Referendum u AP Vojvodini biće održan 2018.

(Slobodna Vojvodina, 21.12.2011)

Pismo o namerama građanske inicijative

Mi, dole potpisani građani Autonomne Pokrajine Vojvodine, ne pripadajući nijednoj od aktuelnih političkih stranaka, različitih nacionalnih pripadnosti i verskih ubeđenja, različitih zanimanja, pola i starosti, svesni ukupnog i višedecenijskog propadanja Autonomne Pokrajine Vojvodine i njenog ustavno obespravljenog položaja, uništavanja i otuđivanja vojvođanskih prirodnih i generacijama stvaranih bogatstava, siromaštva ljudi, sela i gradova, ugroženosti građanskih, ekonomskih i političkih sloboda, gubitka slobode informisanja i uspostavljanja političke kontrole medija, ograničavanja slobode preduzetništva i obesmišljavanja rada i obrazovanja, nazadovanja u evropskim integracijama, razornih moralnih posledica kriminalne privatizacije, negonjenja odgovornih i besprimerne centralizacije Republike Srbije, pokrećemo pred domaćom i inostranom javnošću ovu građansku inicijativu:

Polazeći od nespornog i nepotrošivog istorijskog prava da odlučuje o svojoj budućnosti, kao politički subjekt koji je svojom voljom ušao u Srbiju i jugoslovensku zajednicu 1918., Autonomna Pokrajina Vojvodina, njeni građani, lokalne samouprave i etničke zajednice koje ovde žive, žele da, rezimirajući stogodišnje iskustvo, izraze svoju političku volju na direktni demokratski način – referendumom o suštinskom pravno-političkom pitanju, koje se tiče opstanka Vojvodine i života njenih sadašnjih i budućih generacija: da li, pod kojim uslovima i kakvom obliku političko-ekonomskog uređenja žele da budu u zajedničkoj državi Srbiji?

Nakon formulisanja referendumskog pitanja i pripreme, referendum će se održati 25. novembra 2018 godine.

Ovim potpisivanjem počinju aktivnosti na ustrojavanju Glavnog odbora za sprovođenje referenduma u Vojvodini 2018.

Obrazloženje referenduma

Nova istorijska situacija u kojoj su se građani Vojvodine našli na kraju XX i početku XXI veka, bez izjašnjavanja o raspadu one države u čiji su sastav ušli svojom (većinsko slovenskom) odlukom pre skoro 100 godina, bez izjašnjavanja o uključivanju u privremene države koje su nastajale i njihovoj upornoj dezintegraciji, bez izjašnjavanja i stvaranja novih pravno-političkih sistema čiji su subjekti postajali, posle etničkih, krvavih ratova i pljačke na Balkanu koji su vladajućoj eliti bili preči od demokratije, danas, u novom, demokratskom, tehnološkom, globalnom i vremenu lišenog dvadesetovekovnih totalitarnih ideologija, zahteva slobodno, temeljno demokratsko izjašnjavanje o osnovnim načelima političkog uređenja i same Vojvodine i zajedničke države u kojoj žive, odnosno u kojoj će živeti.

Istorijsko utemeljenje političkog subjektiviteta današnje Autonomne Pokrajine Vojvodine i nepotrošivog prava da odlučuje o sebi, izvire iz sledećeg:

1.      Vojvodina, rođena kao politička ideja srpskog naroda, zamišljena je na srednjovekovnim principima kao teritorija i zajednica gde će vladati srpski „vojvoda“. Nastala u „tuđoj“ državi (Habzburškoj monarhiji, odnosno Austrougarskoj), gde je srpski narod živeo u manjini, sa osnovnim ciljem narodnog opstanka, takva „vojvodovani“ bila je tražena, proklamovana i ostvarivana tokom dva veka kao personalna, verska, teritorijalna i politička autonomija: carskim privilegijama srpskom narodu (XVII i XVIII vek) sa pravom izbora crkvenog i svetovnog poglavara (patrijarha i vojvode), ustanovljenjem Karlovačke (Krušedolske) mitropolije (1695, 1713), zahtevanjima Temišvarskog sabora o posebnoj teritoriji srpskog naroda (1790), Proglasom Majske skupštine i praktikovanjem državne vlasti na svojoj teritoriji (izbor Patrijarha Rajačića i Vojvode Šupljikca, odluke i rad Glavnog odbora, vojna organizacija, nacrt Ustava Vojvodine srpske 1848/49), postojanja carske krunovine „Vojvodstvo Srbije i Tamiški Banat“ (1849–1860), zahtevanjima Blagoveštenskog sabora (1861) o potrebi ustanovljenja federalne jedinice Vojvodine u okviru Austrougarske, političkom borbom u ugarskom i hrvatskom saboru o potrebi „zaokruživanja“ županija („Švajcarska na istoku“) radi ustavnog ozakonjenja personalne autonomije srpskog naroda (1869–1890).

