Sedamnaest godina od „Oluje“

Beograd -- Danas se obeležava 17. godišnjica stradanja Srba u operaciji "Oluja" u kojoj su hrvatske snage ubile ukupno 2.650 i proterale 340.000 ljudi.

U operaciji "Oluja", na prostoru bivše Republike Srpske Krajine, poginulo je i nestalo blizu 2.000 Srba i proterano oko 220.000, a u akciji "Maestral", koja je bila njen produžetak, hrvatske oružane snage u sadejstvu sa Petim korpusom muslimanske armije, ubile su još 655 i prognale oko 125.000 srpskih stanovnika.

Vojna operacija "Oluja" predstavlja najmasovnije i jedno od najsurovijih etničkih čišćenja izvršenih u ratovima na prostorima bivše SFRJ u kojoj su oko 62 procenta žrtava bili civili.

Ni 17 godina nakon što je u akciji "Oluja" zauzet prostor nekadašnje Krajine, Hrvati i Srbi u Hrvatskoj imaju oprečne stavove o ovoj vojnoj operaciji.

U Hrvatskoj "Oluja" znači veliku operaciju i veliku pobedu u kojoj su za samo 84 sata, od 4. avgusta u zoru do 7. avgusta, hrvatske snage zauzele oko 10.400 kvadratnih kilometara, odnosno 18,4 odsto teritorije. Uz podsećanje da je u toj operaciji poginulo 174, a ranjeno 1.100 hrvatskih vojnika i policajaca, sve vreme se ističe da je "Oluja" uticala na završetak rata u BiH i mirnu reintegraciju istočne Hrvatske.

S druge strane, o spskim žrtvama i zločinima nad Srbima malo se ili nimalo ne govori, iako je poslednjih godina od strane hrvatskih službenih vlasti odata počast nekima od njih, kao što je to sa žrtvama masakra u Varivodama kod Knina koji su ubijeni nekoliko sedmica nakon "Oluje".

Prema podacima Hrvatskog helsinškog odbora (HHO) pobijeno je 678 civila, 410 u bivšem UN sektoru "Jug" koji je obuhvatao severnu Dalmaciju i Liku, a 268 u bivšem UN sektoru "Sever" koji je obuhvatao Baniju i Kordun.

HHO podseća i na hiljade spaljenih kuća i opštu pljačku srpske imovine koja je usledila nakon egzodusa.

Na evidenciji beogradskog udruženja nestalih "Veritas" nalaze se imena 1.922 poginulih i nestalih Srba iz akcije "Oluja" i posle nje, od čega su oko polovine bili stariji od 60 godina.

Među žrtvama je 546 žena i 19 lica do 18 godina starosti, ističu u "Veritasu".

I danas još nije rasvetljena sudbina 975 osoba, od toga 674 civila, među kojima je 331 žena, dok Hrvatska i dalje izbegava ekshumacije iz poznatih grobnih mesta sa najmanje 413 posmrtnih ostataka i oteže identifikacije 263 ekshumirana, saopštio je "Veritas".

Broj izbeglih Srba različito se procenjuje - hrvatski izvori govore o brojci od 90.000 ljudi, UN o 150.000, a srpski o 200.000 do 500.000. Iako otprilike polovina onih koji su izbegli ima hrvatska dokumenta, vratilo ih se značajno manje, a mnogi se nakon neuspešnih pokušaja da organizuju život u mestima odakle su izbegli, ponovo vraćaju u Srbiju.

Zbog svega toga i "Oluja" se različito doživljava jer se svakog 5. avgusta na praznik Pobede i domovinske zahvalnosti u Kninu priređuje centralno slavlje i misa za pobedu, pri čemu malo ko od hrvatskih zvaničnika pomene srpske žrtve, već svi govore o veličanstvenoj pobedi.

Srbi u Hrvatskoj, odnosno Srpsko narodno veće (SNV) kao najviši organ njihove manjinske samouprave i Samostalna demokratska srpska stranka (SDSS) kao njihov jedini parlamentarni predstavnik, godišnjicu "Oluje" obeležavaju kao godišnjicu stradanja.

