Na današnji dan 1878. počela austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine; 1890. umro holandski slikar Vinsent van Gog; 1925. rođen grčki kompozitor Mikis Teodorakis

Na današnji dan 1878. godine počela je austrougarska okupacija Bosne i Hercegovine, na osnovu odluke kongresa velikih sila u Berlinu 13. jula 1878. Austrijske trupe tada su okupirale i Novopazarski sandžak (Raška oblast) koji su kasnije napustile. Austrougarska je i formalno anektirala BiH 1908. suprotno odredbama Berlinskog kongresa.

Danas je ponedeljak, 29. jul 2024.

1805 - Rođen je francuski istoričar i političar Aleksis Klerel de Tokvil, protivnik revolucionarnih društvenih promena, koji je veoma uticao na građanske istoričare 19. i 20. veka. Dela: "Demokratija u Americi", "Stari režim i revolucija".

1856 - Umro je nemački kompozitor i muzički pisac Robert Aleksander Šuman, jedan od najznačajnijih predstavnika romantizma. Istakao se kao liričar i autor klavirskih minijatura. Osnovao je časopis "Neue Zeitschrift fur Musik". Dela: simfonije, "Koncert u a-molu za klavir i orkestar", koncerti za klavir, koncerti za violončelo, ciklusi solo pesama "Pesnikova ljubav", "Ljubav i život žene", klavirske kompozicije "Karneval", "Simfonijske etide", "Dečje scene".

1876 - Umro je mađarski političar Ferenc Deak, glavni arhitekta sporazuma Beča i Budimpešte iz 1867. kojim je austrijsko carstvo prekomponovano u dvojnu Austro-Ugarsku monarhiju. Predvodio je mađarsku opoziciju, uglavnom sitnije mađarsko plemstvo, protiv austrijskog kancelara Klemensa Meterniha pre revolucije 1848, a 1865. objavio je projekat o dualističkom uređenju Habzburške monarhije, prihvaćen dve godine kasnije.

1883 - Rođen je italijanski diktator Benito Musolini, koji je vladao Italijom od 1922. do 1943. Ubrzo posle izbijanja Prvog svetskog rata isključen je iz Socijalističke partije, pošto se zalagao za ulazak Italije u rat kako bi kasnije učestvovala u podeli Austrougarske. Godine 1919. osnovao je fašističku partiju. U oktobru 1922. u Napulju je u vreme kongresa fašista organizovao pohod 60.000 pristalica na Rim i tako je došao na vlast. Pod njegovim vođstvom, Italija je 1935. napala i okupirala Etiopiju, pripojila Albaniju 1939, napala Grčku 1940, a Kraljevinu Jugoslaviju 1941. Posle iskrcavanja savezničkih trupa na Siciliju, krajem jula 1943. oboren je sa vlasti i interniran u hotel na planini Gran Saso, odakle su ga 12. septembra 1943. oslobodili Nemci (komandosi Ota Skorcenija) i prebacili u severnu Italiju, gde je postao lider takozvane Italijanske socijalne republike. Tokom pokušaja da pobegne, zajedno sa nemačkim trupama, uhvatili su ga italijanski partizani i ubili 28. aprila 1945.

1885 - Rođena je američka filmska glumica Teodosija Gudmen, poznata kao Teda Bara, prvi "vamp" u istoriji kinematografije. Filmovi: "Kleopatra", "Karmen", "Saloma", "Žena tigar", "Dama s kamelijama", "Pesma sirene".

1890 - Umro je holandski slikar Vinsent van Gog, jedan od najoriginalnijih i najtemperamentnijih u istoriji slikarstva. Slikao je žarkim bojama, a njegova ekspresivna dela prodorne snage neprevaziđena su u izražavanju psihičkih stanja i raspoloženja. Nepriznat za života, praćen mnogim nedaćama koje su ga bacale u duboku depresiju i nervno rastrojstvo pokušao je samoubistvo i umro dva dana potom. Njegova dela, oko 850 slika i više od 900 crteža, mahom pejzaža, portreta i mrtvih priroda, presudno su uticala na razvoj moderne umetnosti i donela mu posmrtnu slavu.

1900 - Italijanskog kralja Umberta I u Monci je ubio anarhista Gaetano Breši.

1905 - Rođen je švedski diplomata Hjalmar Agne Dag Hamaršeld, dobitnik Nobelove nagrade za mir, doktor filozofije i akademik, generalni sekretar UN od 1953. do smrti 1961. Zauzimao je visoke funkcije u više švedskih ministarstava od 1936. do 1953. i bio ministar bez portfelja. Pri pokušaju da doprinese rešenju krize u negdašnjem Belgijskom Kongu poginuo je u avionskoj nesreći u okolnostima koje nikad nisu razjašnjene. Nobelova nagrada dodeljena mu je posthumno.

1925 - Rođen je Mikis Teodorakis, grčki kompozitor. Globalnu slavu stekao je muzikom za filmove "Grk Zorba" (1964), "Serpiko" (1973). Komponovao je brojne simfonije, opere, balete, kantate, oratorijume, ali i popularnu, narodnu muziku, ukupno više od hiljadu dela. Bio je aktivan u pokretu otpora tokom Drugog svetskog rata, zbog čega je stradao. Tokom vojne uprave u Grčkoj (1967 - 1974) kao njen istaknuti protivnik Teodorakis je zatvoren, potom sa porodicom prognan u peloponesko selo Tatoun, a izvođenje njegovih dela je zabranjeno. Oštro je osuđivao NATO agresiju na Srbiju (SRJ) 1999. godine. 1937 - Japanske trupe okupirale su kineski grad Tjencin.

