Na današnji dan: Londonskim mirovnim ugovorom okončan Prvi balkanski rat, Srbija oslobodila Staru i Južnu Srbiju; SB UN nametnuo sankcije SR Jugoslaviji; Avioni NATO srušili most preko Velike Morave kod Varvarina i ubili najmanje 11 civila

Na današnji dan 1913. godine u Londonu je potpisan mirovni ugovor poražene Turske sa Srbijom, Grčkom, Bugarskom i Crnom Gorom, čime je okončan Prvi balkanski rat. Srbija je tada oslobodila Staru Srbiju (otprilike današnje Kosovo i Metohija) i Južnu Srbiju (danas Makedonija). Bugarska je pripojila Pirinsku, a Grčka Egejsku Makedoniju. Ustanovljena je i jedna nova država - Albanija, koja nikada ranije u nije postojala. Austrija je nametnula osnivanje Albanije kako bi onemogućila izlaz Srbije na more.

Danas je subota, 30. maj, 150. dan 2015. Do kraja godine ima 215 dana.

1431 - Na lomači je spaljena Jovanka Orleanka, nacionalna heroina Francuske, posle procesa pred englesko burgundskim crkvenim sudom u Ruanu. Osuđena je pod optužbom da je jeretik, kao i za veštičarenje, pri čemu se držala izuzetno hrabro. Tokom Stogodišnjeg rata pridobila je francuskog kralja Šarla VII , ubedivši ga da su joj "glasovi s neba" naredili da spase Francusku, da krene u oslobađanje Orleana, i 1429. je na čelu odreda od oko 800 ljudi naterala Engleze da obustave opsadu grada. Potukla ih je i kod Poatjea, a Šarla VII odvela u Rems, gde je krunisan. Burgunđani su je zarobili u maju 1430. i predali Englezima. Bes Francuza zbog njenog mučeništva i patriotsko oduševljenje koje je probudila omogućili su proterivanje Engleza iz Francuske i 1453. završetak Stogodišnjeg rata.

1434 - Koaliciona armija Svetog Rimskog carstva porazila je u bici kod Lipana vojsku taborita, borbenog dela husitskog pokreta, čime je poražena ideja husitske crkvene reforme u Češkoj. Jan Hus, verski reformator i rektor Univerziteta u Pragu, koji se borio protiv zloupotreba i bogaćenja vrhova rimokatoličke crkve, kao i nemačkog uticaja u Češkoj, spaljen je 1415. na lomači, pod optužbom da je jeretik.

1498 - Španski moreplovac italijanskog porekla Kristifor Kolumbo isplovio je sa šest brodova iz španske luke Sanlukar, na treće putovanje u Novi svet, tokom kojeg je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike (ušće reke Orinoko u Atlantski okean).

1536 - Engleski kralj Henri VIII venčao se s trećom ženom DŽejn Sejmor, samo 11 dana pošto je na gubilište poslao drugu suprugu Anu Bolen.

1574 - Umro je francuski kralj Šarl IX , posle čijeg su dolaska na presto 1560. počeli verski ratovi rimokatolika i hugenota (francuski protestanti kalvinisti). Na nagovor majke Katarine Mediči, koja je delovala u dogovoru s papom Grgurom XIII , odobrio je 1572. pokolj hugenota u Vartolomejskoj noći.

1593 - Engleski pisac Kristofer Marlo, koji je usavršio pisanje u jambskom desetercu i izuzetno uticao na Vilijama Šekspira, ubijen je na misteriozan način u jednoj londonskoj taverni. Njegove tragedije prikazuju žudnju za vlašću, odlikuju se zvučnom retorikom i na mahove poetskim žarom. Dela: "Tamerlan Veliki", "Dr Faustus", "Jevrejin sa Malte", "Edvard II ".

1597 - U Veneciji je odštampan prvi srpski bukvar. Reč je o delu danas poznatom kao Bukvar Inoka Save.

1640 - Umro je flamanski slikar Peter Paul Rubens, jedan od najvećih majstora baroka. Sjedinio je najbolje tradicije severnjačkog i italijanskog slikarstva. Stvarao je dela puna dramatike, čulnosti, raskoši kostima i sjaja boja. Radio je istorijske, verske i mitološke kompozicije, seoske i galantne scene, portrete i pejzaže. Živeo je pretežno u Antverpenu, ali je radio i u Francuskoj i Španiji, gde je uticao na španskog slikara Velaskesa. Pošto je imao brojne porudžbine, neretko dela velih dimenzija, deo posla prepuštao je učenicima, među kojima su najznačajniji flamanski slikari Anton van Dajk i Jakov Jordans.

