Na današnji dan 1945. Crvena armija zauzela Berlin; 1519. umro Leonardo da Vinči; 1729. rođena ruska carica Katarina II Aleksejevna, poznata kao Katarina Velika

 NOVI SAD - Na današnji dan 1945. godine Crvena armija, koja je podnela najveći teret pobede nad Nemačkom u Drugom svetskom ratu, zauzela je Berlin i istakla crvenu zastavu na zgradi Rajhstaga (Nemačka skupština). Jedinice Prvog beloruskog fronta maršala Georgija Žukova i Prvog ukrajinskog fronta maršala Ivana Konjeva počele su berlinsku operaciju 16. aprila.

Danas je utorak, 2. maj, 122. dan 2023. Do kraja godine ima 243 dana.

1519 - Umro je italijanski slikar, vajar, arhitekta, pronalazač, Leonardo da Vinči, jedan od najvećih umova renesanse. U Francusku je prešao 1516. gde je i umro. Izradio je relativno malo slika, od kojih su najznačajnije "Mona Liza", "Bogorodica u pećini", "Sveta Ana", "Tajna večera". Uradio je mnoštvo crteža, a mnoge njegove freske su oštećene zato što je eksperimentisao bojama. Nije se interesovao samo a ljudsko telo i prirodu nego i za psihologiju: u "Tajnoj večeri" metodski je prostudirao i nijansirano izrazio karakter svake ličnosti. Ni jedno njegovo vajarsko delo nije sačuvano, a arhitektonske zamisli su ostale u projektu. Živo su ga privlačile i prirodne nauke - fizika, astronomija, hemija. Radio je i na spravi za letenje. Napisao je "Traktat o slikarstvu".

1567 - Umro je dubrovački pisac Marin Držić, tipičan predstavnik renesansne književnosti. Njegova dela obiluju bogatstvom duha, veselim scenama i uopšte humorom. Počeo je kao poeta, ali do literarnog vrhunca dospeo je komedijama. Njegovo najpoznatije delo "Dundo Maroje" za temu ima oca tvrdicu i sina rasipnika, i svojevrsna je poruga vlastelinskih porodica Držićevog rodnog Dubrovnika. Komedije "Pomet", "Pijerin" i "Đuho Krpeta" izgubljene su ili sačuvane u fragmentima. Ostala dela: komedije "Skup", "Mande", "Arkulin", alegorična pastoralno-muzička komedija "Plakir", rustikalna komedija "Novela od stanca", pastorale "Tirena", "Venera i Adon".

1660 - Rođen je italijanski kompozitor Pjetro Alesandro Gaspare Skarlati, osnivač operske "napuljske škole". Dela: opere, kantate, crkvene kompozicije.

1729 - Rođena je ruska carica Katarina II Aleksejevna, poznata kao Katarina Velika, koja je tokom vladavine od 1762. do smrti 1796. sprovela značajne reforme kojima je učvrstila centralnu vlast. U duhu prosvećenog apsolutizma i pod uticajem francuskih filozofa i ideja prosvećenosti, otvarala je škole, pomagala nauku i umetnost, modernizovala administraciju i sudstvo, uredila finansije, ukinula torturu, smrtnu kaznu zamenila progonstvom u Sibir. Uspešno je ratovala protiv Poljske i Turske i Rusiji je pripojila sever današnjeg Kazahstana, Gruziju, Jermeniju, Kamčatku, Krim, deo Moldavije (Besarabija) i velike delove današnje Ukrajine, Belorusije i Poljske. Omogućila je plemstvu da ojača zavisnost kmetova i da do tada slobodne kozake pretvara u kmetove, što je izazvalo ustanak kozaka i seljaka od 1773. do 1775. pod vođstvom Jemeljana Pugačova.

1852 - Rođen je srpski novinar, pisac i političar Pera Todorović, jedan od osnivača i prvaka Narodne radikalne stranke, i jedna od najmarkantnijih pojava srpskog novinarstva uopšte. Bio je blizak vođi srpskih socijalista Svetozaru Markoviću i uređivao je niz listova i časopisa, pa i socijalistički list "Rad". Pokretač je listova "Samouprava" i "Radikal", a od 1889. do 1903. izdavao je "Male novine", prvi informativno-senzacionalistički list u Srbiji. Bio je dobrovoljac u Srpsko-turskom ratu 1876. a po njegovom završetku 1878. emigrirao je u Ugarsku i u Novom Sadu je 1878. i 1879. s Lazom Pačuom izdavao socijalistički list "Straža". Potom odlazi u Francusku, a po povratku u Srbiju osuđen je na smrt zbog Timočke bune koju su 1883. u zaječarskom kraju podigli radikali, ali je pomilovan. Nakon izmirenja s Kraljem Milanom zalagao se za sporazum Radikala i Naprednjaka, zbog čega je isključen iz stranke. U književnosti se najviše bavio istorijskim temama i prevodio je Černiševskog. Dela: "Dnevnik jednog dobrovoljca", "Silazak s prestola", "Karađorđe".

