Svi oblici diskriminacije Srba u Federaciji BiH

Ovih dana objavljeni su rezultati istraživanja pod nazivom «Antiksenofobija – kampanja bazirana na pravima, podršci pomirenju i promovisanju reintegracije povratničke manjine», koje su proveli Centar za promociju civilnog društva i nevladina organizacija KJODO. Osnov ovog istraživanja bio je poseban Izvještaj ombudsmena Federacije BiH o proporcionalnoj zastupljenosti konstitutivnih naroda u organima vlasti u Federaciji u prošloj godini, te izvještaj Helsinškog odbora za ljudska prava Republike Srpske. 

Analiza koja se odnosi na Republiku Srpsku biće objavljena kao drugi dio jedinstvenog istraživanja, a za sada su javnosti prezentirani rezultati za Federaciju i to na osnovu izvještaja i zapažanja tri ombudsmena Federacije BiH.

Ombudsmeni Federacije sačinili su izvještaj na osnovu žalbi građana, koje se odnose na povrede njihovih prava utvrđenih odredbama amandmana na federalni ustav, odnosno na nesrazmjernu zastupljenost u organima državne službe. Ustvari, radi se prije svega o ugroženim pravima povratnika, tačnije srpskog naroda.

U ranijim godišnjim izvještajima ombudsmena ukazivano je na opstrukcije povratka i kršenje zakona, što je za posljedicu imalo da se veliki broj izbjeglica nije vratio u prijeratne domove. To su, na primjer, bile prijetnje, uznemiravanja, skrnavljenje vjerskih objekata, rušenje grobalja, devastiranje stanova, paljenje privatnih kuća, izmjene dugogodišnjih naziva ulica i gradova, izmjene naziva nekih gradova, izgradnja velikog broja novih vjerskih objekata, postavljanje vjerskih simbola u sredinama koje su nakon rata promijenile nacionalni sastav stanovništva. Svjesno i planski su formirana tri razdvojena nacionalna i vjerska ambijenta i u detaljima se veoma brzo i lako prepoznaje dominacija jednog (bošnjačkog) naroda i poruka drugima da u toj sredini nema tolerancije i suživota, odnosno da nema mjesta za druge i drugačije. Kad povratnici vide takva upozorenja u svojoj sredini, nije ni čudo da se ogromna večina odlučuje na prodaju svoje imovine. Prodaju? Prodaje se sva nepokretna imovina u bescjenje.

Ovakvo stanje u suštini šalje poruke etničke i vjerske diskriminacije, koja se manifestuje, prije svega, u pravu pristupa javnim funkcijama ili na pravu na zapošljavanje u državnim organima ili u javnim preduzećima. Slična je situacija i u drugim sferama života kao što su obrazovanje djece kroz pravo na vlastitu kulturu, jezik, religiju, zdravstveno i penzijsko osiguranje, socijalnu zaštitu, sfera privatizacije koja takođe ima karakter nacionalne privatizacije.

Ombudsmeni su u svim tim svojim izvještajima ukazivali i upozoravali organe Federacije BiH na to da je povratak izbjeglica i raseljenih osoba ustvari uslov svih uslova mira i napretka, da je to ustvari ključno političko i socijalno pitanje za budućnost Bosne i Hercegovine. Međutim, sve ovo vrijeme, oni koji su obavljali vlast, posebno izvršnu, nisu bili spremni prihvatiti činjenicu da je različitost izvor bogatstva, ne samo u kulturološkom ili socijalnom, nego i ekonomskom statusu. Zbog toga je ovo istraživanje bilo pokušaj da se odgovori na pitanje u kojoj mjeri je danas poštivanje odnosno nepoštivanje ljudskih prava pripadnika konstitutivnih naroda uticalo da se odnosi, a s tim u vezi i problemi većine u odnosu na brojčano manje konstitutivne narode u Federaciji BiH dodatno prodube ili da se poprave, posebno u sferi izvršne vlasti u kojoj je implementacija unaprijed citiranih propisa najznačajnija s aspekta ostvarivanja zaštite ljudskih prava. Kako kraj rata odmiče, kako se godine protekle nakon kraja rata redaju jedna za drugom, umjesto da se poprave, ti loši odnosi većine prema brojčano manjim konstitutivnim narodima su se produbili, dakle iako je od rata prošlo skoro 13 godina.

Za analizu katastrofalnog stanja i nepodnošljivog položaja Srba u Federaciji BiH pokazuju analize koje su rađene samo u 20 opština u Federaciji BiH, deset kantona i federalne i kantonalne zavode za zapošljavanje. Govoriću o nekim karakterističnim stvarima, odnosno kantonima. Popis stanovništva nije poznavao kantone, u to vrijeme ih nije bilo, tako da su istraživanja se morala raditi na bazi opština. Najkarakterističniji i najdrastičniji je Kanton Sarajevo, u prvom redu zbog toga što je Sarajevo glavni grad i što bi Sarajevo kao grad i sarajevske opštine ustvari trebali da budu najmultietničniji, kao što su bili ranije.