1744 - Umro je engleski pisac Aleksander Poup, predstavnik klasicizma u engleskoj poeziji, koji je na engleski preveo grčke epove "Ilijadu" i "Odiseju". Dela: poeme "Esej o čoveku", spev "O kritici", satirični ep "O gluposti" (Duncijada), komično-herojski spev "Otmica uvojka".

1778 - Umro je francuski filozof, pisac i istoričar Fransoa Volter, prosvetitelj i jedan od najslobodoumnijih duhova Evrope 18. veka, veliki protivnik klerikalizma, ali ne i ateista, saradnik čuvene "Enciklopedije". Dugo je živeo u izgnanstvu, izvesno vreme i na dvoru pruskog kralja Fridriha II Velikog, potom u Ferneju u Švajcarskoj. Dela: filozofski romani "Kandid", "Zadig", "Mikromegas", epopeje "Anrijada", "Devica Orleanska", istorijska dela "Vek Luja XIV ", "Ogled o običajima i duhu nacija", "Istorija Karla XII ", tragedije "Edip", "Brut", "Zaira", "Cezar", "Meropa", "Tankred", komedije "Senjorsko pravo", "Nanina", filozofski spisi "Traktat o metafizici", "Rasprava o čoveku", "Filozofski rečnik", "Filozofska pisma".

1814 - Rođen je ruski revolucionar Mihail Aleksandrovič Bakunjin, najznačajniji mislilac anarhizma. Posle vojne akademije služio je dve godine u gardi, a zatim je od 1841. do 1847. putovao po Nemačkoj, Francuskoj i Švajcarskoj, istupajući protiv carskog samodržavlja i kmetstva u Rusiji. Carska vlada mu je naložila da se vrati u zemlju, a kad je to odbio lišila ga je plemićke titule i oduzela mu svu imovinu. U revoluciji 1848. učestvovao je u praškom ustanku, a 1849. rukovodio je ustankom u Drezdenu. Posle propasti ustanka uhapšen je i osuđen na smrt, ali mu je kazna zamenjena doživotnom robijom, posle čega je izručen ruskim vlastima i prognan u Sibir. Odatle je uspeo da pobegne i u Zapadnoj Evropi se povezao s tajnom organizacijom ruskih revolucionarnih demokrata "Zemlja i sloboda", a 1869. osnovao je tajnu organizaciju "Alijansa socijalističke demokratije". Na Haškom kongresu 1872. isključen je iz Prve internacionale. Dela: "Državnost i anarhija", "Knutogermanska imperija i socijalna revolucija".

1848 - SAD i Meksiko ratifikovali su sporazum, potpisan u februaru 1848. posle poraza Meksikanaca u Američko-meksičkom ratu, prema kojem su, uz naknadu od 15 miliona dolara, u sastav SAD ušle do tada meksičke teritorije Novi Meksiko, Kalifornija, delovi Nevade, Jute, Arizone i Kolorada.

1876 - Zbačen je turski sultan Abdul Azis, a na presto je stupio njegov nećak sultan Murat V .

1909 - Rođen je američki klarinetista i kompozitor Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih belih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom - snimio je koncert za klarinet Vofganga Amadeusa Mocarta i svirao sa simfonijskim orkestrima.

1912 - Umro je američki pilot i konstruktor aviona Vilbur Rajt, pionir avijacije, koji je 1903. s bratom Orvilom, u avionu njihove izrade, izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva. Let je trajao 59 sekundi i avion je preleteo 285 metara. Braća Rajt su već 1905. konstruisala avion koji je preleteo 39 kilometara. Osnovali su 1909. "Ameriken Rajt kompani" za proizvodnju aviona i iste godine vojsci SAD isporučili prvi borbeni avion "Signal Korps I ".

1918 - Umro je ruski filozof i estetičar Georgij Valentinovič Plehanov, jedan od osnivača prve ruske socijaldemokratske organizacije i Druge internacionale. Dela: "Razvitak monističkog pogleda na svet", "Naša razmimoilaženja", "Anarhizam i socijalizam", "Prilozi istoriji materijalizma", "O ulozi ličnosti u istoriji", "Osnovna pitanja marksizma", "Pisma bez adrese", "Umetnost i društveni život", "Književni pogledi V. G. Belinskog", "Estetska teorija N. D. Černiševskog", "Dobroljubov i Ostrovski", "Karl Marks i Lav Tolstoj".

1942 - Britansko ratno vazduhoplovstvo je sa 1.047 aviona bombardovalo nemački grad Keln, što je bio prvi bombarderski napad RAF, s više od hiljadu letelica u Drugom svetskom ratu.

