Obamina naknadna pamet ili da li SAD zaista više "neće da predvode"?

Da li “pad američke moći” može dovesti do moralnog oporavka SAD? U opširnom intervjuu koji je početkom marta dao magazinu “Atlantik”, Obama je rekao da je “akcija u Libiji bila greška”, da je “Ukrajina bliža Rusiji nego SAD”, da “SAD ne mogu da intervenišu svugdje po svijetu”… Mnogi ove riječi tumače samo kao pokušaj nobelovca za mir da po završetku drugog mandata ne bude zapamćen kao jedan od najratobornijih predsjednik SAD, koji je napao 16 zemalja. Zaboravilo se, međutim, da je pod ranijim administracijama Amerika bila još agresivnija…

“Ukoliko moramo da koristimo silu, to je zato što smo mi Amerika. Mi smo izuzetna nacija. Mi stojimo uspravno. Mi vidimo dalje u budućnost” – govorila je Medlin Olbrajt kao državna sekretarka u Klintonovoj administraciji. A negdje u isto vrijeme britanski transatlantista Robert Kuper je pojašnjavao: “Mi smo ti koji povlače globalne poteze, a svima drugima jedino preostaje da se trude da shvate šta hoćemo i da traže način da se prilagode”. Ovakve izjave o “superiornoj rasi” ili “ljudima posebnog kova” made in USA, početkom vijeka nisu bile rijetkost, a šta je to praktično značilo osjetili su i Srbi u Jugoslaviji, Srbiji i Srpskoj. Poslije Ukrajine, Krima i Sirije, kao da se nešto mijenja.

Barak Obama je iznenadio otkrićem da je “intervencija u Libiji bila greška koja je izazvala haos”. “Dobro jutro Kolumbo!” Iole upućenima od početka je bilo jasno da libijski režim predstavlja originalnu formulu vlasti u kojoj pukovnik Gadafi, bez ikakve formalne, sekularne ili vjerske funkcje, drži labilnu ravnoteržu između nesložnih lokalnih poglavica. Kao i da će rušenjem njegove relativno prosvećene diktature zemlja potonuti u haos plemenskih sukoba u kome će se zapatiti islamski terorizam. I pored toga, Obamin intervju nije banalan jer predstavlja kritičku samoocjenu spoljne politike SAD.

Nije isto kada pričajući i pišući o tome analitičari, kolumnisti, novinari, stručnjaci i naučnici oderu grlo i ispišu gomile papira, kao i kada o tome samokritički progovori prvi čovjek jedine supersile, koja je ognjem i mačem “rušila dikatature”, “širila demokratiju i ljudska prava”, “zaustavljala ratove” i sve to za “dobrobit čovječanstva”. Plus, Obama je to rekao nasuprot dominantnoj struji brojnih kolonizovanih, vazalnih, poluvazalnih i savezničkih država i lidera širom svijeta koji po inerciji ponizno slijede formulu “što je dobro za Ameriku dobro je za čitav svijet”.

Upravo po ovim posljednjim, po saveznicima, predsjednik Obama i udara. “SAD su pogriješile što su na nagovor evropskih i arapskih saveznika podržale intervenciju NATO-a. To je izazvalo haos lokalnih sukoba i stvorilo novo utočište Islamske države zato što su se Kameron i Sarkozi odmah po rušenju Gadafija samozadovoljno izuvukli iz igre. Evropski partneri stalno traže od SAD da uđu u rat ili pokrenu intervenciju, ali sami nisu spremni da se dovoljno vojno angažuju i podnesu troškove vojnih poduhvata.” R. Kejgan je već odavno napisao politikološki bestseler o tome “da li su Evropljani sa Venere, a Amerikanci sa Marsa”, dokazujući da EU politički i vojno parazitira pod kišobranom SAD i na njih još navlači odijum cijelog, prije svega islamskog svijeta.

Po tome nekako ispada da Amerikanci, nasuprot citiranim izjavama Olbrajtove i Kupera, nikada nisu ni htjeli da predvode. Britanci su ih navukli da odigraju glavnu ulogu u rušenju Gadafija, a onda otišli zanemarujući posljedice. Taman tako kao što je Obamu nasukao Kameron preranim povlačenjem iz Libije, tako je, odavno znamo, Buša juniora obmanuo Bler u Iraku o Sadamovom nepostojećim tajnim oružjem. Biće onda da je i za sve ostale američke “humanitarne intervencije” u Istočnoj Evropi i na Bliskom istoku, u SRJ, Srbiji i Srpskoj bio kriv neko drugi. Ispada da su uvijek ratoborni evropski saveznici miroljubive američke lidere nahuškavali na upotrebu, što meke, što tvrde moći.