Evo nekih pokazatelja samo za Stari Grad. U Starom Gradu je prije rata bilo 76 posto Bošnjaka, a danas procentualno u opštini radi 95,4 posto Bošnjaka. Prije rata je u Starom Gradu bilo 10,15 posto Srba, dakle proporcionalno bi sad trebalo da u opštini bude zaposlen taj procent, međutim, sad ih je 2,9 posto. Hrvata je prije bilo 2,2 posto, a sada ih je 1,6 posto. Prije rata je bio veliki procent Jugoslovena (svi pokazatelji govore da se u to vrijeme najveći broj Srba izjašnjavao nacionalno kao Jugosloveni – npa.) i veliki procent ostalih (3,2 posto), a sad na ostale pripada negdje oko 0,2 posto. U 17 škola u opštini Stari Grad, u školske i nadzorne odbore imenovano je 58 članova, a samo četiri nisu pripadnici bošnjačke nacionalnosti.

U opštini Centar je prije rata bilo 50 posto Muslimana (kako su se tada zvali), sada ih je takođe 50 posto, dakle sada Bošnjaka, a ostalih je 18,3 posto i 19,74 posto neizjašnjenih. Međutim, i u opštini Centar i u opštini Stari grad se ljudi izjašnjavaju i kao Bošnjaci i kao Muslimani i kao Muslimani-Bošnjaci i na taj način se neki od njih broje među ostale, jer se među ostale broje svi oni koji nisu isključivo Bošnjaci. Naravno da jeste ljudsko pravo da se svako izjašnjava kako želi, međutim, kod zapošljavanja, to ljudsko pravo jednih ne može biti na uštrb ljudskih prava drugih. Prema tome, ljudi se mogu izjašnjavati kako hoće, ali se mora voditi računa i o pripadnostima drugih naroda. U opštini Centar je prije rata – 1991. godine – bilo 20 posto Srba, a sada ih ima samo 4,7 posto. Hrvata je bilo 6,8 posto, sada ih je otprilike isto toliko – oko šest posto. U opštini Centar, u 20 škola i tri javne ustanove za kulturu, u upravne i nadzorne odbore imenovana su 93 člana, od kojih samo 16 nisu Bošnjaci.

U opštini Novo Sarajevo, Muslimana je bilo 35,6 posto, Srba je bilo 34 posto, Hrvata je bilo 9,0 posto, a Jugoslovena je bilo 15 posto, međutim, istraživači nisu mogli dobiti podatke o nacionalnom sastavu opštine, zbog toga što je načelnik opštine dao odgovor da se ne vodi evidencija uposlenih po nacionalnoj pripadnosti. Dakle, tu sad imamo 86,7 posto Bošnjaka. Ali, nažalost, ovi podaci nisu dati direktno iz opštine, nego su istraživači pokušali na neki način praviti kompromise – prema imenima. Naravno, to je vrlo opasno, postotak može biti veći ili manji. Jer, kad načelnik nije htio dati te podatke, istraživači su bili primorani da nekako do tog podatka dođu i na taj način su došli do tih 86,7 posto Bošnjaka.

U opštini Novi Grad, Muslimana je 1991. godine bilo 50,8 posto, a sada ih ima 86,7 posto. Srba je bilo 27 posto, a sada ih ima 3,4 posto. Hrvata je bilo 6,5 posto, a sada ih ima 3,8 posto. U 20 škola, u 13 školskih i sedam nadzornih odbora je imenovano 87 članova, a samo devet od njih nisu pripadnici bošnjačke nacionalnosti.

U opštini Ilidža je prema popisu iz 1991. godine bilo 43 posto Bošnjaka, a sada ih ima 87,8 posto. Bilo je 36,8 posto Srba, a sada ih je samo 4,7 posto. Bilo je 10 posto Hrvata, a sada ih je šest posto.

Slična situacija je i u opštini Vogošća i u opštini Ilijaš.

U Hadžićima je prema popisu iz 1991. godine bilo je 63 posto Bošnjaka i 26 posto Hrvata, a sada je 98,8 posto Bošnjaka, a samo 1,20 posto ostalih. Prema tome, opština Hadžići je praktično etnički očišćena. Međutim, situacija nije bolja ni u ostalim kantonima, ni u ostalim gradovima. Kao ilustraciju može poslužiti opština Stolac. Prema popisu stanovništva iz 1991. godine, bilo je 43,3 posto Muslimana, 20,9 posto Srba i 33,12 posto Hrvata. Sada je procentualno 78 posto Hrvata, 20 posto Bošnjaka i samo 2,0 posto Srba.

U gradu Mostaru je 1991. godine bilo 34,6 posto Muslimana, a sada je Bošnjaka 42 posto. Bilo je 33 posto Hrvata, a sada ih je 54 posto. Srba je bilo 18 posto, a sada ih je samo 2,2 posto.

U 25 školskih ustanova na području Kantona Sarajevo, u 15 upravnih odbora su isključivo Bošnjaci. Radi se, na primjer, o Ekonomskom fakultetu, Arhitektonskom fakultetu, Filozofskom fakultetu, Pravnom fakultetu, Poljoprivrednom fakultetu, Stomatološkom fakultetu, Prirodno-matematskom fakultetu, Veterinarskom fakultetu i Mašinskom fakultetu. U ostalih 10 upravnih odbora imenovan je samo po jedan član nebošnjačke nacionalnosti.