1944 - Britanska vlada je u Drugom svetskom ratu i zvanično obustavila pomoć četnicima Draže Mihailovića (koja je i inače bila simbolična), ocenivši da se u Jugoslaviji protiv nacista efikasno bore samo partizani.

1956 - Jugoslovenska državno-partijska delegacija s Josipom Brozom na čelu doputovala je u Sovjetski Savez i tokom posete su u razgovorima sa sovjetskim rukovodstvom potvrđena načela Beogradske deklaracije iz 1955, kojom je premošćen raskol dveju zemalja započet 1948. napadima na KPJ (njeno rukovodstvo), a time i rukovodstvo Jugoslavije. U Moskovskoj deklaraciji o odnosima SK Jugoslavije i KP Sovjetskog Saveza istaknuto je da će biti nastavljena saradnja dveju vladajućih partija, u skladu s načelom o različitim putevima socijalističkog razvoja i utvrđeno je da se saradnja mora zasnivati na dobrovoljnosti i ravnopravnosti.

1960 - Umro je ruski pisac Boris Leonidovič Pasternak, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1958. oštar kritičar boljševizma. Odrastao je u intelektualnoj sredini. Uprkos bliskosti sa futuristima nije prihvatio njihovu revolucionarnu angažovanost. Bio je opčinjen Hristovim putem stradanja i žrtve, ali i temama prve i druge ruske revolucije. Zbirke pesama "Iznad barijera" i "Brat moj - život" donele su mu svrstavanje među klasike evropske poezije 20. veka. Najveći uspeh kod publike i književne kritike doneo mu je roman "Doktor Živago", objavljen u inostranstvu, posle čega su ga izbacili iz ruskog Saveza pisaca. U Sovjetskom Savezu je "Doktor Živago" štampan tek 1988. Iskazao se i kao teoretičar književnosti i sjajan prevodilac Šekspira, Getea, Petefija i gruzijskih pesnika. Njegova filozofska lirika snažno je uticala na brojne ruske, evropske i američke pesnike. Ostala dela: roman u stihovima "Spektorski", zbirke pesama i poeme "Blizanac u oblacima", "Teme i varijacije", "Poručnik Šmit", "Devetstotina peta godina", "Uzvišena bolest", "Drugo rođenje", "Kad se razvedri", "Umetnik", pripovetke "Detinjstvo Liversove", "Povest", autobiografije "Zaštitna povelja", "Ljudi i situacije", drama "Slepa lepotica".

1961 - U zasedi blizu Siudad Truhilja ubijen je dominikanski diktator generalisimus Rafael Leonidas Truhiljo Molina. Dominikanskom Republikom je kao američki štićenik, oštro gušeći opoziciju, vladao od 1930.

1973 - Zapadna Nemačka i Čehoslovačka postigle su dogovor o normalizaciji odnosa, okončavši 32-godišnje neprijateljstvo.

1981 - U Bangladešu je u pokušaju državnog udara ubijen predsednik Ziaur Rahman. Zaverenike je predvodio general Muhamed Abdul Manzur, ali je pokušaj udara suzbijen 1. juna, Manzur je uhapšen i ubijen pod misterioznim okolnostima, a dužnost šefa države preuzeo je potpredsednik Abdus Satar.

1987 - Gomila razbesnelih seljaka, pripadnika niže kaste, masakrirala je najmanje 42 člana porodica zemljoposedničke više kaste u indijskoj istočnoj državi Bihar.

1992 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija usvojio je rezoluciju kojom su nametnute sankcije Saveznoj Republici Jugoslaviji, na osnovu tvrdnje da snosi najveću odgovornost za građanski rat u Bosni i Hercegovini.

1994 - Umro je srpski fizičar i hemičar Pavle Savić, jedan od pronalazača procesa nuklearne fisije (cepanje atomskog jezgra), profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Svetski poznat naučnik postao je kad je sa Irenom Žolio Kiri 1937. i 1938. otkrio izotope poznatih elemenata bombardovanjem atoma urana sporim neutronima. Rezultat je bio neočekivan i epohalan - otkriveni su i elementi srednje atomske mase (lantan i drugi), a ne samo tzv. transuranski elementi kako se očekivalo, a drugi naučnici su ponavljanjem tog eksperimenta ustanovili da je bombardovanje neutronima proizvelo cepanje jezgra atoma urana. U Drugom svetskom ratu bio je od početka aktivni pristalica Partizanskog pokreta i 1942. je izabran za potpredsednika na Prvom zasedanju AVNOJ, a nakon rata organizovao je Institut za nuklearne nauke u Vinči nedaleko od Beograda.