2.      Početkom XX veka, nakon pokušaja homogenizacije nemađarskih naroda („Aponjijev zakon“, 1907), Prvim svetskim ratom i njegovim završetkom, Vojvodina je odlukom (izborima) izabranih delegata (ukupno 757), slovenskih naroda Srema, a potom i Bačke, Baranje i Banata, u novembru 1918. (24. i 25.) na dve skupštine (Ruma i Novi Sad) proglasila secesiju od Ugarske i sa svojom pokrajinskom vladom (Narodna uprava) i Velikim narodnim savetom - priključila Kraljevini Srbiji, odnosno Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca. Vlast u Vojvodini ukinuta je 1919., a naterana od radikalske vlasti, pokrajinska vlada demisionirala je, ne Kraljevini Srbiji, nego Vladi Kraljevine SHS.

3.      U Srbiji i južnoslovenskoj državi istorijska pokrajina Vojvodina, nakon 10 godina ekonomskog propadanja „u svojoj državi“ i prinudnog menjanja etničke strukture (posrbljavanja) zajedno sa Šumadijom 1929. postaje upravna, a 1931. samoupravna jedinica kraljevine pod nazivom „Dunavska banovina“, na čijem je čelu bio neistorijski i nametnuti „ban“, kako će ostati sve do „aprilskog“ sloma 1941. Nezadovoljstvo u Vojvodini kulminiralo je 1932/33, kada su „novosadskim punktacijama“ tražene ustavne reforme kraljevine, gde bi Vojvodina (sa Sremom) bila jedna federalna jedinica, ravnopravna sa drugim istorijskim pokrajinama, koje su 1918. ostvarile pravo na „samoopredeljenje“ prema Vilsonovim načelima.

4.      Za vreme Drugog svetskog rata, u rastrgnutoj državi između fašističke Mađarske (Baranja i Bačka), Nemačke (Banat i deo Srbije) i Nezavisne države Hrvatske (Srem), antifašistički otpor u pokrajini rodio se 23. juna 1941. pod „Glavnim štabom naroodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Vojvodine“ (formiranom od strane Pokrajinskog komiteta KPJ za Vojvodinu) i Štabom NOVPO Srema, koji su delovali samostalno i nisu imali vezu sa ekvivalentnim organima u Srbiji. Do oslobođenja je na teritoriji Vojvodine ratovalo petanaest brigada pod imenom „Vojvođanske brigade“. Iako Vojvodina nije bila pomenuta u zaključcima Drugog zasedanja AVNOJ-a (29. novembra 1943), zbog opredeljenja komunističkog rukovodstva da se federalizam buduće Jugoslavije gradi na suverenitetu konstitutivnih naroda, ali i zbog pretnji komunista Srbije, na Velikoj antifašističkoj narodno-oslobodilačkoj skupštini Srbije godinu dana kasnije, 9. novembra 1944., u ime vojvođanske delegacije je rečeno: „U našoj Vojvodini, drugovi i drugarice, ima više slovenskih naroda. Na mnogobrojnim skupštinama i konferencijama narod se izjasnio za autonomiju Vojvodine u okviru jedne federalne jedinice u federativnoj Jugoslaviji. ... Ali naš slovenski narod, naročito Srbi u Vojvodini, koji su čvrsto povezani sa svojom braćom s ove strane Save i Dunava žele da budu u što boljim odnosima sa braćom Srbijancima, sa slobodnom demokratskom Srbijom. Mi Vojvođani uvereni smo da ćemo izabrati svoj pravi, čvrsti put i čvrsto stati u velikoj zajednici, novoj federativnoj Jugoslaviji.“ Dan kasnije, u izveštaju najvišeg komunističkog i ratnog rukovodioca Srbije kaže se i ovo: „Pitanje Vojvodine će rešiti sam narod Vojvodine i to na takav način da će istovremeno učvrstiti svoju vezu sa Srbijom i obezbediti sebi ona posebna specifična prava koja proizilaze iz posebnog, specifičnog položaja Vojvodine. Kao što vam je pozanto Vojvodina se nalazi sada pod vojnom upravom i uglavnom iz tih razloga nije došlo do konkretnog i konačnog izjašnjenja Vojvođana po tom pitanju.“

5.      AP Vojvodina je u socijalističkoj Srbiji i Jugoslaviji donela sledeće akte:

·         „Statut AP Vojvodine u NR Srbiji“ (Narodna skupština AP Vojvodine na svom Drugom redovnom zasedanju 23. i 24. maja 1948); taj statut potvrđen je odlukom Narodne skupštine NR Srbije 30. oktobra 1948. Između ostalog Narodna skupština AP Vojvodina nadležna je za „izbor i razrešenje sudija Vrhovnog suda AP Vojvodine“ (član 22.);

