da su regioni teritorijalno mali, dostupnost navedenim centrima i razvojnim osovinama iz obodnih delova regiona bila bi lakše ostvariva, što znači da bi mogao da se izbegne ekonomski i demografski „halo-efekat“ regionalnih međa. (karta 3)

Izvor: M. Stepić, „Regionalizacija u funkciji unutrašnje političko-teritorijalne reintegracije Srbije“. (str. 136)

Predloženih 13 regiona u regionalnoj državi Srbiji ne bi trebalo shvatiti kao administrativno-teritorijalnu dogmu. Njihova morfografija i granice mogli bi da se koriguju u skladu sa potrebom još naglašenije kohezije i (re)integracije državne teritorije. Na primer, ne bi bilo nelogično da se Regionu Banat priključe bačke potiske opštine Kanjiža, Senta, Ada i Bečej. Tako bi se sa obe strane reke integralno razvijali dvojni, komplementarni gradovi Kanjiža – Novi Kneževac, Senta – Čoka, Bečej – Novi Bečej, dolina Tise prestala bi da bude barijera, već bi postala prava razvojna osovina, a region bi mogao da promeni ime iz Bačka u Potisje. Takođe, iako se većina regionalnih centara već sada jasno izdvaja po geografskom položaju, broju stanovnika i koncentraciji funkcija, umesto njih, radi ostvarivanja specifičnih ekonomsko-razvojnih, geopolitičkih i etno-demografskih ciljeva, mogli bi da se odrede drugi: u Regionu Metohija umesto Peći – Prizren, u Regionu Jugoistočna Srbija umesto Leskovca – Vranje, u Regionu Srem i Mačva umesto Sremske Mitrovice – Šabac (naročito ako bi se region proširio prema jugu, obuhvatio i Valjevo i preimenovao u Posavina)...

Umesto zaključka

Posthladnoratovski trendovski nastrojeni teoretičari i praktičari transformacije svetskog sistema agresivno su nastojali da svet, zaplašen zalaskom stare epohe, a dolaskom novih i nepoznatih vremena, ubede da je sa pobedom Zapada i liberalno-kapitalističkog društveno-ekonomskog modela došao i kraj ideoloških konflikata, tj. „kraj istorije“. Još ranije, sa ekspanzijom informacionih tehnologija koje su doprinele komunikacijskom premrežavanju Planete i svojom brzinom navodno obesmislile razdaljine (prostor), proglašen je i „kraj geografije“. Shodno tome, poručeno je da se približio „kraj geopolitike“, koju će zameniti geoekonomija i geofinansije. U takvom svetu, koji je trebalo da bude uređen u skladu sa pravilima „novog svetskog poretka“ i pretvoren u „globalno selo“, države su proglašavane prevaziđenim tvorevinama i nepotrebnim balastom na putu u svekolike integracije. Naravno, ovo je važilo samo za slabe države. Moćne države su nametale ove „nove vrednosti“ da bi same još više ojačale. Eksplozija ekonomsko-finansijske krize krajem prve i početkom druge decenije 21. veka konačno je otkolonila sve sumnje u opravdanost postojanja države. Suočeni sa krahom, svi su zavapili: „Državo, upomoć!“ Ali, brojne države već su bile spolja razbijene, neke su se urušile i podelile razdirane unutrašnjim protivrečnostima, a većina je formalno zadržala samo spoljašnju ljušturu državnih funkcija i granica. Sistematsko slabljenje spolja, zajedno sa autodestrukcijom, ojačalim centrifugalnim procesima i namnoženim etno-separatizmima, vodili su u entropiju.  Da bi opstale kao države u pravom smislu, prioritet radikalnih mera trebalo je da bude usmeren upravo na jedan od najvažnijih uzroka slabljenja i fragmenatacije – na neadekvatnu unutrašnju teritorijalnu organizaciju države.