1994 - Izrael je oslobodio stotine palestinskih zatvorenika, što je bio deo sporazuma s Palestinskom oslobodilačkom organizacijom o palestinskoj autonomiji.

1995 - Rusija je formalizovala odnose s NATO, ali je ponovila upozorenje da bi širenje zapadnog vojnog saveza na istok moglo da podeli Evropu.

1998 - U severnoj avganistanskoj provinciji Tahar u zemljotresu je poginulo najmanje 3.000 ljudi.

1999 - Avioni NATO su kod Varvarina s četiri projektila, ispaljena za manje od pet minuta, srušili most preko Velike Morave i ubili najmanje 11 civila, među kojima Sanju Milenković (16), jednog od najtalentovanijih mladih matematičara u svetu. Napad je otpočeo u 13.25 časova, pri vedrom vremenu, a most je zbog pijačnog dana u Varvarinu bio pun ljudi. U istom napadu ubijen je i protojerej stavrofor Milivoj Ćirić, prva žrtva NATO agresije među sveštenstvom Srpske Pravoslavne Crkve, koji je usmrćen na pragu obližnjeg hrama Uspenja Presvete Bogorodice.

1999 - U napadu NATO avijacije na konvoj britanskih, italijanskih i portugalskih novinara na putu Prizren-Brezovica ubijen je vozač Nebojša Radojević, a dvoje ljudi je ranjeno.

1999 - U Minsku je poginulo 54 ljudi u stampedu nekoliko hiljada mahom mladih žitelja glavnog grada Belorusije, koji su po okončanju koncerta rok muzike jurnuli u ulaz stanice podzemne železnice da se zaštite od iznenadne provale oblaka.

2002 - Utakmicom svetskog šampiona Francuske protiv reprezentacije Senegala, koju je širom planete posmatralo najmanje 500 miliona televizijskih gledalaca, u Seulu je otvoreno prvo svetsko fudbalsko prvenstvo na tlu Azije, koje su zajednički organizovali Južna Koreja i Japan. Senegal je priredio prvorazredno iznenađenje pobedivši rezultatom 1:0.

2006 - Najmanje 37 osoba je poginulo, a 97 ranjeno u dve odvojene eksplozije bombi u južnim delovima Iraka i severno od Bagdada.

2007 - Umro je francuski glumac i režiser Žan-Klod Brijali. Smatran je jednim od stubova francuske kinematografije u rangu s Filipom Noareom. Rodom iz Alžira, Brijali je 1959. skrenuo pažnju na sebe ulogom u "Lepom Seržu" Kloda Šabrola. Tokom bogate karijere glumio je u više od 200 filmova, koje su, između ostalih režirali i Trifo, Romero, Leluš, Žan Klod Godar. Bio je vlasnik i direktor pariskog pozorišta "Le Buf". Režirao je i sam nekoliko filmova, od kojih je poslednji "Gospodin Maks", snimljen 2006.

(Tanjug)

1431. U Ruanu na lomači spaljena Jovanka Orleanka pošto je po nalogu Engleza pred crkvenim sudom optužena da je jeretik i veštica. Rehabilitovana na reviziji procesa 1456, a odlukom pape Benedikta XV 1920. proglašena za sveticu.

1498. Kristofer Kolumbo isplovio uz šest brodova iz španske luke Sanlukar na treće putovanje u Novi svet, tokom kog je otkrio Trinidad i obale Južne Amerike.

1536. Engleski kralj Henri Osmi venčao se s trećom ženom DŽejn Sejmor, 11 dana po pogubljenju njegove druge žene Ane Bolen.

1593. U tuči u jednoj londonskoj taverni ubijen Kristofer Marlou, najznačajniji dramski pisac engleske renesanse pre Šekspira.

1640. U Antverpenu umro flamanski barokni slikar Peter Paul Rubens. Njegovo delo izvršilo ogroman uticaj na evropsko slikarstvo.

1744. Umro engleski pesnik i satiričar Aleksander Poup.

1778. Umro francuski filozof, pisac i istoričar Fransoa Volter, jedan od najznačajnijih mislilaca evropskog prosvetiteljstva u 18. veku.

1814. Rođen ruski revolucionar, anarhist Mihail Aleksandrovič Bakunjin. Zbog širenja liberalnih ideja ruski Senat ga 1844. lišio plemićke titule i osudio na robiju u Sibiru, odakle je uspeo da pobegne u Zapadnu Evropu, gde je nastavio revolucionarne aktivnosti.

