Planovi Ruske pravoslavne crkve i interesi naših arhijereja u Crnoj Gori

Poznato je da je vladika Petar I Petrović Njegoš (Sveti Petar Cetinjski) ostavio svojim saplemenicima da njegov naslednik narodnoga i crkvenoga čina bude sinovac – Radivoj Rade Tomov Petrović.

Radivoj je zamonašen i dobio ime Petar, rukoproizveden u čin đakona i rukopoložen u čin jeromonaha i arhimandrita od tadašnjeg mitropolita raško-prizrenskog, jerarha Carigradske patrijaršije.[1] Teolozi i istoričari Crkve se ne slažu u tome kako je bilo ime tog arhijereja – Zaharije, Srbin iz okoline Kumanova i iguman Visokih Dečana ili Antonije, nepoznatog roda i prošlosti.[2]

Arhimandrit Petar II je, takođe po amanetu stričevom, u Sankt Petersburgu od ruskih arhijereja narečen i posvećen (hirotonisan) za episkopa dobivši zvanje episkopa „černogorskog i berdskog“ i odgovarajuću gramatu a naredne godine i zvanje mitropolita. Svi potonji mitropoliti crnogorski (Nikanor Ivanović, Ilarion Roganović, Visarion Ljubiša i Mitrofan Ban) kao i episkop zahumsko-raški Kirilo Mitrović (1909), hirotonisani su od ruskih arhijereja u Sankt Petersburgu. Gavrila Dožića[3], mitropolita raško-prizrenskog 1911. izabrali su i hirotonisali arhijereji Carigradske patrijaršije (uz diskretnu pomoć kralja Nikole Petrovića). Tek je mitropolit crnogorsko-primorski Arsenije Bradvarević 1947. izabran i hirotonisan u srpskoj Patrijaršiji, to jest od arhijereja Srpske pravoslavne crkve.

Srpski kanoničari (i istoričari) nisu razjasnili kakve su obaveze proistekle iz čina hirotonije Petra II Petrovića Njegoša i potonjih mitropolita prema ruskoj Crkvi. Jedno je sigurno: Rusi to nisu zaboravili jer su se „setili“ Crne Gore pre godinu-dve dana!

Da se ruska Crkva „vratila“ na kanonsku teritoriju Srpske pravoslavne crkve 2011. godine dokazuju i posete mitropolita volokolamskog Ilariona Alfejeva, druge ličnosti po uticaju u Moskovskoj patrijaršiji. Prema različitim (i nepotvrđenim) vestima iz Mitropolije crnogorsko-primorske i Patrijaršije u Beogradu, ruski arhijerej je sa domaćinima razgovarao, između ostalog, i o neprilikama u Crnoj Gori.

Političko rukovodstvo Crne Gore se odavno izjasnilo: hoće svoju „Crkvu“! Nejasno je na koji način to mogu da ostvare. Doduše, u tom poslu mnogi mogu da pomognu.

Mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije još uvek mudro ćuti, ali se javnosti plasiraju razna nemušta saopštenja i izjave pojedinih članova raznih tela.

Javnost k’o javnost! Hoće da zna šta će biti u Crnoj Gori sa Srpskom pravoslavnom crkvom. Još veću pometnju izazivaju tekstovi po raznim beogradskim novinama, kao što su Danas i Blic.

Ja sam, u nameri da plasiram svoj dokumentarni film „Patrijarh u obezboženom vremenu“ među sveštenoslužitelje i poverenu im pastvu, u želji da saznam nešto više o najnovijim zbivanjima, ovih dana razgovarao sa dvojicom uglednih arhijereja i nekolicinom sveštenika. Kako imena u ovom slučaju ne znače ništa, izostaviću ih.

Arhijereji su mi kazali da mitropolit crnogorsko-primorski traži ono što je Crkva u Crnoj Gori imala. Na moje pitanje, a šta je to imala, nisam dobio zadovoljavajući odgovor zasnovan na istorijskoj faktografiji. Doduše, dali su mi do znanja da je taj pravni „problem“ u procesu rešavanja.

