Kokanova "Na Drini ćuprija", ili jedno čudno "jednačenje" u Srpskom narodnom pozorištu

U Srpskom narodnom pozorištu odnedavno (17. marta) je počela da se igra predstava „Na Drini ćuprija“ čiji je reditelj i tekstopisac Kokan Mladenović. Andrićevo ime, uspešan reditelj, brojan vrhunski glumački i muzički asambl, neobična scenografija sa stolovima, stolicama i strmim obalama, prepuna sala, ukazivahu da se radi o značajnom umetničkom delu. Ipak, na kraju ostade gorak, otrovan ukus.

U predstavi se hronološki, u pet vekova, opisuje vlast i neki događaji u istoriji Bosne i Srbije, Višegrada i na Drini ćuprije. Počevši od gradnje mosta, preko turskog zuluma nad neposlušnom pravoslavnom rajom seljačkom, danka u krvi, srpskog otpora, austrijske okupacije, stvaranja prve i druge Jugoslavije, terora endehazije pa do danas, reditelj se tek u manjoj meri držao fabule slavnog romana. To je učinio, pre svega, u početnoj temi mosta i okolnostima njegove gradnje (uz improvizaciju), kao i kroz nekolike mudre sentence o mržnji međ' „bosanskim narodima“ zbog kojih je Andrić u Saraj'vu i dan danas omrznut. I pored mosta nepremostiva podela u „tamnom vilajetu“ najduža je poruka ove predstave. Ali ne i najjača.

 Iz „turskog doba“ reditelj nas vodi epohom novije istorije, slobodnoumetnički birajući scene i teme. Tako, publika uživa u operskom glasu austrougarskog oficira ili saznaje o atmosferi u „madžaricinom“ lokalnom hotelu, ujedno kupleraj-krčmi predratnoj i poratnoj.

I onda dođe na red nova stradija Srba u sceni klanja od strane ustaša Francetićeve Crne legije. Redom – muško, žensko, staro, mlado. Svaki ustaša svoju žrtvu prekla (palcem umesto nožem) što satnik obrazloži prirodnim zakonom osvete i pravom endehazije.

Po krahu jugoslovenskog bratstva i jedinstva, krešendom dođosmo do  poente predstave. Scena je ista kao i u endehaziji. Samo sada, umesto ustaša, postrojene žrtve (iz svih nacija koje u predstavi sretosmo) preklaše, isto palcem, dva srpska ratnika. Pre toga, obučeni u mesarske maskirne kecelje, preko megafona „šumskim“ dijalektom izgalamiše krivima krivicu. Da se zalediš.

Ne trepnuvši, gospodin Kokan jednakošću žigosa Višegradsku brigadu Vojske Republike Srpske sa Crnom legijom. Šta brigadu – izjednači Srpsku i tzv. NDH. Srbe sa ustašama. Pa zaključi: evo još je uvek vakat takvih Srba ali ima nade – opisani vremeplov kazuje da ničija nije do zore...deca rastu s puškama.

Ako je i za teatar – mnogo je. Verujem da je reditelj dokazani korifej slobodne misli i potvrđeni umetnik, ali otkud mu pravo da širi mržnju. Da pod gromadnim Andrićevim plaštom krivi istoriju s kraja XX veka i podupire stereotip o današnjim Srbima krvnicima i krivcima. Prosto, ne ide to na daskama Srpskog narodnog pozorišta. Pogotovo je nemoralno u takvoj umetničkoj kreaciji koristiti se imenom čuvenog romana i još slavnijeg pisca – Srbina-katolika, baš iz Višegrada.