1948 - Na stadionu "Vembli" u Londonu otvorene su prve Olimpijske igre posle Drugog svetskog rata.

1967 - U Vijetnamskom ratu u požaru je oštećen američki nosač aviona "Forestal" pri čemu je poginulo 130 lica.

1968 - U encikliki "Humanae vitae" (O ljudskom životu) papa Pavle VI zabranio je rimokatolicima sve oblike veštačke kontrole rađanja.

1981 - U katedrali Svetog Pavla u Londonu venčani su naslednik britanskog prestola princ od Velsa Čarls i Dajana Spenser.

1983 - Umro je španski filmski režiser Luis Bunjuel. Od 1936. do 1939. snimao je tokom Španskog građanskog rata propagandne priloge za republikance. Od 1947. radio je uglavnom u Meksiku, pošto je kao komunista bio nepomirljivi protivnik frankovog režima pa je živeo u emigraciji. Snimio je 32 filma, a "Andaluzijski pas" iz 1928. i "Zlatno doba" iz 1930. obrazac su nadrealističkog filma. Napisao je autobiografiju "Moj poslednji uzdah". Ostali filmovi: "Zemlja bez hleba", "Los olvidados", "Uspon u nebo", "Zločinački život Arčibalda Krusa", "Robinson Kruso", "To se zove zora", "Nazaren", "Viridijana", "Taj mračni predmet želja", "Anđeo smrti", "Zvezdani put", "Tristana", "Lepotica dana", "Diskretni šarm buržoazije".

1983 - Umro je engleski pozorišni i filmski glumac DŽejms Dejvid Grejem Niven, dobitnik Oskara 1958. za film "Odvojeni stolovi". Elegantnom pojavom ali i glumom oličavao je britanski tip džentlmena. Po uzoru na oca završio je vojnu školu, ali je docnije napustio vojnu karijeru i posvetio se glumi. U Holivud je dospeo tridesetih godina 20. v. ali je po izbijanju Drugog svetskog rata napustio SAD i priključio se britanskoj vojsci i tokom rata bio je komandos. Ostali filmovi: "Put oko sveta za 80 dana", "Dobar dan tugo", "Topovi s Navarona", "Kasino Rojal", "Papirnati tigar".

1994 - Bivši italijanski predsednik vlade Betino Kraksi osuđen je na osam i po godina zatvora pod optužbom za prevaru.

2003 - Donji dom belgijske skupštine ovlastio je belgijske sudove da sude svim optuženima za ratne zločine, bez obzira gde su počinjeni i bez obzira na nacionalnost, uključujući građane SAD, što je izazvalo žestoku reakciju zvaničnog Vašingtona.

2008 - Umro je Mate Parlov, najbolji bokser bivše Jugoslavije. U bokserski klub "Pula" je stupio sa 16 godina, i nakon svega 3 godine osvojio je titulu prvaka Jugoslavije u poluteškoj kategoriji. Prvi veći međunarodni uspeh ostvario je 1969. kada je u Bukureštu postao vicešampion Evrope. Dve godine docnije u Madridu je osvojio zlatnu medalju, a 1973. u Beogradu odbranio je titulu prvaka Evrope u poluteškoj kategoriji. Na Olimpijskim igrama u Minhenu 1972. Parlov je osvojio zlato, a u Havani 1974. postao je amaterski prvak sveta u poluteškoj kategoriji. Godine 1976. u Beogradu je, savladavši Italijana Domenika Adinolfija, postao profesionalni prvak Evrope u poluteškoj kategoriji, a 2 godine potom, pobedom nad Argentincom Migelom Anhelom Kueljom i svetski šampion. Osam puta je bio prvak Jugoslavije.

2011 - Preminuo je Muharem Pervić, srpski esejista, književni i pozorišni kritičar. Diplomirao je na Katedri za opštu književnost Filološkog fakulteta u Beogradu. Tokom studija bio je glavni urednik lista "Student". Od 1958. urednik je časopisa "Delo" a zatim glavni urednik kulturno-umetničkog programa Televizije Beograd. Za knjigu "Tradicija i kritika" (1977) dobio je nagradu, "Đorđe Jovanović", a za naslov "Volja za promenom" (1995) Sterijinu nagradu. Dobitnik je i Tanjugove nagrade "Zlatno pero" (2007), kao i Povelje za životno delo Udruženja književnika Srbije (2005). Bio je priređivač sabranih dela Ive Andrića, po Andrićevom izboru.

2017 - Tim međunarodnih naučnika objavio je da je zabeležio najsnažniju eksploziju u istoriji istraživanja univerzuma. Eksploziju je prouzrokovala smrt masivne zvezde i bila je takve jačine da ju je sa Zemlje bilo moguće uočiti, pored udaljenosti 10 milijardi svetlosnih godina.

2018 - Umro je Oliver Dragojević, muzičar, jedna od najvećih zvezda negdašnje Jugoslavije.

2019 - U Etiopiji je oboren rekord u pošumljavanju. Za samo jedan dan zasađeno je, navodno, čak 350 miliona stabala. Velika nacionalna akcija deo je dugoročnog plana pošumljavanja kojim se predviđa sadnja četiri milijarde stabala. Asocijacija "Farm Afrika" posvećena je ozelenjavanju istočne Afrike i ova akcija predstavljena je kao početak velike akcije pošumljavanja.

(RTV)