Jedan od sveštenika sa kojima sam razgovarao, inače višeg obrazovanja, doduše ne bogoslovskog i teološkog, nabrajao mi je činjenice kako je Američko-kanadska eparhija imala svoj Ustav, kako je regulisan status naše Crkve u Hrvatskoj i tako dalje. Na moje pitanje da li naša Crkva u sporazumu sa hrvatskom državom i dalje koristi ime Srpska pravoslavna crkva, nisam dobio odgovor. Znao je dobro da bi moje sledeće pitanje glasilo zašto je pridev „Srpska“ u Crnoj Gori izostavljen pa tamo postoji „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“[4].

Hajde da malo razmišljamo šta se sve može dogoditi: mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije nije ni malo naivan, zna da dva puta nije izabran za poglavara Srpske pravoslavne crkve, zna da je politički trenutak povoljan za neke sitne dobitke, saznao je mišljenje ruskog mitropolita volokolamskog Ilariona... Mada su vesti o pripremanju nekakvog ugovora između nezavisne države Crne Gore i Mitropolije crnogorsko-primorske nezvanične, jasno je da tu ima nešto. Makar po onoj narodnoj: Gde ima dima ima i vatre!

Kako se nagoveštava u Patrijaršiji, moguć je vanredni Sabor srpskih arhijereja u novembru mesecu. A Sabor je, kao što se zna, najviše zakonodavno telo u Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Da bi Sabor raspravljao jednu krupnu stvar, kao što je promena Ustava radi davanja autonomnog statusa jednom delu, trebaju dugotrajne, višegodišnje pripreme. Doduše, u savremenoj istoriji ima primera da se slična pitanja mogu da „rešavaju“ maltene i pod tačkom razno, kada pojedini arhijereji već odu iz Patrijaršije.

Gde je u svemu ovome interes i mesto Ruske pravoslavne crkve?

Ruski arhijereji žele da pokažu Carigradskoj patrijaršiji da oni imaju primat u rešavanju problema u slovenskim Crkvama (prvenstveno u Crnoj Gori i Makedoniji) i ostvare svoje, pragmatično shvatanje kanonskog prava nasuprot okoštalog konzervativističkog tumačenja koje dolazi od trona na Bosforu. Dok se Carigradska patrijaršija meša u pitanje baltičkih eparhija (u Ukrajini, Estoniji, Letoniji, Litvi) i pobija istorijska prava Moskovske patrijaršije, dotle ruski arhijereji, podsećanjem (i pozivanjem) na istorijsko prisustvo u hirotonijama mitropolita crnogorsko-primorskih u drugoj polovini 19. i početkom 20. veka, pokušavaju da uzvrate udarac carigradskom patrijarhu.

A u toj borbi mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije nastoji da se izbori za veću počast tražeći legalističko kanonsko-pravno uporište kroz sukobljene interese Drugog i Trećeg Rima i, na neki način, nadoknadi ono što je izgubio u izborima za patrijarški tron Srpske pravoslavne crkve.

Ostaje nedoumica kakve će poteze činiti patrijarh Irinej – da li će neutralisati crkvene separatističke ideje preko eparhija koje je nedavno posetio – ili će ustuknuti i popustiti prekrajanju Ustava Srpske pravoslavne crkve koji postoji od 1931. godine.

Sama titula „arhiepiskop cetinjski“ i sintagma „Pravoslavna crkva u Crnoj Gori“, koje su prodrle u (polu)zvaničnu upotrebu u srpskoj Patrijaršiji, nagoveštavaju jedno sumorno vreme za arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog, bez obzira na to ko god da bude nosilac titile koja ima sve tradicije iz istorije Srpske pravoslavne crkve, a to su srednjevekovane državotvorne iz vremena Nemanjića, etnarške iz vremena turske vladavine i koju je postavio patrijarh Makarije Sokolović, i Karlovačke mitropolije koja izražava kontinuitete „srpske“ svetosavske blagodati.