Uoči "Oluje” održane su komemorativne sednice održavaju a na njima su čelni ljudi srpskih organizacija, aktivisti i istaknuti pojedinci.

Sednici u Zagrebu prisustvovali su i predstavnici ambasade Srbije u Zagrebu.

U više mesta služe se parastosi za žrtve "Oluje", dok su na groblju u Dvoru i Selištu kod Gline, kao i Varivodama i Gošićima kod Knina u organizaciji SNV i SDS S-a postavljeni krstovi kao spomen-obeležje.

O sudbinama stradalih Srba govore i nevladine organizacije za ljudska prava koje se zalažu za stvaranje atmosfere pomirenja, ali i priznavanje patnji svih žrtava što danas nije slučaj.

"Srbi su jedine civilne žrtve ratova čiji je status nepriznat", kaže predsednik SNV Milorad Pupovac.

Osim što ne dobijaju obeštećenja, stradali ili njihove familije koji su tužili Hrvatsku kao odgovornu, morali su i da plaćaju sudske troškove jer su im zahtevi odbijani.

Tek nedavno Vrhovni sud je doneo odluku da je Hrvatska odgovorna za stradanje Srba u Varivodama i odbio presude nižestepenih sudova da familija jedne od žrtava plati sudske toškove.

A za ratne zločine za vreme i nakon "Oluje" osim dvojice hrvatskih generala Ante Gotovine i Mladena Markača niko nije osuđen, pa ni njihov kolega Ivan Čermak kome se takođe sudilo u Hagu.

Hrvatski sudovi vodili su nekoliko procesa, ali su optuženi oslobođeni zbog nedostatka dokaza, a bilo je i nekoliko presuda za ubistva, ali kao za obična ubistva, a ne ratni zločin.

Parastos za žrtve "Oluje"

Povodom 17. godišnjice agresije hrvatskih oružanih snaga na Srbe, u beogradskoj Crkvi svetog Marka sutra će biti služen parastos srpskim žrtvama operacije "Oluja".

Parastosu koji počinje u 11 časova, između ostalih, prisustvovaće ministar odbrane Aleksandar Vučić.

Parastos žrtvama "Oluje" biće služen u isto vreme i u Crkvi Svete Trojice u Banjaluci u prisustvu najviših zvaničnika s predsednikom Miloradom Dodikom na čelu.

Posle parastosa, na centralnom groblju Svetog Pantelije biće položeni venci i odata pošta stradalima, a nakon toga u Kolu srpskih sestara, u duhu pravoslavnih običaja, biće služena daća.

Obeležavanje godišnjice stradanja Srba u operacije "Oluja" u Republici Srpskoj počelo je danas i traje do 8. avgusta, do kada će biti održan niz manifestacija na lokalnom nivou.

U organizaciji Odbora vlade RS za njegovanje tradicija oslobodilačkih ratova i "Veritasa" danas je u Banjaluci održan okrugli sto na temu "Oluja u svetlu međunarodne pravde".

Pred hramom Hrista spasa sinoć su Banjalučani zapalili 7.000 sveća za pobijene Krajišnike.

Na Duhovnoj akademiji obratiće se pomoćnik ministra za rad, socijalna i boračka pitanja Dušan Milunović i predsednik "Veritasa" Savo Štrbac.

U nedelju, 5. avgusta, žrtvama "Oluje" biće služen parastos u crkvi u Novom, a potom će članovi porodice, prijatelji na čelu s predstavnicima opštine i SPC krenuti "putem spasa" kojim su Srbi iz Hrvatske bežali u RS.

Oni će na Tunjicama, gde je podignut spomenik položiti vence i odati poštu za oko 100 stradalih na području od Kostajnice do Novog.

Narednog dana biće služen parastos u crkvi sela Svodno, između Novog i Prijedora, a potom će, pored ranije podignutog metalnog krsta, biti otkrivena i osveštana ploča s imenima pobijenih u izbegličkoj koloni na ovom području.

U utorak, 7. avgusta, predstavnici lokalne zajednice, SPC i nevladinih organizacija položiće vence i na spomen-ploču pored 6,5 metara visokog krsta pored Petrovačke ceste, na mestu gde su takođe pobijeni Srbi u napadu hrvatskih aviona na izbegličku kolonu.