·         „Statut AP Vojvodine“ (Peto redovno zasedanje Narodne skupštine AP Vojvodine Drugog saziva, 19. mart 1953). Autonomija AP Vojvodine dobila je i u sadržini i u obimu, pre svega samoupravu u svim poslovima koji su od posebnog interesa za AP Vojvodinu, kao i javne poslove i javne službe na njenom području. Uvedeno je pravo referenduma (član 13.) i Izvršno veće;

·         „Statut AP Vojvodine“ (Narodna Skupština AP Vojvodine, 13. april 1963.) u kome se AP Vojvodina (njena skupština) između ostalog „stara o zaštiti prava narodnosti – nacionalnih manjina koje žive u Pokrajini i o njihovom ravnopravnom učešću u društvenom životu“ (član 8.), „osniva Pokrajinske fondove; donosi opšte propise-odluke; raspisuje referendum; donosi regionalni plan i plan prostornog razvoja Pokrajine;“ (član 39.)

·         „Ustavni zakon socijalističke autonomne pokrajine Vojvodine“ sa Zakonom o sprovođenju Ustavnog zakona SAPV (21. februar 1969.). U osnovnim načelima se kaže: „Socijalistička AP Vojvodina nastala je u zajedničkoj borbi naroda i narodnosti Jugoslavije u narodnooslobodilačkom ratu i socijalističkoj revoluciji i, na osnovu slobodno izražene volje stanovništva – naroda i narodnosti Pokrajine i federalne Srbije, udružila se u Socijalističku Republiku Srbiju, u okviru SFR Jugoslavije.“ Referendumsko pravo na nivou opštine i Pokrajine ovako je definisan: „Putem referenduma građani neposredno odlučuju o pitanjima koja su od značaja za pojedina mesta, opštinu ili Pokrajinu. Skupština opštine i Skupština SAP Vojvodine može raspisati referendum radi prethodnog izjašnjavanja građana o pojedinim pitanjima iz svoje nadležnosti, ili radi potvrđivanja zakona, odluka i drugih opštih akata. (član 47.) ... Godinu dana po sprovedenom referendumu ne može se doneti Pokrajinski zakon ili drugi opšti akt protivan odluci biračkog tela. (član 48.)“U poglavlju o „Ostvarivanju prava narodnosti“, član 62.: „Pripadnici narodnosti koji žive u Socijalističkoj Autonomnoj Pokrajini Vojvodini u svemu su ravnopravni sa pripadnicima ostalih naroda koji žive u Pokrajini i imaju slobode, prava i dužnosti građana utvrđene Ustavom i zakonom, pravo slobode upotrebe svog jezika, izražavanja i razvijanja svoje kulture i osnivanja organizacija i ustanova koje obezbeđuju ova prava. Radi ostvarivanja ravnopravnosti naroda i narodnosti i njihovih jezika i pisama ovim Ustavnim zakonom, zakonom i statutom opština, radnih i drugih samoupravnih organizacija obezbeđuje se ravnopravna upotreba mađarskog, slovačkog, rumunskog i rusinskog jezika.“ Skupština Socijalističke AP Vojvodine „ ... neposredno i isključivo donosi Ustavni zakon SAP Vojvodine, donosi pokrajinske zakone; daje autentično tumačenje pokrajinskih zakona; donosi društvene planove Pokrajine, pokrajinski budžet i završni račun; donosi regionalne prostorne planove i regionalni prostorni plan Pokrajine; raspisuje referendum; osniva pokrajinske fondove...(član 83.)“ O promeni Ustavnog zakona, kao najvišeg akta Pokrajine, osim amandmana, koji upućuju „sva veća Skupštine“, postoji mogućnost promene i referendumom: „Referendum o promeni Ustavnog zakona raspisuje predsednik Skupštine; referendum se mora održati u roku dva meseca od dana kada predlog za promenu Ustavnog zakona nije usvojen u istovetnom tekstu u većima Skupštine. Promena Ustavnog zakona usvojena je na referendumu ako za nju glasa većina svih birača na teritoriji Socijalističke Autonomne Pokrajine Vojvodine; tu promenu proglašava Pokrajinsko veće. O promeni Ustavnog zakona koja, po navedenom postupku, ne bude usvojena na referendumu, Skupština ne može ponovo odlučivati pre nego što protekne godinu dana od dana održanog referenduma. (član 116.)“.U glavi 11. o „Sudovima i javnom tužilaštvu“ se kaže: „Na području Pokrajine sudove osniva Skupština SAP Vojvodine. U SAP Vojvodini postoji Vrhovni sud Vojvodine, sa položajem, pravima i dužnostima Republičkog vrhovnog suda... (članovi 147. i 148.)“

