O navodnoj "autonomiji" Crkve u Crnoj Gori

Ovih dana se u delu srbijanske i crnogorske javnosti uporno plasiraju dezinformacije o navodnoj ”pripremi buduće autonomije Mitropolije Crnogorsko-Primorske u odnosu na SPC”. Na bazi tih dezinformacija je nastao i tekst mog poznanika dr Veljka Đurića Mišine, koji, čak i uz višak dobre volje, ne mogu da razumem, prihvatim i ocenim kao dobronameran. Tekst je očevidno pisan bez znanja da su neodgovorni i netačni napisi o navodnoj ”autonomiji Mitropolije” energično demantovani kroz saopštenje za javnost Mitropolije od 14. septembra i više izjava medijima (čudim se da autor ne pominje makar zvanično saopštenje Mitropolije od 14. septembra posebno ako se zna da je njegov tekst objavljen 15. septembra).

Hirotonije crnogorskih mitropolita kroz istoriju: Ipak, da počnemo od istorijskih činjenica. Ne sporim činjenicu da je nekoliko crnogorskih mitropolita, nakon drugog ukidanja Pećke Patrijaršije 1766.g., hirotonisano u Rusiji. Ali, Đurić je preskočio da pomene i druge, veoma važne činjenice. Prvo, da je Sveti Sava 1219/1220.g. na području na kome se danas nalazi Crna Gora osnovao Episkopiju Zetsku, Budimljansku i Humsku. Zatim, da je Episkopija Zetska uzdignuta u stepen Mitropolije za vreme Cara Dušana. I, što je najvažnije, zašto se pominje samo nekolicina crnogorskih mitropolita, koji su, zbog vanrednih prilika, hirotonisani u Rusiji, a ne pominje onih četrdesetak episkopa i mitropolita zetskih/crnogorskih i budimljanskih, koji su hirotonisani u Žičkoj Arhiepiskopiji, Pećkoj Patrijaršiji i Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi? Zašto se počinje od Mitropolita Petra II, koji je, istina, hirotonisan u Rusiji, a preskače se Mitropolit Petar I - Sveti Petar Cetinjski, koji je hirotonisan u Sremskim Karlovcima od Patrijarha Mojsija (Putnika)? Ako autor teksta problematizuje nekakve navodne ”obaveze” prema Moskovskoj Patrijaršiji zbog hirotonije Mitropolita Petra II, Nikanora (Ivanovića), Ilariona (Roganovića), Mitrofana (Bana) i Kirila (Mitrovića) onda se čudim da, po istoj logici, nije zaključio da je veća obaveza prema Pećkoj Patrijaršiji/Srpskoj Pravoslavnoj Crkvi u kojoj je izabrano i hirotonisano 40-ak episkopa i mitropolita crnogorskih i budimljanskih kroz istoriju? Zašto je preskočena veoma važna činjenica da su crnogorski mitropoliti hirotonisani izvan Pećke Patrijaršije samo i jedino u periodu kada je ona bila silom ukinuta? Zar reči Mitropolita Petra II Matiji Banu (”treba najpre Srpstvo da se oslobodi i ujedini. Ja bih tada u moju Pećku Patrijaršiju, a knjaz srpski u Prizren”, ”Memoarska proza XVIII i XIX veka”, knjiga II, ”Nolit”, Beograd, 1989.g., str. 99) ne govore dovoljno da u tom pogledu, čak i kod njega kao arhijereja koji je hirotonisan u Rusiji, nije postojala nikakva obaveza prema ruskom Sinodu u crkvenom pogledu. Da su uzete u obzir samo ove, a i druge poznate istorijske činjenice (na primer, odgovor crnogorskih glavara ruskom Sinodu na optužbe Svetog Petra Cetinjskog 1804.g. u kome podsećaju na svoju Pećku Patrijaršiju) onda se ne bi ni došlo do zaključka koji je iznet u formi pitanja. Ako ih nije bilo tada - zašto bi sada postojale?

