Gde je izvor naziva „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“?

Beleške sa tih razgovora za istoričare su veoma vredan izvor jer sadrže obilje podataka. Pažljivim sastavljanjem pojedinih činjenica mogu da se vide istorijski procesi, pa se ponekada na osnovu toga mogu izvući i zaključci, odnosno može se predvideti krajnji cilj.

U prve dve decenije istorije Srpske pravoslavne crkve, to jest od ujedinjenja 1920. do početka Drugog svetskog rata 1941. godine, nije bilo dezintegrišućih pojava. One su se pojavile u prvim naznakama komunističke pobede u građanskom ratu i to u sklopu rešavanja nacionalnog pitanja, kada je trebalo primeniti u praksi odluke Četvrtog kongresa Komunističke partije Jugoslavije (takozvanog Drezdenskog) 1928. i Pete zemaljske konferecije održane 1940. godine u Zagrebu. Srpstvo je trebalo svesti na srbijanstvo kroz proglašenje Crnogoraca i Makedonaca, stvaranjem autonomnih pokrajina u Srbiji i tako dalje. U tom kontekstu trebalo je drobiti Srpsku pravoslavnu crkvu stvaranjem Makedonske i Crnogorske pravoslavne crkve.

Makedonska pravoslavna crkva nema nikakve osnove u istoriji, ali ona realno postoji već više od pola veka. Iako je nastala na nekanonski način, i mada nema priznanje ni od jedne pomesne pravoslavne Crkve, ona ima izvesne elemente (na primer, apostolsko prejemstvo episkopata) koji je čine Crkvom u određenom smislu te reči.

U prve dve decenije istorije Srpske pravoslavne crkve, to jest od ujedinjenja 1920. do početka Drugog svetskog rata 1941. godine, nije bilo dezintegrišućih pojava... Srpstvo je trebalo svesti na srbijanstvo kroz proglašenje Crnogoraca i Makedonaca, stvaranjem autonomnih pokrajina u Srbiji i tako dalje.

Priča o Crnogorskoj pravoslavnoj crkvi je mnogo kompleksnija i dublja.

Današnja Mitropolija crnogorsko-primorska ima svoje istorijske korene u Cetinjskoj eparhiji iz XV veka. Posle ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine, Cetinjska eparhija je živela svoj život kao zasebna celina na teritoriji koja je bila deo turske carevine, mada Crnogorci nisu priznavali tu vlast. Međunarodno priznanje Crne Gore bilo je tek 1878. godine na Berlinskom kongresu.

Crkva u Crnoj Gori nije imala status kao Karlovačka ili Beogradska mitropolija. Poznato je da je Petar I Petrović Njegoš (Sveti Petar Cetinjski) posvećen u Sremskim Karlovcima a Petar II Petrović Njegoš u Rusiji, u Petrogradu. Ruski arhijereji su posvećivali mitropolite sve do Gavrila Dožića, koji je počeo kao arhijerej Carigradske patrijaršije (mitropolit raško-prizrenski i skenderijski).

Posle Drugog svetskog rata komunisti su nameravali da organizuju Crnogorsku pravoslavnu crkvu ali je to onemogućeno posle povrataka patrijarha Gavrila Dožića u Jugoslaviju (i verovatno nekim dogovorom sa Josipom Brozom Titom).

Kada je mitropolit crnogorsko-primorski Arsenije Bradvarević 1954. osuđen na dugogodišnju robiju, to je bio znak da crnogorska vlast hoće da učestvuje u izboru mitropolita koji će joj verno služiti. Problem je nastao krajem 1959. godine kada se približio rok isticanja kazne. Patrijarh German Đorić je bio veoma svestan problema pa je pokušavao da ga razreši na najpovoljniji način koji bi zadovoljio i vlast i Crkvu. Crnogorski politički vrh je imao svoje planove.

Patrijarh je bio uputio kao svog vikara episkopa Andreja Frušića da sagleda prilike u Crnoj Gori, pa je čak razmišljao da on bude i kandidat za novog mitropolita, ako bi mitropolit Arsenije pristao na umirovljenje.

Krajem novembra 1959. godine u razgovoru Blaža Jovanovića, jednog od najuticajnijih političara Crne Gore, i Milana Vukasovića, sekretara crnogorske Komisije za vjerska pitanja, sa episkopom Andrejem Frušićem, Vukasović je otvoreno zapretio episkopu da arhijereji treba da vode računa i o Crnoj Gori kao republici: „Jer u protivnom sazvaće i oni crkveno-narodni sabor, kao Makedonci, pa će crkveno pitanje da reše kako njima odgovara.“ Jovanović je tu pretnju malo ublažio rekavši da za tako nešto nema potrebe. „Na ove reči Vukasovića Frušić nije mogao ni da reagira, jer umalo nije dobio nervni napad.“

 

Današnja Mitropolija crnogorsko-primorska ima svoje istorijske korene u Cetinjskoj eparhiji iz XV veka. Posle ukidanja Pećke patrijaršije 1766. godine, Cetinjska eparhija je živela svoj život kao zasebna celina na teritoriji koja je bila deo turske carevine, mada Crnogorci nisu priznavali tu vlast. Međunarodno priznanje Crne Gore bilo je tek 1878. godine na Berlinskom kongresu.