·         „Ustav Socijalističke Autonomne Pokrajine Vojvodine“ (28. februar 1974.), donesen nakon ustavnih amandmana 1971. i 1972. U uvodnom delu o osnovnim načelima se kaže: „Narodi i narodnosti Vojvodine su, u narodnooslobodilačkoj borbi i socijalističkoj revoluciji, u procesu stvaranja SFRJ, ... izražavajući svoje istorijske, ekonomske, nacionalne i kulturne interese stvorili Socijalističku AP Vojvodinu. Narodi i narodnosti Vojvodine u socijalističkoj revoluciji, na osnovu slobodno izražene volje stanovništva – naroda i narodnosti Vojvodine i Srbije, polazeći od istorijske povezanosti, svesni da zajednički život i trajan interes i neophodan uslov napretka i razvoja svakog naroda i narodnosti posebno i svih zajedno, udružili su se u Socijalističku Republiku Srbiju u okviru Socijalističke Federativne Republike Jugoslavije.... U Socijalističkoj AP Vojvodini, kao delu Socijalističke Republike Srbije i konstitutivnom elementu jugoslovenskog socijalističkog federalizma, radnička klasa i radni ljudi, narodi i narodnosti ostvaruju svestrani socijalistički i samoupravni preobražaj i razvitak u kome se potvrđuju i dalje razvijaju istorijski osnovi i društveno-politička sadržina autonomije“. Skupština Socijalističke Autonomne Pokrajine Vojvodine: „odlučuje o promeni Ustava SAPV, daje saglasnost na promenu Ustava SFRJ, utvrđuje politiku i odlučuje o osnovnim pitanjima od značaja za politički, privredni, socijalni i kulturni život, narodnu odbranu i društveni razvitak Pokrajine; donosi društveni plan, budžet i završni račun, razmatra pitanja iz oblasti spoljne politike i međunarodnih odnosa i daje saglasnost na zaključivanje međunarodnih ugovora koji zahtevaju donošenje novih ili izmenu važećih pokrajinskih zakona...raspisuje pokrajinski referendum, odlučuje o obrazovanju novih opština, osniva sudove...“ itd. Ovim Ustavom ustanovljena je i Narodna banka Vojvodine, a takođe i nov oblik izražavanja - Opšti sabor Pokrajine: „Predsedništvo SAP Vojvodine može sazvati Opšti sabor SAPV, koji sačinjavaju Skupština SAPV, delegati samoupravnih organizacija i zajednica i društveno-političke organizacije određene dogovorom u okviru Socijalističkog saveza radnog naroda Vojvodine. Opšti sabor povodom razmatranja određenih pitanja može donositi rezolucije i deklaracije.“ (član 349.) Glava V Ustava definiše i određuje rad Ustavnog suda Vojvodine, a Glava VI rad Vrhovnog suda Vojvodine, javno tužilaštvo Vojvodine i pokrajinskog društvenog pravobranioca samoupravljanja. O promeni Ustava APV, odlučuje Skupština SAPV. Posebno je važan član 427.: „O davanju saglasnosti na promenu Ustava Socijalističke Republike Srbije u pitanjima od interesa za Republiku kao celinu, odlučuje Skupština SAP Vojvodine dvotrećinskom većinom svih delegata.“ Ovaj član biće ukinut Amandmanom LV 1989. godine, političkim pritiskom Beograda i otvoriti put za ustavnu degradaciju i suspenziju dostignutih prava AP Vojvodine.

Degradacija i suspenzija dostignutih sloboda i prava AP Vojvodini, političkih, građanskih, ekonomskih, kulturnih, organizacionih, pravosudnih, etničkih i drugih, dogodila se Ustavom Srbije iz 1990. U njemu je utvrđeno da u Republici Srbiji postoje dve autonomne pokrajine kao oblici (samo) teritorijalne autonomije, za čije statute je potrebno pribaviti prethodnu saglasnost Narodne skupštine Republike Srbije. Tako je „Odluka o davanju prethodne saglasnosti na predlog Statuta AP Vojvodine“ potpisana u Beogradu 22. maja 1991. a Statut AP Vojvodine oktroisan 18. juna 1991. Sve nadležnosti AP Vojvodine ograničene su „u skladu sa zakonom“ za čije je donošenje nadležna Narodna skupština Republike Srbije. Ukinuto je demokratsko pravo referenduma. Ovim Ustavom i svim zakonima donesenim u Srbiji, a posebno Zakonom o sredstvima u svojini Republike Srbije (1996.) ostvarena je najgrublja centralizacija i prisvojena prirodna, kao i radom generacija stvarana „društvena“ imovina AP Vojvodine, čime je stvorena osnova, ne samo za rat sa susednim državama, nego za višedecenijsku pljačku građana od strane kriminalne, kvazi-ekonomske i političke elite devedesetih godina prošlog i prve decenije ovog veka.