Netačan podatak: Nije tačan Đurićev podatak da je i Mitropolit Visarion (Ljubiša) hirotonisan u Rusiji. Iako tog podatka nema u knjizi Episkopa Save (Vukovića) o srpskim jerarsima, na koju se Đurić poziva, Visarion je hirotonisan 8. septembra 1878.g. u Cetinjskom Manastiru od strane Mitropolita Ilariona (Roganovića) i Episkopa Gerasima (Petranovića). Dakle, prekid u kontinuitetu hirotonija crnogorskih mitropolita u Rusiji! Čime bi se objasnio ovaj diskontinuitet u odnosu na istorijski kratkotrajan konitinuitet hirotonija crnogorskih mitropolita u Rusiji? I da li, po istoj logici, iz toga proističe neka ”obaveza”? Iz nekih razloga se previđa i činjenica da od 1851. do 1858.g. nije ni bilo mitropolita u Cetinju, jer je Knjaz Danilo, nakon što je odbio da se zamonaši, upravljao i Crkvom i državom. Napred navedeno uzrokuje i povlači samo jednu obavezu - da konstatujemo da Pravoslavna Crkva u Crnoj Gori nije bila autokefalna.

Svakom crkvenom čoveku je više nego jasno da hirotonije nekolicine crnogorskih mitropolita u Rusiji, shodno kanonskom predanju, ne mogu da povlače nikakve ”obaveze”, a posebno ne obaveze na koje se aludira u Đurićevom tekstu. Iz tog razloga, srpski kanoničari i istoričari nisu imali, a i danas nemaju nikakvog posla - nikakvih obaveza nema i ne može ih ni biti.

Pogrešne teze o Ruskoj Crkvi: Čudi me da je Đurić kao istoričar ”povratak” Ruske Crkve, i to baš ove godine, na kanonsku teritoriju SPC video samo u nedavnoj poseti Mitropolita Ilariona (Alfejeva) Beogradu i Podgorici. Ko god zna kanonsko predanje i eklisiologiju nije mu teško da zaključi da je mešanje drugih pomesnih Crkava u unutrašnja pitanja jedne autokefalne Crkve nedopustivo. Dovoljno je samo da se pogleda nedavna odluka Jerusalimske Patrijaršije o prekidu liturgijskog opštenja sa Rumunskom Crkvom zbog samovoljnog osnivanja rumunskog manastira u Svetoj Zemlji. Srpska i Ruska Crkva nikada nisu prekidale liturgijsko opštenje, ali su, u sestrinskoj ljubavi, prisutne, kao i druge pomesne Crkve, na kanonski utemeljen način jedna kod druge, pomagale su jedna drugoj i sastradavale kroz istoriju. Ruska Crkva nikada nije nigde ni odlazila od Srpske Crkve, a ni Srpska od Ruske, tako da je izlišno govoriti o nekakvom ”povratku”. A ako se govori o prisustvu, a ne o ”povratku” Ruske Crkve na naše prostore onda ne možemo da se, zajedno sa Đurićem, u slučaju Crne Gore ne setimo posete Patrijarha Alekseja i službe na temeljima Sabornog Hrama 1994.g. u Podgorici, kao i brojnih poseta drugih arhijereja Ruske Crkve po blagoslovu Ruskog i Srpskog Sinoda. Zašto bi poseta Mitropolita Ilariona bila značajnija od, recimo, posete Patrijarha Alekseja? Ili, da podsetimo da je u Kraljevini SHS 1921.g. od kanonske ruske pravoslavne jerarhije i vernika, koji su izbegli od sovjetskih boljševika, nastala Ruska Zagranična Crkva. Taj događaj, uzrokovan bezočnim gonjenjem Crkve, možda najbolje objašnjava i postupanje ruskog Sinoda u Petrogradu u vanrednim prilikama i slučajevima hirotonije nekolicine crnogorskih mitropolita nakon nasilnog osmanskog ukidanja Pećke Patrijaršije.