Eto ti, a ko bi rekao!? A svi smo, međutim, pogrešno mislili da je potpuno obrnuto. Da su SAD neprikosnoveno predvodile, a Evropljani slijedili, uz povremena i pojedinačana iskakanja, koja nisu ostala nekažnjena, dok su posljedice prebacivali na teret drugih. Da su, naprotiv, ceh plaćali baš ovi potonji, najbolje svjedoči izbjeglički cunami koji potresa EU. Proizvelo ga je Arapsko proljeće u režiji SAD, i to prije svega u Libiji, gdje je Gadafi kontrolisao priliv ekonomskih migranata iz šireg zaleđa prema Italiji. Pošto su diktatora predali plemenskim “fanovima demokratije i ljudskih prava” na linčovanje i preuzeli 160 milijardi dolara već ranije blokiranih u američkim bankama, milion izbjeglica su poslali u Evropu. Začudo, visoko razvijene i malo naseljene, tradicionalno imigrantske SAD, kao i Kanada i Australija, nisu bile spremne da ih prevezu i prime iznad simbolične kvote. Ili su migranti baš željeli da plivaju preko Mediterana i pješače preko Balkana pravo u Njemačku, koja je kao lider EU počela da oponira američkim sankcijama prema Rusiji.

No, zanemarimo taj naivno neuvjerljivi dio Obaminog intervjua i fokusirajmo se na ono najbolje u njemu. Bilo bi previše očekivati od Obame da se upita otkud uopšte američki vojni avioni u borbenoj akciji iznad Libije. Gadafi nije napao SAD niti bilo koju drugu zemlju u susjedstvu, a SAD jesu Vijetnam, Kubu, Panamu, Nikaragvu, Avganistan, Irak, Siriju i mnoge druge. Gadafi nije prikrivao tajno oružje, a SAD demonstriraju kako ga imaju. Gadafi nije eksploatisao tuđu naftu i gas, a SAD to rade. Gadafi nikome nije uvodio ekonomske sankcije, a SAD jesu SRJ, Iranu, Rusiji.

Klintonovog ministra odbrane Vilijema Perija, koji se takođe vajka da su raketni sistemi NATO-a na istočnim granica Poljske bili ponižavanje i provociranje Rusije, citiraju kao drugu lastu koja čini američko proljeće. Ali i Peri zanemaruje da su SAD ponižavale čitav svijet i postale najomraženija nacija širom planete, te da su upravo američke ambasade u inostranim prijestonicama jedine opasane bedemima kao da se svugdje nalaze na neprijateljskoj teritoriji. Od Obame je sasvim dovoljno što je rekao da “SAD više ne mogu da ublažavaju patnju svugdje u svijetu” jer svi dobro znaju šta to stvarno znači i pozdraviće Ameriku koja više neće “humano intervenisati” na svakoj tački planete radi “odbrane svoje nacionalne bezbjednosti”.

Iako su bivši Peri i odlazeći Obama, samokritički progovorili tek kada su ih Putin i Si Đaoping podjsetili da neće “21. vijek biti američki”, ne treba potcijeniti činjenice koje ukazuju da “pad monopola moći” može da najavi moralni opravak. Pouka da “moć kvari, a apsolutna moć apsolutno kvari”, ne odnosi se samo na pojedince nego i na narode, ne samo na unutrašnju politiku nego i na međunarodne odnose. I, naravno, ne odnosi se samo na SAD nego i na bilo kog budućeg uzurpatora globalne moći. Takođe, ne treba se radovati naglom padu američke moći, jer to može izazavati takve turbulencije u međunarodnom političkom i ekonomskom poretku koje za male i nejake mogu biti još gore od “Pax Americana”. Pogotovo zato što SAD i danas prednjače u naoružanju, tehnologiji, ekonomiji i na kormilo može doći neko sa parolom “poslije mene potop”.

Favoritkinja Hilari Klinton se zalaže za pojačano angažovanje u Siriji, govori o “nezavršenom poslu u Bosni” i hvali se kako je muža nagovorila da bombarduje itd. Zatim, tvrdi da je “dobila ime po osvajaču najvišeg vrha na planeti”, iako se rodila nekoliko godina prije nego što se ser Edmund popeo na Mont Everest, da se probijala kroz unakrsnu vatru na tuzlanskom aerodromu dvije godine pošto je rat u BiH završen. Najzad, njena promotorka je Medlin Olbrajt. Nema šta, oličenje jedne nove i bolje Amerike koja nema opasnu ambiciju da, milom ili silom, predvodi čitav svijet.

(Fond strateške kulture)