Referendum u Vojvodini 2018. treba da odgovori na nekoliko aktuelnih političkih i demokratskih izazova:

1.      Da li AP Vojvodina želi da odlučuje sama o sebi i da sobom upravlja (tj. da ima NUTS 2 „zakonodavnu, sudsku i izvršnu vlast“)?

2.      Da li AP Vojvodina želi da bude deo nereformisane, centralizovane države Srbije, koja ignoriše njen politički subjektivitet, ili želi da bude sastavni, ravnopravni deo federalizovane države Srbije?

3.      Da li je AP Vojvodina spremna da na svojoj teritoriji ostvari visok nivo demokratskih, nacionalnih, građanskih, političkih i ekonomskih sloboda, da se sama decentralizuje i garantuje konsenzualnu i direktnu demokratiju svojim Ustavom?

4.      Da li AP Vojvodina može pomoći Srbiji da se transformiše u demokratsku državu?

Odgovori na ova pitanja neophodna su građanima Autonomne Pokrajine Vojvodine, ali jednako i građanima Republike Srbije. Od iznuđene samostalnosti države (referendum u Crnoj Gori) i netransparentno donetog ustava Republike Srbije (2006.) građani se nisu niti o jednom ključnom pitanju neposredno ili posredno izjašnjavali, a posebno u kakvim demokratskim, političkim i državnim okvirima žele da žive. Dve prilike u bližoj istoriji su propuštene: 2000 godine, nakon obaranja režima Slobodana Miloševića, iako je prvo izborno obećanje DOS-a bilo donošenje novog ustava, onda kada je bilo moguće organizovati ustavotvornu skupštinu i uoči secesije Kosova, a pre ustava iz 2006. kada je izostala stvarna, demokratska rasprava. Rezultat je bio Tadić-Koštunica-Nikolićev antievropski ustav, koji je ponudio Kosovu „suštinsku autonomiju“, dok je za AP Vojvodinu rezervisao nižerazredan (statutarni) akt i republički Zakon o sprovođenju nadležnosti. Država Republika Srbija nastavila je svoju ustavnu krizu. Posledica traljavih ustavnih reformi (1990-2006) je odsustvo suštinske, demokratske transformacije države Srbije i netransparentno, koruptivno, kriminalizovano i ekonomski „okovano“ društvo.

Činjenice koje opravdavaju izjašnjavanje građana AP Vojvodine o državnopravnom položaju na referendumu jesu sledeće:

·         Na pokrajinskim izborima 2000. godine, protiv režima SPS-a, JUL-a i „radikala“ („crveno-crne“ ratne koalicije pod kontrolom bračnog para Milošević), AP Vojvodina je plebiscitarno glasala za platformu DOS-a (Demokratske opozicije Srbije), potpisanu u Novom Sadu - za „vraćanje izvršne, zakonodavne i sudske vlasti AP Vojvodini“. Na toj osnovi DOS je osvojio 119 od mogućih 120 mandata za poslanike Skupštine AP Vojvodine;

·         Na referendumu za potvrđivanje Ustava Republike Srbije 2006., nakon imperativnog medijskog i dvodnevnog glasanja, uz upadljivo odsustvo međunarodne zajednice i bez stranih posmatrača, taj ustav u AP Vojvodini nije potvrđen - jer ga preko 56% građana nije prihvatilo;

·         Referendum, kao metod direktne demokratije dozvoljen je aktuelnim Statutom AP Vojvodine, a nakon građanske incijative i prikupljenih 30.000 potpisa, Skupština AP Vojvodine je dužna da ga raspiše;

·         AP Vojvodina je jedina subdržavna politička zajednica u Republici Srbiji, koja ima izborima potvrđenu Skupštinu i Vladu i kao takva ima kapacitet da donese odluku o referendumu, odnosno da potvrdi građansku incijativu o referendumu;

·         AP Vojvodina je jedini deo bivše federalne države (SFRJ) kojoj je ukinut nivo ranije dostignutih političkih prava, pučističkim ustavom Srbije iz 1990. (a samo potvrđeno 2006.), a to je nivo izvršne, zakonodavne i sudske nadležnosti (u okvirima autonomnosti), ostvarene Ustavom AP Vojvodine iz 1974., dok su sve ostale federalne jedinice bivše SFRJ svoju političku zajednicu podigle na nivo državne nezavisnosti;