Izmišljena priča o autonomiji Crkve u Crnoj Gori: Drugo deo Đurićevog teksta je aktuelistički i politički s obzirom da je baziran na stavu da se ”političko rukovodstvo Crne Gore odavno izjasnilo: hoće svoju ”Crkvu” (do nedavno su izjavljivali ”da nije realno da u Crnoj Gori postoji jedna Pravoslavna Crkva”) i navodnoj ”činjenici”, utemeljenoj na izjavama dvojice javnosti nepoznatih arhijereja, ”da Mitropolit Crnogorsko-Primorski traži ono što je Crkva u Crnoj Gori imala”.

Nije mi poznato, a u tom delu ne spadam među neupućene, da Mitropolit Amfilohije traži bilo kakvu autonomiju Mitropolije u odnosu na Sabor SPC. Takav zahtev jedino može da bude upućen Saboru, a, kao što je poznato, do sada nikada nije upućen, jer za to ne postoji ni jedan kanonski opravdan razlog. O tome dovoljno govori saopštenje Mitropolije od 14. septembra, kao i naše izjave medijima, kroz koje je jasno naglašeno da Crkvi u Crnoj Gori za njenu jevanđelsku misiju nije potrebna veća autonomija od ove koju ima shodno kanonskom predanju i crkvenom Ustavu. Uostalom, Mitropolit Amfilohije, kao i Episkopi Joanikije, Filaret i Grigorije, koji imaju kanonsku jurisdikciju na području današnje Crne Gore, nikada nisu priznali bilo kakvu autokefalnost Pravoslavne Crkve u Crnoj Gori zbog čega su, svi do jednog, a posebno Mitropolit Amfilohije, godinama napadani u crnogorskim medijima i Skupštini Crne Gore.

Mitropolija, ali i druge eparhije SPC: I u srbijanskoj, a posebno u crnogorskoj javnosti, ”analitičari” uporno preskaču činjenicu da u Crnoj Gori, pored Mitropolije Crnogorsko-Primorske, postoje i Eparhija Budimljansko-Nikšićka i delovi Eparhije Zahumsko-Hercegovačke i Mileševske. Zaboravlja se i činjenica da je upravo Mitropolit Amfilohije predložio Saboru da se u Crnoj Gori obnovi drevna, svetosavska Budimljanska Eparhija, koja je nastala u isto vreme kada i Zetska. Zatim, da u Crnoj Gori, shodno odluci Sabora od 26. maja 2011.g., postoji Episkopski savet Pravoslavne Crkve koga čine arhijereji četiri eparhije Srpske Pravoslavne Crkve. Episkopski savet ne predstavlja novinu u našoj pomesnoj Crkvi - odavno postoji u Americi i Kanadi, Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini. Episkopski savet, shodno 34. Apostolskom pravilu i saborskoj odluci, ima zadatak da u saradnji sa državom Crnom Gorom i njenim nadležnim organima pokrene i pomaže izradu i donošenje Zakona o položaju Pravoslavne Crkve i različitih verskih zajednica; da preduzme sve potrebne mere u cilju zaštite sveukupne duhovne i materijalne, pokretne i nepokretne imovine Pravoslavne Crkve, kao i na donošenju Zakona o restituciji nacionalizvane i oduzete crkvene imovine posle Drugog svetskog rata. O svom radu izveštava Sabor, a sve odluke Episkopskog saveta moraju biti u skladu sa kanonima i Ustavom SPC i potvrđene odlukama Sinoda i Sabora SPC. U čemu je onda problem?

Izgleda samo u nazivu ”Pravoslavna Crkva u Crnoj Gori”. Tendenciozno se stvara slika da je reč o posebnom eklisiološkom entitetu ili, jednostavnije, ”o Crkvi u Crkvi”. Zaboravlja da se da ni taj naziv ne predstavlja novinu. Dovoljno je pogledati nazive Crkve i u Srbiji i u Crnoj Gori kroz istoriju, kao i tomos Patrijarha Carigradskog ”Avtokefalnoj Ujedinjenoj Pravoslavnoj Srpskoj Crkvi Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca” od 1922.g.

