Patrijarh srpski ili patrijarh Srbije?

Bilo je potpuno prirodno da se, nakon izbora patrijarha Irineja, pažnja javnosti više usmeri na njega i njegovu misiju nego na blaženopočivšeg patrijarha Pavla. I to je sasvim prirodno. Punoća Crkve Božje oličena kroz arhijereje, sveštenstvo, monaštvo i verni narod nastavlja delo spasenja, ali ne zaboravlja da se molitveno seća patrijarha Pavla i svih patrijaraha, arhiepiskopa, mitrolita i episkopa pre njega.Pojedini mediji su opet posvedočili drugačiju praksu kojom su se, na jedan drzak i nedostojan način, zapravo obrušili na ličnost patrijarha Pavla. Naime, novi patrijarh Irinej je odmah javnosti prikazan na način koji su ti mediji odredili kao podoban, a posebno su „prorokovali“ da će novi patrijarh zapravo posebno svedočiti „duh verske tolerancije među svim konfesijama u Srbiji koji nam je do sada nedostojao“. Iz takve konstatacije se veoma lako izvlači pogrešan zaključak da patrijarh Pavle, a i patrijarh German pre njega, zapravo i nisu bili ljudi koji su svedočili duh verske tolerancije među svim konfesijama. I tako se došlo do paradoksa. Patrijarh Pavle je prikazivan kao sveti čovek, ali kome je, po njihovom doživljaju i predstavi patrijarha Irineja, apsolutno bio stran duh verske tolerancije. Da li je to stvarno bilo tako?

Odgovor je više nego jednostavan. Naravno da nije. Ako je iko na ovim prostorima i u vremenu rata i stradanja svoga i drugih naroda, a i u vremenu mira, pozivao na versku toleranciju i svedočio duh verske tolerancije, onda je to blaženopočivši patrijarh Pavle. Zar su tako brzo zaboravljeni njegovi susreti sa predstavnicima Rimokatoličke crkve i Islamske zajednice u vreme rata? Zar njegova poruka, vapaj i molba da budemo ljudi nije bilo svedočenje najdublje ne samo verske nego i ljudske tolerancije? Zar njegovo nepristajanje na tzv. Veliku Srbiju po cenu da samo on ostane u njoj nije bilo svedočenje najboljeg primera ljudske i verske tolerancije? Zar su tako brzo zaboravljene njegove najdublje poruke mira i tolerancije? Zar je moguće da je blagi i dobri patrijarh Pavle imao sve vrline osim vrline ljudske i verske tolerancije?

Ne verujem da su zagovornici tih stavova imali nameru da takve primedbe upute na račun blaženopočivšeg patrijarha Pavla, ali su takav efekat postigli. A hteli su nešto drugo. Njima je zapravo bio cilj da medijskim pritiskom na patrijarha Irineja već na početku naprave okvir u kome će on morati da se kreće „s obzirom da javnost od njega očekuje poseban angažman u pogledu verske tolerancije“.

Došlo se i do novog paradoksa. Patrijarha Irineja, čoveka koji je monah više od pola veka, verskoj toleranciji uče oni koji su i te kako netoleratni prvo prema Srpskoj Crkvi, a potom i prema svakoj drugoj tradicionalnoj crkvi i verskoj zajednici koja se ne uklapa u njihov ideološki kalup u savremenom društvu.