·         Ustavom Republike Srbije zagarantovani budžetski prihod (7%) AP Vojvodini je kontinuirano i realno ugrožen, jer nema institucije koja bi arbitrirala u eventualnom sporu AP Vojvodine i Republike Srbije, što ukazuje na ozbiljan demokratski ustavni deficit u suštinskom pitanju ovako izdržavane, finansijski fiksirane, nekompetativne, netržišne i nedemokratske „autonomije“ AP Vojvodine;

·         AP Vojvodina nema svoje (bilo kojim dokumentom garantovane) izvorne prihode, tako da je svaka „autonomija“ AP Vojvodine fasadna, pod direktnim nadzorom partitokratske elite Republike Srbije i uslovljena je raznim političkim nagodbama, što AP Vojvodinu dovodi u neokolonijalni položaj;

·         AP Vojvodina je u ranijim periodima bila razvijeniji deo države, dok je u poslednjih 30 godina gubitak političkih prava nosio i gubitak ekonomske moći, društveno propadanje i dovođenje AP Vojvodine na nivo ekonomski nerazvijenog dela države;

Uspeh referenduma u AP Vojvodini mora se odnositi na vraćanje (restituciju) političkih prava imanentnih stvarnoj autonomnoj (samozakonodavnoj) zajednici, sledeći preporuke Londonske konferencije (1992.) o bivšoj SFRJ. Samozakonodavnost je neophodno regulisati sopstvenim aktom – ustavom (ili osnovnim zakonom) AP Vojvodine. Taj ustav treba da bude izraz ukupnih demokratskih težnji svih građana AP Vojvodine, njenih lokalnih samouprava i etničkih zajednica. Ukoliko se to ostvari, sledeći korak podrazumeva i trasformaciju sada tvrdo centralizovane države Republike Srbije u federalnu (konfederalnu) državu. Federalizacija Republike Srbije bila bi jedini stvarni korak ka temeljnoj decentralizaciji i demokratizaciji kompleksne države. Uspeh referenduma u AP Vojvodini i izjašnjavanje njenih građana da ostvare pravo na autonomiju, na ustavom utemeljenu autonomnu pokrajinu, potvrđuje Republici Srbiji pravo na državnost i federalnu transformaciju.

Neuspeh referenduma u AP Vojvodini nastavio bi kurs aktuelne političke scene u Republici Srbiji i za jedno vreme opredelio političku konzervaciju slabih pokrajinskih institucija i ukupnog demokratskog zastoja, a moguće i ukinuo važeći Statut AP Vojvodine i suspendovao, ili obesmislio Zakon o nadležnostima.

Suspenzija (medijska, politička ili nasilna) referendumskog prava AP Vojvodini ili suspenzija rezultata pozitivnog referenduma za ustavno definisanje federalne pozicije AP Vojvodine, vodi zajedničku državu ka daljoj dezintegraciji, jednako kao i svih državnih zajednica u kojima se do sada centralizovana Republika Srbija nalazila od 1988., tj. Ustava Republike Srbije iz 1990. (SFRJ, SR Jugoslavija, Državna zajednica Srbije i Crne Gore i provizorijum Republike Srbije nakon secesije Kosova).

I uspeh i neuspeh referenduma u AP Vojvodini pomogao bi državi Republici Srbiji u poimanju evropskih integracija, demokratskih sloboda, razjašnjavanju i prihvatanju osnovnih intencija građana (decentralizacija-federalizacija), spoznaji i uvažavanju političkog subjektiviteta AP Vojvodine i njenih specifičnosti.

Referendumsko pitanje u AP Vojvodini moglo bi, zato, da glasi:

·         Da li ste da AP Vojvodina, sa sopstvenim ustavom ostane u državi Srbiji na ravnopravnim i federalnim osnovama? (ili)

·         Da li ste da AP Vojvodina svojim Ustavom uredi odnos sa Srbijom na ravnopravnim i federalnim osnovama i očuva zajedničku državu? (ili)

·         Da li AP Vojvodina svojim Ustavom treba da omogući decentralizaciju i uredi građanske, političke, ekonomske i nacionalne slobode, kao i odnos u zajedničkoj, federalnoj državi? (ili)

·         Da li ste da AP Vojvodina bude uređena sopstvenim Ustavom i da svoj odnos sa Srbijom gradi na ravnopravnim, federalnim i republikanskim osnovama?