Crkva, Srbi i Crnogorci danas: Sigurno je da ”kritičari” iz Beograda ili mog Kraljeva ne mogu tako jasno kao oni koji žive i Bogu služe u Crnoj Gori sagledati brojne podele, a posebno novofabrikovane podele na nacionalnoj osnovi, tj. proces ”nacionalnog razdvajanja Srba i Crnogoraca”, kako su ga neki krstili, a koji nije cementiran i koji, po svoj prilici, neće biti kratkotrajan. Kome je interes da se građani Crne Gore koji se izjašnjavaju kao Crnogorci guraju pod skute raspopa Dedeića? Na žalost, neki svojim neodgovornim odnosom prema ovoj rani i podeli našeg naroda nesvesno ojačavaju pozicije tzv. ”CPC” i teze njenih glasnogovornika ”da Srbi treba da idu u Srpsku, a Crnogorci u ”Crnogorsku pravoslavnu crkvu, a da crkve i manastire koriste zajedno - jedni do podne, a drugi od podne”. I, što je najvažnije, previđa se odgovornost episkopa i sveštenika u Crnoj Gori pred Bogom za svaku ljudsku dušu. Za, ne daj Bože, duhovnu propast i pogibelj tih ljudi, koji se polako duhovno bude nakon višedecenijskog surovog ubijanja Boga u Crnoj Gori, pred Bogom, Crkvom i istorijom neće biti odgovorni novinari, istoričari, kritičari i analitičari, iz Podgorice ili Beograda svejedno, nego, kao i svuda u vaseljeni, mitropolit, episkopi i sveštenici.

Takođe, ne znaju da u pravoslavnim hramovima u Crnoj Gori ima vernika koji se izjašnjavaju kao Srbi, a i onih koji se izjašnjavaju kao Crnogorci. Da ne pominjemo slučajeve nacionalno podeljenih porodica i bratstava. Crkva nije fabrikovala tu podelu. Mi se danas kroz pastirski odnos i služenje bavimo posledicama surovog ateizma i tranzicionih podela. Crkva je kao Majka dužna da brine o svojoj duhovnoj deci baš imajući u vidu njihova iskušenja, slabosti i neznanja te da ih duhovno prosvećuje rečju Božijom.

Neprihvatljivost anticrkvenog ugovora: Kroz narodnu opasku ”da ima vatre tamo gde ima i dima” poteže se pitanje eventualnog ugovora o pravnom položaju Crkve u Crnoj Gori. Podsećanja radi, naša Crkva je takve ugovore već odavno potpisala u Hrvatskoj, Sloveniji i Bosni i Hercegovini. Ni oko jednog od tih ugovora se do sada nije vodila rasprava u javnosti (osim u Bosni gde su ekstremni muslimanski političari neuspešno osporavali pravo naše Crkve na potpisivanje takvog ugovora) i svi su prošli unutrašnju proceduru verifikacije kroz Sinod i Sabor. Ti ugovori se odnose na eparhije SPC koje postoje u tim državama. Neće biti da se slovenački ugovor tiče i da proizvodi pravna dejstva u odnosu prema nekoj našoj eparhiji u Americi, Evropi ili Australiji. Ugovore u Sloveniji i Hrvatskoj je potpisao Mitropolit Jovan, a u Bosni Patrijarh Pavle. I to je stvar Crkve.