Namera da se izvrši administrativno/političko-teritorijalna prekompozicija države suočava se ne samo sa mnogim objektivnim teškoćama unutrašnje geografske, istorijske, kulturne, etničke, političke, ekonomske i druge prirode, već i sa interesima velikih i regionalnih sila, te susednih zemalja i njihovih ekspanzionističkih, velikodržavnih ambicija. Zato ovo spada u prvorazredno geopolitičko pitanje i trebalo bi da mu se pristupa odgovorno, racionalno i, u prvom redu, stručno, bez kompleksa, mistifikacija i predrasuda. Kompromisi su nužnost, ali kratkoročne nagodbe i nametanja, posebno u slučaju Srbije, srpskih zemalja i srpskog naroda, ranije su se više puta već pokazale kao katastrofalne. Rezultat toga je sadašnja podela Srbije koja očigledno vodi u dezintegraciju države. Ona je nasleđena iz vremena „druge“ Jugoslavije, kada je bila smišljeno uspostavljena sa jednim, glavnim ciljem – da se moć Srbije „obuzda“ i „balansira“. Dalje zadržavanje takve teritorijalne strukture značilo bi da Srbija sada i sama nastavlja da neojugoslovenski sprovodi „liniju“ slabljenja države i njene samoubilačke fragmentacije. Stoga je transformacija unutrašnje teritorijalne organizacije Srbije ne samo pitanje decentralizacije, demetropolizacije i efikasnijeg funkcionisanja vlasti, već pitanje očuvanja teritorijalne celovitosti i opstanka države.

Preoblikovanje Srbije u regionalnu državu bio bi racionalan postupak, a osnovni postavljeni cilj regionalizacije trebalo bi da bude povećanje unutrašnje teritorijalne kohezije i spasavanje države od inercije dezintegracije i separatizma. Ali, stvaranje malog broja regiona (4, 5 ili 7) samo bi doprinelo birokratizaciji, etatizaciji i međusobnoj polarizaciji tih malobrojnih regiona, te nastavku centrifugalnih procesa u zemlji. Shodno tome, potreban je relativno veliki broj regiona (13). Takvi regioni, svojim prostornim svojstvima i granicama, rasporedom regionalnih centara, funkcijsko-gravitacijskim odnosima, unutrašnjim i spoljašnjim saobraćajnim vezama, međuregionalnom orijentacijom, te preciznim ustavno-pravnim definisanjem koji bi ih lišio mogućnosti državolikog statusa i secesije – doprineli bi jačanju teritorijalnog jedinstva države. Regioni u sastavu regionalne države Srbije bili bi tzv. srednji nivo vlasti i teritorijalne organizacije (1. nivo: država – 2. nivo: 13 regiona – 3. nivo: znatno uvećan broj opština od sadašnjeg). Zajedno sa ostalim, prvenstveno političkim i ekonomskim merama, tako bi se poništilo postojanje pokrajina i njihova centrifugalnost, te bi se dugoročno suzbile težnje nacionalnih manjina i etno-verskih grupa da svoje političke aspiracije teritorijalizuju u smislu stvaranja niza separatistički nastrojenih prostornih celina. Štaviše, i među Srbima sve naglašenije oblasne samoidentifikacije, regionalizmi i autonomaštva tako bi bili obesmišljeni.

Ovaj rad rezultat je istraživanja u okviru projekta 47004 koji finansira Ministarstvo nauke i tehnološkog razvoja Republike Srbije 2011-2014. godine.

Literatura

Jo­vi­čić, Mi­o­drag (1996), Re­gi­o­nal­na dr­ža­va – ustav­no­pra­vna stu­di­ja, Va­jat, Beograd.

Jo­vi­čić, Mi­o­drag (1996), Ustav re­gi­o­nal­ne dr­ža­ve Uje­di­nje­nih Srp­skih Ze­ma­lja - organi­za­ci­ja vla­sti, Vajat, Be­o­grad.