Crkva u Crnoj Gori nije imala status kao Karlovačka ili Beogradska mitropolija.

 

Posle saznanja o tom razgovoru koji mu je kazao episkop Andrej, patrijarh je 8. decembra 1959. razgovarao sa Milojem Dilparićem, sekretarom Savezne komisije za verska pitanja. „Patrijarha sve ovo brine, pa kaže da bi to bio stvarno i opšti i njegov lični neuspeh, tragedija, zlo.“[1]

Problem ličnosti za mitropolita crnogorsko-primorskog uskoro je razrešen tako što je posle dogovora crnogorske vlasti i Patrijaršije izabran Tomo Dajković, udovi sveštenik. Uskoro je sledilo monašenje i novo ime: Danilo.

Kako je mitropolit Danilo posle nekoliko meseci pokazao svoj put, svetosavski i srpski, crnogorski republički vrh je zaključio da su pogrešili i da je trebalo da izaberu nekog drugog. (Vredno je pomena da su crnogorski rukovodioci predlagali desetak kandidata, između ostalih, i Antonija Abramovića, onog koga su na Cetinju, na Lučindan 1993. izvikali za mitropolita samoproglašene Crnogorske pravoslavne crkve „sinovi“ onih koji su ga kandidovali 1960. godine.)

Kada se mitropolit Danilo 1969. suprostavio rušenju kapele na Lovćenu, grobnice mitropolita Petra II Petrovića Njegoša, nastao je veliki problem. O tome su razgovarali patrijarh German i general Milo Jovićević, predsednik Savezne komisije za verska pitanja. Jovićević je započeo sledećim rečima: „Crna Gora je imala svoju autokefalnu crkvu i tu autokefalnost je žrtvovana radi jedinstva, ali samo radi jedinstva koje bi se zasnivalo na osnovi ravnopravnosti. Ukoliko se nastavi ovakva politika SPC, nije isključeno da pitanje autokefane crkve postane aktuelno i u Crnoj Gori“.[2]

Jedan od najglasnijih zagovornika rušenja kapele na Lovćenu bio je Mijat Šuković (živ je i zdrav, u Podgorici). On je 29. maja 1970. otvoreno zapretio mitropolitu Danilu da će crnogorska vlast pokrenuti drugačiju politiku prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.[3] Gotovo istu pretnju ponovio je 20. juna 1970. patrijarhu Germanu, naglasivši da oni, Crnogorci, znaju i drugi način rešavanja problema Crkve u Crnoj Gori.[4]

Dvadesetak i koju godinu posle tih razgovora, Liberalni savez Crne Gore je tražio nezavisnu Crnu Goru i autokefalnu Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Policijska stanica na Cetinju 17. maja 2000. je registrovala Crnogorsku pravoslavnu crkvu. Nezavisna Crna Gora je priznata država. To su činjenice koje se ne mogu osporiti.

Danas arhijereji Srpske pravoslavne crkve sakupljeni na Saboru nisu u prilici da utiču na sadašnja zbivanja u Crnoj Gori iz više razloga. Jedan od njih jeste episkopalno ustrojstvo Crkve koje ne daje pravo jednim arhijerejima da se mešaju u domene drugih arhijereja.

Jedan od najglasnijih zagovornika rušenja kapele na Lovćenu bio je Mijat Šuković (živ je i zdrav, u Podgorici). On je 29. maja 1970. otvoreno zapretio mitropolitu Danilu da će crnogorska vlast pokrenuti drugačiju politiku prema Srpskoj pravoslavnoj crkvi i Mitropoliji crnogorsko-primorskoj.Gotovo istu pretnju ponovio je 20. juna 1970. patrijarhu Germanu, naglasivši da oni, Crnogorci, znaju i drugi način rešavanja problema Crkve u Crnoj Gori.

Novija istorija svedoči da je mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović pravio pogrešne procene i potom grešio. A grešiti je ljudski! Pitanje je samo da li su i koliko te greške štetne po interese Srpske pravoslavne crkve. U prilog ove tvrdnje o greškama (možda) ide i stvaranje takozvanog Episkopskog savjeta i Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, koja je obznanjena 28. februara 2010. sledećim rečima: „Pravoslavnu Crkvu u Crnoj Gori sačinjavaju Eparhije Srpske Pravoslavne Crkve: Mitropolija crnogorsko-primorska i Eparhije budimljansko-nikšićka, zahumsko-hercegovačka i mileševska. Arhijereji tih eparhija, shodno saborskoj odluci, čine Episkopski savjet pod predsjedništvom Arhiepiskopa cetinjskog i Mitropolita crnogorsko-primorskog. Otuda je nedopustivo, neodgovorno i protivno crkvenoj odluci svako drugačije titulisanje i predstavljanje u medijima kako Mitropolije tako i pravoslavnih eparhija u Crnoj Gori.“[5]

Svoje poimanje sadržaja ove obznane kazaću nekom drugom prilikom, jer još uvek nisam načisto sa dilemom o tome kakve veze imaju predlozi Mijata Šukovića i ovo saopštenje. Naročito u kontekstu titula koje se nalaze pored imena mitropolita crnogorsko-primorskog (i predloga o proglasu tri arhiepiskopije odnosno o federalizaciji Srpske pravoslavne crkve).