Slobodno mogu da tvrdim da mnogi od ”zabrinutih kritičara” pojma nemaju o sadržini tih ugovora, ali im to ne smeta da se bave tim pitanjem u Crnoj Gori koje se ne može i ne sme rešiti bez znanja i odobrenja Srpskog Patrijarha, Svetog Arhijerejskog Sinoda i Sabora. Da ne govorim da ugovor između Crkve i države isključivo predstavlja akt saglasnosti dve volje te da je za Crkvu pravni akt spoljašnje, a ne unutrašnje prirode. Ni jedan ugovor se ne može na silu i pod pritiskom zaključiti, a Crkva ga neće ni zaključiti, ako se uopšte povedu ozbiljni razgovori o tome, ukoliko se na bilo koji način od strane države Crne Gore pokuša narušiti crkveno jedinstvo i kanonsko ustrojstvo. Ni jednim takvim ugovorom se, dakle, ne mogu uređivati unutrašnja crkvena pitanja. Takva pitanja se jedino, isključivo na osnovu kanonskog predanja, Ustava SPC i odluka Sabora, rešavaju u Crkvi, a za time, realno, nema potrebe bez obzira na želje crnogorskih političara ”da imaju svoju Crkvu”. To je više puta do sada naglašeno u zvaničnim izjavama predstavnika naše Crkve u Crnoj Gori. Političari imaju svoje partije, partijsku infrastrukturu, glasače i aktiviste i o njima treba da brinu, a Crkva brine o svojoj kanonskoj jerarhiji, ustrojstvu i vernicima. Samo se tako ostvaruje načelo odvojenosti crkava i verskih zajednica od države. Uzgred, bez obzira na želje bilo kog režima, nema raskola bez episkopa i sveštenika. Samo nerazumni ljudi, poput nesrećnog Dositeja Stojkovića u Makedoniji, mogu da idu tim putem, a o tome u Crnoj Gori, barem što se episkopa, sveštenika i vernika tiče nema ni govora.

Nepostojeći ”crkveni separatizam”: Nekorektna je Đurićeva ocena ”o crkvenim separatističkim idejama” u Crnoj Gori (u Crnoj Gori - prim. V.DŽ.)” (ocene o izborima za patrijarha i Mitropolitu Amfilohiju nisu vredne komentara, jer će sve vreme pokazati). Kakav crkveni separatizam uz onakav doček srpskog patrijarha i članova Sinoda od onolikog vernog naroda u Crnoj Gori? Interesantno je da nas u Crnoj Gori optužuju zbog ”velikosrpstva”, a pojedini u Beogradu maltene zbog ”antisrpstva” ili, blaže rečeno, ”nedovoljnog Srpstva”. Ovi u Podgorici gotovo neprestano traže da, maltene, nekoliko puta nedeljno javno iskazujemo lojalnost nezavisnoj Crnoj Gori, da prestanemo da budemo Crkva i da postanemo biro za priznavanje nacija, država i novih jezika, a neki krugovi u Beogradu bi želeli da isto toliko iskazujemo vernost Srpstvu i Srpskoj Crkvi kojoj smo dali i dajemo sebe služeći Bogu i raspetom narodu u sluđenom vremenu. O tempora, o mores!

Nedopustivo ponižavanje Sabora: Nije Đurić ni prvi ni jedini koji olakim ocenama, na osnovu ko zna kakvih ”izvora informacija”, nedopustivo ponižava Sveti Arhijerejski Sabor i njegove obavezujuće odluke. Sabor ima svoje nadležnosti po Ustavu SPC i Poslovnik kojim je jasno propisan početak i kraj saborskih sednica. Poslovnikom su regulisani i slučajevi odsustva arhijereja sa obaveznih saborskih sednica. Ko god to zna onda teško može da poveruje u teze ”o donošenju odluka na kraju Sabora pod tačkom razno kad arhijereji odu iz Patrijaršije”.

Na kraju, razumem zabrinutost mnogih, ali ne mogu, neću i nemam pravo da razumem površnost, neodgovornost i tendencioznost pojedinih ljudi, pa čak i iz Crkve, moje braće i sunarodnika, koji, ruku na srce, nepotrebno stvaraju smutnju i na kafkijanski način skoro svakoga stavljaju u ulogu ”sumnjivog lica” što suštinski itekako koristi onima koji, mimo Crkve - crkvene jerarhije i vernog naroda, žele, nakon propasti raspopskog projekta, ”da stvaraju svoju Crkvu” u Crnoj Gori.

Autor je koordinator Pravnog saveta Mitropolije Crnogorsko-primorske