Očekivanja novih reformatora i samozvanih trasera patrijarhove misije su veoma brzo pala u vodu. Od velikih promotera „verske tolerancije“ kod patrijarha Irineja posle jedne njegove izjave postali su najveći njegovi kritičari i opadači. Pri tome, uporno su preskakali činjenicu da je u „spornoj izjavi o muslimanima“ patrijarh Irinej zapravo govorio o Šiptarima na Kosovu i Metohiji odgovarajući na novinarsko pitanje: kakvu poruku šalje Srbima na Kosovu i Metohiji? Medijski reformatori su odmah zaboravili pitanje i kontekst odgovora, ali im nije smetalo da metodama „spin majstora“ patrijarhov odgovor prošire na sve pripadnike islamske veroispovesti u Srbiji. Takvima nije palo na pamet da traže izvinjenje od onih koji su u etnički očišćenom Sarajevu na najvulgarniji način prikazivali Patrijarha Pavla nakon njegovog upokojenja? A kada biste pogledali emisiju Mihaila Radojičića, onog čuvenog „Šoka“ sa početka osamdesetih godina HH veka, na državnoj televiziji Crne Gore u kojoj se na primitivan način obračunava sa Bogom, Crkvom, Bogorodicom, svetiteljima i sveštenstvom vređajući verska osećanja pravoslavnih hrišćana u Mitropoliji crnogorsko-primorskoj, onda zahtevima za izvinjenje ne bilo kraja!

Prilikom televizijskog prenosa, a i u kasnijim televizijskim emisijama posvećenim izboru i intronizaciji patrijarha Irineja, na veoma vešt način je nekoliko puta plasirana još jedna veoma opasna poruka. Naime, više puta je konstatovano da je od velikog značaja to što je patrijarh Irinej „prvi srpski patrijarh koji je izabran u 21. veku i u samostalnoj Srbiji“. Jedan od državnih funkcionera je uputivši čestitku patrijarhu Irineju čak izrazio očekivanje „da će patrijarh doprineti razvoju pravoslavlja u Srbiji“.

Pre svega, u crkvenom smislu nema nikakvog značaja da li je patrijarh izabran u samostalnoj Srbiji ili na nekom drugom mestu koje se nalazi na prostoru kanonske jurisdikcije naše pomesne Crkve. Istini za volju, u Uredbi o izboru Prvog srpskog patrijarha uspostavljene Patrijaršije od 23. oktobra 1920. godine („Glasnik“, službeni list Srpske pravoslavne patrijaršije, br. 8, 29. oktobra 1920) bilo je propisano da se „Izborni sabor sastaje u prestonici Beogradu radi izbora patrijarha najdalje za tri meseca od dana kada ova Uredba bude objavljena u Službenim novinama“ (čl. 4). Međutim, u važećim zakonodavnim aktima Srpske crkve nigde nije propisana obaveza da se izbor patrijarha mora vršiti u Beogradu. Mesto i vreme zasedanja Sabora određuje Sveti arhijerejski sinod. Boljim poznavaocima novije istorije Srpske crkve je poznato da je Sveti arhijerejski sabor svoja zasedanja više puta počinjao ili završavao u Pećkoj patrijašiji, Žiči, Studenici, Ostrogu ili Banjaluci.

U radu izbornog zasedanja Svetog arhijerejskog sabora prilikom izbora 45. patrijarha srpskog je učestvovalo 44 eparhijskih i vikarnih episkopa. Samo 16 od njih stoluje u Srbiji u svojstvu eparhijskih ili vikarnih episkopa, a od ukupno 45 eparhija koliko ih sada ima u SPC samo se 13 nalazi na području Republike Srbije. Dakle, samo se jedna trećina od ukupnog broja eparhija SPC nalazi u Srbiji, a dve trećine se nalaze izvan državnih granica Srbije. I kako onda može da bude tako važno i bitno naglašavanje činjenice da je patrijarh Irinej izabran u samostalnoj Srbiji? Zar se tako olako možemo odricati svoje istorije i svoje geografije i kao niko na ovoj zemlji sužavati svoj duhovni prostor?