1857 - Umro je francuski pisac Luj Šarl Alfred de Mise, kojeg je nesrećna ljubav s književnicom Žorž Sand inspirisala za najlepše i najuzbudljivije lirske pesme "Noći" i "Pismo Lamartinu" i "Ispovest jednog deteta ovog veka", u kojem je opisao i analizirao svoj bol. Ostala dela: stihovane "Priče iz Španije i Italije", pesme "Namuna", "Rola", drama "Lorencačo", komedije "S ljubavlju se ne igra", "Ne treba se ni u šta zakleti", "Marijanine ćudi".

1860 - Rođen je jevrejski pisac Teodor Hercl, osnivač i teoretičar modernog cionizma, koji se snažno zalagao za osnivanje jevrejske države u Palestini i razradio koncept te države. Izabran je 1897. za prvog predsednika Svetske cionističke organizacije. Dela: "Jevrejska država", "Stara Nova zemlja".

1864 - Umro je nemački kompozitor jevrejskog porekla Đakomo Majerber, koji je odigrao vidnu ulogu u stvaranju francuske velike opere. Bio je veoma popularan, ali je njegova muzika izazivala i mnoge polemike. Dela: opere "Hugenoti", "Afrikanka", "Robert Đavo", "Prorok".

1881 - Rođen je ruski državnik Aleksandar Fjodorovič Kerenski, član a potom predsednik Privremene vlade posle Februarske revolucije 1917. u Rusiji. Zbačen je sa vlasti u Oktobarskoj revoluciji 1917. kojom je uspostavljena boljševička vlast. Emigrirao je 1918. i od 1940. je živeo u SAD, gde je umro 1970.

1892 - Rođen je nemački pilot Manfred fon Rihthofen, nazvan "Crveni baron", najslavniji nemački avijatičar u Prvom svetskom ratu. Tokom rata oborio je više od 80 neprijateljskih aviona, pre nego što je i sam poginuo u vazdušnoj borbi u aprilu 1918.

1892 - Umro je nemački hemičar August Vilhelm fon Hofman, značajan po istraživanjima u organskoj hemiji. Osnivač je moderne industrije anilinskih boja iz katrana kamenog uglja.

1903 - Rođen je američki pedijatar Bendžamin Meklejn Spok, čija je knjiga "Saveti zdravog razuma o odgajanju beba i dece", objavljena 1946. postala bestseler, umnogome izmenivši predstavu o pravilnom odgajanju dece. Tokom Vijetnamskog rata žestoko je osporavao vojnu avanturu SAD u jugoistočnoj Aziji.

1904 - Rođen je američki pevač i filmski glumac Hari Lilis "Bing" Krozbi, rekorder po broju snimljenih ploča, dobitnik Oskara za film "Idući svojim putem".

1933 - Nemački kancelar Adolf Hitler ukinuo je slobodne sindikate.

1937 - Blizak saradnik nemačkog diktatora Hitlera rajhsmaršal Herman Gering tajno se sastao na Bledu sa knezom Pavlom Karađorđevićem i predsednikom vlade Kraljevine Jugoslavije Milanom Stojadinovićem. Bio je to jedan od neuspešnih pokušaja da se Kraljevina Jugoslavija privoli na bliže odnose sa nacističkom Nemačkom, prema čemu je knez namesnik Pavle bio uzdržan.

1960 - Izvršena je smrtna kazna nad Amerikancem Kerilom Česmenom, osuđenim za otmicu i silovanje, koji je 12 godina živeo u senci smrti. Čekajući izvršenje presude, koje je osam puta odlagano zahvaljujući upornoj i veštoj odbrani, u zatvoru je napisao tri knjige koje su postale bestseleri.

1967 - U Stokholmu je počeo da radi međunarodni sud za ratne zločine Bertranda Rasela, koji je kasnije presudio da su SAD krive za agresiju na Vijetnam.

1967 - Laburistička vlada Harolda Vilsona zatražila je članstvo Velike Britanije u Evropskoj ekonomskoj zajednici (sadašnja Evropska unija), okončavši dugu debatu da li London treba da pristupi toj grupaciji.

1982 - Britanska podmornica potopila je u Folklandskom ratu argentinsku krstaricu "General Belgrano", usmrtivši više od 350 ljudi.

1990 - Afrički nacionalni kongres Nelsona Mandele i vlada Južne Afrike otpočeli su trodnevne razgovore u Kejptaunu o postepenom okončanju vlasti bele manjine u toj zemlji.

1991 - U okršaju specijalnih policijskih snaga Hrvatske s meštanima Borova Sela, teritorijalna odbrana sastavljena od lokalnih Srba razbila je napadače. Ovom tragičnom događaju prethodili su oružani sukobi u Pakracu i na Plitvicama.