1848. SAD i Meksiko ratifikovali sporazum potpisan u februaru 1848. posle poraza Meksikanaca u američko-meksičkom ratu. Za naknadu od 15 miliona dolara u sastav SAD ušle meksičke teritorije Novi Meksiko, Kalifornija, delovi Nevade, Jute, Arizone i Kolorada.

1876. Zbačen turski sultan Abdul Azis, na presto stupio njegov nećak sultan Murat V, koji je svrgnut nekoliko meseci kasnije i stavljen u doživotni pritvor u jednu carigradsku palatu.

1909. Rođen američki klarinetista i kompozitor Beni Gudmen, najpopularniji džez-muzičar tridesetih godina, nazvan "kralj svinga".

1912. Umro američki pilot i konstruktor aviona Vilbur Rajt, pionir avijacije koji je 1903. s bratom Orvilom izveo prvi let u istoriji vazduhoplovstva.

1913. U Londonu zaključen mirovni ugovor članica Balkanskog saveza, koji su činile Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka, i Turske, kojim je okončan Prvi balkanski rat. Turska tim ugovorom izgubila sve balkanske posede, na evropskom tlu ostao joj samo Carigrad sa okolinom.

1918. Umro ruski filozof Georgij Valentinovič Plehanov. 1883. u Ženevi osnovao prvu rusku marksističku grupu "Oslobođenje rada" koja je početkom devedesetih sarađivala s Lenjinom. Plehanov se kasnije kritički odnosio prema taktici boljševika i, smatrajući da Rusija nije dovoljno sazrela za socijalizam, Oktobarsku revoluciju ocenio kao kobnu grešku.

1942. Britansko ratno vazduhoplovstvo uz 1.047 aviona bombardovalo nemački grad Keln u Drugom svetskom ratu.

1956. Jugoslovenska državno-partijska delegacija s Josipom Brozom Titom na čelu doputovala u SSSR, u prvu posetu posle smrti Staljina i raskida s Moskvom 1948.

1960. Umro ruski pisac Boris Leonidovič Pasternak, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1958. Najveći uspeh kod publike i književne kritike doneo mu roman "Doktor Živago", objavljen u inostranstvu, posle čega je izbačen iz ruskog Saveza pisaca. U SSSR "Doktor Živago" štampan 1988.

1961. Iz zasede ubijen dominikanski diktator Rafael Truhiljo.

1973. Zapadna Nemačka i Čehoslovačka postigle dogovor o normalizaciji odnosa posle 32-godišnjeg prekida.

1980. Papa Jovan Pavle Drugi stigao u Pariz, u prvu posetu jednog pape Francuskoj od 1814.

1992. Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija usvojio rezoluciju 757 kojom su Srbiji i Crnoj Gori, zbog umešanosti u rat u Bosni, uvedene sankcije koje podrazumevaju potpunu ekonomsku blokadu i prekid svih naučnih, kulturnih i sportskih veza sa svetom.

1992. U Beogradu ispred Jugoslovenskog dramskog pozorišta nekoliko stotina dramskih umetnika jednosatnim ćutanjem izrazilo protest protiv rata na tlu bivše Jugoslavije i saosećanje sa svim žrtvama.

1994. Umro srpski nuklearni fizičar i hemičar Pavle Savić, profesor Beogradskog univerziteta, predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti od 1971. do 1981. Doprineo razvijanju procesa nuklearne fisije.

1995. Rusija formalizovala odnose s NATO, ali ponovila upozorenje da bi širenje zapadnog vojnog saveza na istok Evrope moglo da podeli kontinent.

1998. U severnoj avganistanskoj provinciji Tahar u zemljotresu poginulo najmanje 3.000 ljudi.

1999. U vazdušnim udarima NATO na Jugoslaviju pogođen sanatorijum u Surdulici. Poginulo 20 osoba.

1999. Najmanje 54 osobe poginule u Minsku, u stampedu nekoliko hiljada mladih koji su posle završetka rok-koncerta jurnuli u ulaz stanice podzemne železnice da se sklone od iznenadnog pljuska.

2000. Vojna komanda na Fidžiju proglasila vanredno stanje da bi okončala krizu koju su izazvali pobunjenici držeći premijera i grupu Vladinih službenika kao taoce.

2001. Na poslednjem suđenju u Nemačkoj za zločine počinjene u Drugom svetskom ratu, bivši SS-oficir i nadzornik u koncentracionom logou "Terezijenštat", 89-godišnji Anton Malot osuđen na doživotni zatvor zbog ubistva tri i pokušaja ubistva četvrtog zatvorenika jevrejske nacionalnosti na svirep način.

(Beta)