Podsećanja radi, prestolonaslednik Aleksandar je u ime svoga oca kralja Petra na praznik Sabora srpskih prosvetitelja 1920. godine ukazom potvrdio da se „poglavar vaspostavljene Srpske patrijaršije, prijemnik Trona Svetoga Save, prvog arhiepiskopa i prosvetitelja srpskog, Arsenija, Danila I, Janićija, Makarija, Gavrila, Arsenija Čarnojevića i ostalih velikih patrijaraha zove „Srpski patrijarh Pravoslavne crkve Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca“ („Glasnik“, br. 5 od 14. septemba 1920). U famoznom aktu prestolonaslednika Aleksandra od 17. juna 1920. godine (koji „montegrini“ i „dukljani“ po Crnoj Gori uporno pogrešno uzimaju kao akt kojim je navodno „okupatorska“ dinastija Karađorđevića ukinula „autokefalnu CPC“) navedeno je da je zvanični naziv Crkve u to vreme – „Srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca“ („Glasnik“, br. 1 od 14. jula 1920). Carigradski patrijarh Meletije se u svom kanonskom pismu od 24. februara 1922. patrijarhu Dimitriju obratio kao „najblaženijem patrijarhu Beograda i celoga Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca“. Višedecenijska i još uvek važeća titula arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog upravo nadilazi sve granice i države i objedinjuje sve pravoslavne hrišćane bez obzira na razlike.

Mnogima još uvek nije jasno koliko je opasno kada se jezik politike i državno-pravna logika ne samo upliću nego i u značajnoj meri utiču na unutrašnja crkvena pitanja. Ko je od tadašnjih političkih aktera mogao da pretpostavi da „dugo željeno Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca“ neće trajati ni sto godina? Da li je nekome tada moglo da padne na pamet da će se ikada od ondašnje srpske Crne Gore i jednog srpskog naroda u njoj stvoriti više nacija, a da će antisrpska histerija postati osnovno načelo ideologije montenegrinstva danas? Da ne govorim da je naziv „Pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca“ već i tada bio sporan s obzirom na to da su se pod duhovnom jurisdikcijom obnovljene Pećke patrijaršije nalazile i eparhije, poput Skadarskog vikarijata, koje su voljom svetskih moćnika sa pravoslavnim srpskim narodom ostale izvan političkih granica Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca?

U vremenu kada se smišljeno i podlo forsiraju anticrkvene teze o „crnogorskoj crkvi“, „bosanskoj crkvi“, „vojvođanskoj crkvi“, „kosovskoj crkvi“, „hrvatskoj pravoslavnoj crkvi“ i ko zna još kakvim nakaradama, ovakve poruke samo služe crkvenim i srpskim neprijateljima da ljude uveravaju da je reč o patrijarhu Srbije, a ne o patrijarhu srpskom i da tako podstiču i podgrevaju nezdravi crkveni separatizam razbijanjem crkvene jurisdikcije prema granicama novonastalih država

U sekularnim državama su jasno razdvojene svetovne i duhovne nadležnosti. Crkva Hristova kao bogočovečanski organizam nije uslovljena i vezana državnim granicama. Uostalom, i današnje područje kanonske jurisdikcije Srpske crkve to nedvosmisleno potvrđuje. Naši arhijereji i sveštenstvo i u buduće, kao što su i do sada, neprestano moraju da svedoče duhovno jedinstvo u svom narodu bez obzira na promenljive političke granice i državno-pravne okvire.

Medijsko prenaglašavanje „samostalne Srbije“ kao mesta izbora ptrijarha Irineja upravo treba da podstakne saborske oce arhijereje da donesu odluku da se u budućem vremenu izbor arhiepiskopa pećkog, mitropolita beogradsko-karlovačkog i patrijarha srpskog ima vršiti u manastiru Pećkoj patrijaršiji, viševekovnom sedištu srpskih arhiepiskopa i patrijaraha. A „prorokovanje“ veštih medijskih „proroka druge Srbije“ demantovaće upravo patrijarh Irinej svojim kanonskim posetama Crnoj Gori, Republici Srpskoj, Federaciji BiH, Makedoniji, Hrvatskoj, Sloveniji i svuda gde ima njegove duhovne dece kojima će doneti poruke mira i posvedočiti očinsku ljubav.

(Kraća verzija ovog članka objavljena je u poslednjem broju nedeljnika Pečat)