Eventualno referendumsko pitanje „za republiku Vojvodinu“ moguće je samo ukoliko bi referendum bio raspisan na teritoriji cele države Republike Srbije, a bio bi usmeren na pitanje njene federalizacije. Republika Vojvodina, osim što nema istorijskog utemeljenja, jer nikada nije bila označena imenom, podrazumeva najpre postizanje delimičnog ili punog kapaciteta državnosti, što podrazumeva međunarodne (evropske i druge) predradnje, ugovore i priznanja, što je teško postići, pogotovo dogovor sa velikim silama, a drugo, podrazumeva potrebu ponovnog izjašnjavanja građana o zajednici sa federalnom Srbijom, što bi bilo verovatno pozitivno. Na kraju, bilo bi neophodno i određivanje novog imena za takvu federalnu (ili konfederalnu) državu, za šta ne bi bilo potrebno raspisivati referendum, nego bi to bio dogovor federalnih jedinica. Sve ovo moglo bi biti politički, bezbednosno i proceduralno mnogo komplikovanije, a neizvesan je i stav građana AP Vojvodine prema „republici“ u (današnjoj) Republici Srbiji i višeetapnom procesu. Ipak, moguće je pitanje na referendumu:

·         Da li ste za Republiku Vojvodinu u federalizovanoj Srbiji? (ili)

·         Da li ste za Republiku Vojvodinu u zajedničkoj državi sa Srbijom? (ili)

·         Da li ste da AP Vojvodina postane Republika Vojvodina usvajanjem sopstvenog ustava u federalnoj državi Srbiji?

Uslovi za održavanje referenduma u AP Vojvodini pretpostavljaju osnovne pretpostavke demokratskog izjašnjavanja: obaveštavanje građana kroz medije i informativni prostor, omogućavanje javnih skupova, upoznavanje domaće i inostrane javnosti o potrebi i nameri referenduma, razgovori sa predstavnicima vlasti u AP Vojvodini i Republici Srbiji, isticanje mesta i organizacija prikupljanja potpisa incijative za sprovođenje referenduma, finansijsku pomoć u vezi promocije inicijative i samog referenduma. Suprotstavljanje države referendumu u AP Vojvodini je izvesno. Haranga, medijski i policijski linč moraju biti prezentirani i domaćoj i inostranoj javnosti i označeni kao suspenzija demokratije u državi.

Vreme održavanja referenduma u AP Vojvodini uslovljeno je sledećim faktorima:

·         Potrebnim vremenom za formiranje i potpisivanje pisma građanske inicijative za održavanje referenduma (nestranačke ličnosti, zvaničnici, akademici, novinari, sportisti, pripadnici različitih nacija, lokalnih samouprava, književnici...) i formiranje Glavnog odbora za referendum u Vojvodini 2018;

·         Potrebnim vremenom za rad Glavnog odbora i njegovih pododbora: za formulisanje referendumskog pitanja, za medijsku promociju, za organizaciju javnih skupova, za finansijsku podršku, za internet prezentaciju, za formiranje „lobi grupa“, za prikupljanje potpisa inicijative;

·         Potrebnim vremenom za prikupljanje i overu potpisa u čitavnoj AP Vojvodini i njenih pedesetak opština (najmanje 30.000 potpisa);

·         Potrebnim vremenom za prikupljanje finansijskih sredstava;

·         Potrebnim vremenom za posetu evropskim institucijama, okolnim i drugim stranim državama;

Datum referenduma 25. novembar 2018. godine. Ovaj datum, tačno 100 godina nakon „prisajedinjenja“ Vojvodine Srbiji i Kraljevini SHS ima višestruko simboličko značenje: za stotinu godinu boravka u „svojoj“ državi, srpski narod ima elemente da rezimira biološke, ekonomske, demokratske, međunarodne, institucionalne i opšte društvene rezultate svoje odluke iz 1918. Osim srpskog (koji u ovom momentu čini oko 70% stanovništva) u AP Vojvodini živi i više naroda koji doživljavaju AP Vojvodinu kao svoju, jer su tu odvajkada: Mađari, Hrvati, Bunjevci, Slovaci, Rusini, Rumuni, Crnogorci, Romi, Jevreji, Makedonci, Albanci i drugi građani različitih veroispovesti . I oni imaju puno demokratsko pravo da se izjasne o budućnosti AP Vojvodine i to ne samo kao pojedinci – građani, nego i kao organizovane i tradicionalne nacionalne i verske zajednice. Time se, posle jednog veka uspostavlja demokratski balans sa dve skupštine iz 1918, koje su onda bile pod jakim uplivom nacionalno opredeljenih „radikala“ i u čijem sazivu nije bilo neslovenskih naroda, što je u tom momentu značilo skoro dve trećine građana. Iako se istorija ne može „popravljati“, ipak se za budućnost može učiniti valjano demokratsko utemeljenje zajedničkog života svih građana AP Vojvodine – referendumom. Multikulturalnost i verska tolerancija je bila i ostala glavna karakteristika AP Vojvodine.