1993 - Bivši šef norveške diplomatije i ambasador u Beogradu Torvald Stoltenberg postavljen je za kopredsednika Međunarodne konferencije o Jugoslaviji, zamenivši američkog diplomatu Sajrusa Vensa koji je podneo ostavku.

1993 - U Atini je predsednik Republike Srpske Radovan Karadžić potpisao Vens-Ovenov plan za Bosnu i Hercegovinu, pod uslovom da ga prihvati Skupština RS. Skupština je kasnije odbacila plan, ocenivši da su mape razgraničenja s bosanskim muslimanima i Hrvatima nepovoljne za Srbe u BiH.

1994 - Nelson Mandela i njegov Afrički nacionalni kongres dobili su prve opšte izbore u Južnoj Africi, na kojima su prvi put i istoriji te zemlje pravo glasa imali svi građani nezavisno od rasnog porekla.

1999 - U napadu NATO aviona na Kosovsku Mitrovicu poginulo je najmanje dvoje i ranjeno 35 civila, a u Sremskoj Mitrovici je u dvorištu svoje kuće gelerom od avionske bombe ubijena jedna žena.

1999 - Na osnovu naredbe predsednika SRJ Miloševića, oslobođena su trojica američkih vojnika zarobljena 33 dana ranije unutar teritorije Srbije (SRJ) uz granicu sa Makedonijom.

1999 - Vojska Jugoslavije je objavila da je kod sela Nakučani nedaleko od Šapca pao američki lovac "F-16" pogođen vatrom protivvazdušne odbrane VJ. NATO je istog dana priznao i gubitak aviona "Harijer", koji se dan ranije srušio u Jadran, četrdesetak kilometara od italijanskog grada Brindizi, a zvanično je objašnjeno da je ta letelica, iz sastava američkih snaga stacioniranih u Makedoniji, pala tokom "vežbe", dok je prinudno sletanje pogođenog aviona "A-10" na njivu pored piste skopskog aerodroma pripisano "tehničkim problemima".

2002 - Rusija je spustila zastavu u Kam Ranu, pomorskoj i vazdušnoj bazi na jugu Vijetnama, napustivši poslednju bazu u inostranstvu po okončanju hladnog rata.

2006 - Reprezentativka Srbije u streljaštvu Jasna Šekarić osvojila je zlatnu medalju na Svetskom kupu u brazilskom gradu Resende, u disciplini malokalibarski pištolj. Svetski kup u Brazilu je, po kvalitetu, ravan prvenstvu sveta, a najbolja srpska sportiskinja je prethodno, na istom takmičenju, u disciplini vazdušni pištolj, već osvojila zlatnu medalju.

2008 - Umrla je Mildred Loving, prva crna žena čije je suprotstavljanje zabrani sklapanja međurasnog braka dovela do odluke Vrhovnog suda SAD o poništenju tog zakona. Mildred je, nakon niza hapšenja u njenoj rodnoj Virdžiniji, zbog međurasnog braka sklopljenog 1958, uputila pismo tadašnjem ministru pravde SAD Robertu Kenediju, čime je pokrenut proces koji je 12. juna 1967. doveo do jednoglasne odluke Vrhovnog suda kojom je zakon Virdžinije stavljen van snage. Tim putem poništeni su slični zakoni u još najmanje 16 američkih država.

2011 - U pakistanskom gradu Abotabadu, ubijen je Osama bin Laden, lider islamske terorističke mreže Al Kaida i organizator napada na Njujork i Vašington 11. septembra 2001. kao i niza drugih terorističkih akcija motivisanih specifičnim versko političkim uverenjima. Rođen je u Saudijskoj Arabiji 1957. Sedamdesetih 20. veka, kao tinejdžer, opredeljuje se za fundamentalističke islamske koncepcije. Učestvovao je u ratu mudžahedina protiv sovjetskih trupa u Avganistanu osamdesetih, tada uz podršku SAD, da bi se docnije opredelio i za borbu protiv SAD, kao i vrednosnog sistema čitavog savremenog Zapada.

2014 - U podmetnutom požaru u zgradi regionalnog Doma sindikata, u jeku masovnih nereda u Odesi, poginule su 42 osobe. Pripadnici ukrajinskog ultranacionalističkog "Desnog sektora" zapalili su zgradu u kojoj su bile smeštene proruske pristalice, pucajući pritom na one koji su pokušali da se spasu iz zapaljene zgrade.

2015 - Preminula je Maja Pliseckaja, svetski poznata balerina. Spojila je tradicionalnu koreografsku školu s modernim tokovima baleta. Kao dugogodišnja primabalerina moskovskog Boljšoj teatra, kreirala je s izuzetnim igračkim senzibilitetom partije klasičnog repertoara poput "Don Kihota", "Labudovog jezera", "Romea i Julije", "Ivana Groznog", "Galeba", a sa suprugom, kompozitorom Rodionom Ščedrinom, postavila je baletsku verziju Tolstojeve "Ane Karenjine".