Dokumenta: Podsetiti i na stradanje srpskih civila

Za vreme i naročito nakon "Oluje" stradali su i srpski civili, pa je zato zajedno s obeležavanjem godišnjice "Oluje" potrebno podsetiti i na to, pogotovo što se time ne umanjuje značaj te operacije, stav je nevladine organizacije Dokumenta - Centar za suočavanje s prošlošću, koji je izrečen na jučerašnjoj konferenciji za medije.

Prema rečima rukovodioca Dokumente Vesne Teršelič, nepravosnažnom presudom Haškog suda kojom su hrvatski generali Ante Gotovina i Mladen Markač lane osuđeni na 24, odnosno 18 godina zatvora, utvrđeno je da su pripadnici Hrvatskih oružanih snaga i Specijalne policije protiv Srba iz Krajine počinili preko 40 ubistava kao deo rasprostranjenog i sistematskog napada na civilno stanovništvo.

Haška presuda bitna je za utvrđivanje činjeničnog stanja i doprinos suočavanju s prošlošću, naročito u odnosu na pobedničku stranu, nezavisno o pravnim dilemama i kontroverzama koje ta presuda nosi zbog pominjanja udruženog zločinačkog poduhvata, rekla je Teršeličeva.

Terseličeva je istakla i da civilne žrtve rata nisu dočekale izvinjenje niti ostvarile pravo na reparacije, već moraju da plaćaju sudske troškove nakon što su im odbijeni zahtevi za obeštećenje.

Ona je kritikovala i odsustvo ozbiljne analize činjenica o utvrđenim zločinima.

"S vremenom i zahvaljujući istupima udruženja i malog dela političara vidljiv je određeni napredak u odnosu prema stradalim srpskim civilima, iako je dominantan stav kolektivne društvene amnezije, naročito od strane većine pripadnika Hrvatske vojske i policije i najviše pozicioniranih političkih i vojnih rukovodilaca", rekla je Terseličeva. Dokumenta i udruženja Građanski odbor za ljudska prava i osiječki Centar za mir, nenasilje i ljudska prava upozorili su da još nema ni jedne pravosnažne presude za ratne zločine za vreme i nakon "Oluje" i traže efikasnije procesuiranje tih zločina i poboljšanje statusa civilnih žrtava rata.

Prema rečima medijskog koordinatora Dokumente Eugena Jakovčića, tretman države prema civilnim žrtavama rata, nezavisno od njihove nacionalne pripadnosti, više je nego sramotan.

Nakon što nisu mogle da dobiju pravdu na sudu, građanskim parnicama su tražili obeštećenje ali ih gube u većini slučajeva pa moraju da plaćaju sudske troškove, rekao je on i dodao da se proteklih sedmica suočavaju s navalom zahteva civilnih žrtava koje traže otpis sudskih troškova.

Odlukom vlade iz juna omogućeno je licima slabog imovnog stanja da traže da im država otpiše dugove koje imaju prema njoj, od kazni do sudskih troškova, ali to ne važi za poreze i režije.

Presuda Vrhovnog suda, koji je dao pravo Jovanu Beriću iz Varivoda kod Knina na naknadu štete zbog ubistva svojih roditelja, nezavisno od toga što počinilac zločina nije utvrđen, trebalo bi da bude direktiva ostalim sudovima, rekao je Jakovčić.

Upozoreno je na kampanju "Žrtve su predugo čekale" putem koje pomenute organizacije traže od odgovornih u institucijama da pre svega otpišu parnične troškove onim familijama koje su neuspešno iščekujući procesuiranje odgovornih za zločine nad njihovim najmilijima pokrenule tužbene zahteve protiv Hrvatske.

Nevladina organizacija "Žene u crnom" organizovaće na Trgu Republike u Beogradu mirovnu akciju povodom 17. godina od Oluje. Ovu akciju podržali su i Centar za žene žrtve rata iz Zagreba i udruženje građana "Žene Srebrenice/Tuzla", čije će aktivistkinje prisustvovati događaju na glavnom beogradskom trgu.

(B92-Beta-Tanjug)