Odnos referenduma i evroatlantskih integracija koje su sastavni deo političke svakodnevice jeste važan, ali ne i presudan. Obzirom da Republika Srbija tek stoji pred kandidaturom, bez određenog datuma započinjanja pregovora, sa još daljim i takođe neizvesnim pristupanjem, može se slobodno očekivati, uz pretpostavku da Evropska unija opstane i nastavi sa politikom širenja, da se do 2018. AP Vojvodina neće naći u Evropskoj uniji. Demokratski referendum o državnopravnoj poziciji AP Vojvodine, pre svega u sadašnjoj državi, ali i bilo kakvoj široj integraciji, uključujući i evropsku, može samo doprineti tom procesu na najširim demokratskim osnovama. Zbog toga stavljanje referenduma u AP Vojvodini u drugi plan, u odnosu na evroatlantske integracije, predstavlja takođe antidemokratski čin.

Odnos referenduma u AP Vojvodini i eventualne ustavotvorne skupštine Srbije je takođe produktivan i nije u sukobu. Ako se za ustavotvornu skupštinu Srbije raspišu izbori prema sadašnjem izbornom zakonu gde je cela država (Republika Srbija) jedna izborna jedinica, teško je pretpostaviti konsenzualno odlučivanje. Mnogo je izglednije – preglasavanje, nova majorizacija. Izbori za ustavotvornu skupštinu morali bi se raspisati uz novi zakon o ustavotvornoj skupštini, koji bi uredio ne samo izbore, nego i mandat i rad ustavotvorne skupštine Srbije. Teško je pretpostaviti da bi današnja politička klima, aktuelne političke stranke i vladajuća politička elita dozvolila da AP Vojvodina bude jedna izborna jedinica, kada to nije ni posle 12 godina od sloma antidemokratskog režima urađeno. Ako bi se, ipak i dogodilo da AP Vojvodina bude jedna izborna jedinica za izbore u ustavotvornoj skupštini Srbije, postavlja se pitanje kako bi se, osim izabranih poslanika, izjasnila većina građana Vojvodine. To bi mogao biti referendum u celoj Srbiji. Ali, na taj način bi politički subjektivitet AP Vojvodine opet bio doveden u pitanje. Zbog toga bi prethodno referendumsko odlučivanje u AP Vojvodini ograničilo mandat izabranih poslanika iz AP Vojvodine da ne mogu u svom učešću u radu takve skupštine glasati van osnovnog okvira - rezultata referenduma. Samo u jednom slučaju bi moglo doći do odsustva potrebe referenduma u AP Vojvodini: ukoliko bi došlo do raspisivanja izbora za ustavotvornu skupštinu Vojvodine.

Ustavotvorna skupština Vojvodine, ako bi se formirala posebnom odlukom Pokrajinskog parlamenta (koji za to prema sadašnjem Statutu nema mogućnost), sadržavala bi, pre svega način rada i mandat, jer je izborni pokrajinski sistem najbalansiraniji za ravnopravnu zastupljenost stranaka i „pojedinaca“. Takva ustavotvorna skupština mogla bi da donese Ustav AP Vojvodine, ali koji bi opet trebalo potvrditi na referendumu u AP Vojvodini. Međutim, tada bi bilo obesmišljeno učešće poslanika iz AP Vojvodine u ustavotvornoj skupštini Srbije, jer bi se nakon istog procesa u Srbiji, bez učešća AP Vojvodine, mogao postići dogovor o zajedničkoj državi. Ipak, opisan ustavotvorni put je malo verovatan.

Zaključak

Referendum o državno-pravnom i demokratskom položaju Autonomne Pokrajine Vojvodine jeste izraz istorijskog i nepotrošivog prava njenih građana da odlučuju o svojoj budućnosti i to onih građana koji su u novijem vremenu bili žrtve i taoci totalitarnih, sukobnih i tranzicionih nepravednih društava i državnih provizorijuma u čijem nastajanju i nestajanju nisu učestvovali. Referendum u AP Vojvodini jeste doprinos demokratiji u Republici Srbiji i razrešavanju degradiranog ustavnog položaja pokrajine. On je istovremeno i potreba za transformacijom Srbije u temeljno decentralizovanu, federalnu (konfederalnu) državu. Referendum u AP Vojvodini moguće je sprovesti u demokratskim uslovima, a vreme koje je potrebno za njegovu pripremu pokazaće stepen demokratskih sloboda, ne samo u Srbiji nego i u međunarodnoj zajednici. Izbor godine i datuma referenduma doprinosi istorijskom balansu na klatnu demokratije u samoj Pokrajini, posebno sa aspekta učestvovanja svih etničkih zajednica koje žive na ovom prostoru. Referendum u AP Vojvodini ne protivreči mogućim ustavotvornim procesima u AP Vojvodini i Republici Srbiji, nego naprotiv, doprinosi njihovom pojednostavljenju.