Jo­vi­čić, Mi­o­drag (1997), „Ko­so­vo i Me­to­hi­ja u pred­lo­gu no­ve re­gi­o­nal­ne struk­tu­re Srbi­je“, Ko­sovo i Me­to­hi­ja – iza­zo­vi i od­go­vo­ri, Zbor­nik ra­do­va, knji­ga 2, Institut za ge­o­po­li­tič­ke stu­di­je, Beograd.

Ocić, Časlav (2002), „Regionomika: uvodna razjašnjenja“, Zbornik Matice srpske za društvene nauke, 112-113,  Matica srpska, Novi Sad.

Ocić, Časlav (2005), Uvod u regionomiku, Znamen, Beograd.

Stepić, Milomir (2000), „Regionalizacijom do (re)integracije – Srbija kao regionalna država“, Srbija - država regiona, Zbornik radova sa skupa održanog u Novom Sadu 10. septembra 2000. godine, Veće za demokratske promene u Srbiji, Beograd.

Stepić, Milomir (2002), „Političko-geografski aspekti regionalizacije Srbije“, Glasnik, sveska LXXXII, broj 1, Srpsko geografsko društvo, Beograd.

Stepić, Milomir (2002), „Regionalizacija u funkciji unutrašnje političko-teritorijalne reintegracije Srbije“,Zbornik Matice srpske za društvene nauke, 112-113,  Matica srpska, Novi Sad.

Stepić, Milomir (2003), „Region Beograd – distrikt glavnog grada u regionalizovanoj Srbiji“, Beograd i njegov region, Geografski fakultet Univerziteta u Beogradu, Beograd.

Stepić, Milomir; Dragićević, Slavoljub; Gligorijević, Vera (2010) „Istočna Srbija – razvojne perspektive u kontekstu savremenih geografskih promena“, Teritorijalni aspekti razvoja Srbije i susednih zemalja, Geografski fakultet, Beograd.

Stefanovski, Mirjana (2002), „Smutnje sa regionalizmom“, Zbornik Matice srpske za društvene nauke, 112-113,  Matica srpska, Novi Sad.

Strategija regionalnog razvoja Republike Srbije za period od 2007. do 2012. godine. www.razvoj.gov/Strategije/SRRS/strategija_regionalnog_razvoja.pdf

Ustav Republike Srbije. (www.srbija.gov.rs/cinjenice_o_srbiji/ustav.php)  

Dr Milomir STEPIC, Full Professor

 SERBIA AS A REGIONAL STATE:

GEOPOLITICAL REINTEGRATION APPROACH

Summary

Separatism, disintegration and fragmentation are the processes that have endangered the territorial integrity of Serbia as a state. One of the principal causes of those processes is the inherited internal territorial structure of the so-called “second” Yugoslavia, retained up to date. That is why the internal administrative and territorial organisation of Serbia ought to be redefined. This is necessary not simply for the purpose of better organisation of governance or more balanced regional development, but for the survival of the state itself. From the viewpoint of Serbia’s interests, the optimal option is neither unitarisation nor federalisation. It is regionalisation. Transformation of Serbia into a regional state would entail constitutional-legal as well as political-territorial restructuring, not at all breakup of the state. Only regionalisation conducted in accordance with the state’s reintegration objective would serve the geopolitical interests of Serbia. Given the above said, formation of a small number of regions (4, 5 or 7) would not serve the purpose of reintegration. Serbia should be formed as a regional state consisting of thirteen regions and a constitutional-legal status that would prevent the regional centrifugality. Functional-gravitational principle should be the key principle in territorial shaping and delineating of the regions. The implementation of this principle would annihilate the proven disintegrative internal boundaries (those of provinces and counties). Moreover, it would enable the creation of new development axes along the future trans-European corridors in place of the existing political, economic and communicational barriers.

Key words: regional state, thirteen regions, reintegration, Geopolitics, Serbia