Hoće li mitropolit Amfilohije prihvatiti ponudu Mila Đukanovića

Poznavaoci političkih prilika poslednje dve decenije u Crnoj Gori dobro znaju da Milo Đukanović želi, u pravom smislu, da bude gospodar – vladar nalik na knjaza i kralja Nikolu Petrovića, kome su, inače, služili verno njegovi (Milovi) preci. Đukanović, međutim, previđa da je kralj želeo ujedinjenje srpstva. Doduše, od toga ga je na albanskoj obali odvratio rođeni unuk Aleksandar Karađorđević, tadašnji srbijanski prestolonaslednik. 

Ima tvrđenja da se u pregovorima oko ujedinjenja Srbije i Crne Gore pominjala i mogućnost da zajednička dinastija bude iz Srbije a poglavar ujedinjene Crkve crnogorski mitropolit.

Prestolonaslednik Aleksandar Karađorđević je 1. decembra 1918. izvršio nasilno ukidanje Kraljevine Srbije proglasivši južnoslovensku srpsko-hrvatsko-slovenačku državu. Nešto kasnije, na kanonski način, mitropolit beogradski Dimitrije Pavlović je izabran za prvog patrijarha ujedinjene Crkve.

Danas Srbija i Crna Gora nisu u državnoj zajednici. Ona tanana veza – Srpska pravoslavna crkva – sve je tanja i tanja i pitanje je kada će se prekinuti. Znamo da ovih dana to čini upravo Đukanović pokrećući ideju o ujedinjenju svih pravoslavnih vernih u Crnoj Gori. Pri tom je podrazumevao jednu nevladinu organizaciju zvana Crnogorska pravoslavna crkva i delove Srpske pravoslavne crkve koji se od početka prošle godine imenuju kao Pravoslavna crkva u Crnoj Gori. Neki kažu da je nešto drugo u pitanju – nalog pravih gospodara, onih koji su zamislili da Crnu Goru, nekadašnju srpsku Spartu, odbiju od Srbije a Srbiju od mora, da Srbiji otmu Kosovo i Metohiju a Vojvodinu proglase nekakvom državom, i sve to završe odvođenjem carske lavre Hilandar. Za te poslove potrebni su samo „izvođači“. Na srpsku nesreću, ima ih dovoljno!

Nije kriv Milo Đukanović što ne zna osnove Pravoslavne crkve, jer se to nije učilo u Kumrovecu. Krivi su oni koji su mu se u odsudnim političkim momentima nalazili pri ruci i koji su ga navikli na suptilan rečnik i metodologiju crkvene politike.

Prošlost crnogorske političke scene i istorija Srpske pravoslavne crkve kazuje da je jedan od savetnika, makar i neformalan, bio mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije Radović. Uostalom, Đukanović tvrdi da mu je mitropolit pomogao 1997. i 2006. godine, i treba mu verovati. Uzgred, Mitropolija je pola te tvrdnje na poseban način potvrdila.[1]

Postoji dovoljno razloga za podsećanje da je svojevremeno patrijarh German Đorić bio protiv izbora Amfilohija Radovića za episkopa. Ali, na Saborima su odlučivali još i neki drugi glasovi! Uostalom, poučan primer za ovu tvrdnju jeste izbor 1961. godine Tome Dajkovića, posle monašenja Danila, za mitropolita crnogorsko-primorskog na zahtev političkog vrha Crne Gore. Taj veliki arhijerej služio je Srpskoj pravoslavnoj crkvi i srpstvu do kraja života.[2] Kada je 1990. Sabor Srpske pravoslavne crkve umesto ostarelog mitropolita poverio administriranje Crnogorsko-primorskom mitropolijom jednom Dalmatincu, politički moćnici u Titogradu su tražili da naslednik na tronu na Cetinju bude ličnost rodom iz Crne Gore. Posle izbora za mitropolita crnogorsko-primorskog, Amfilohije Radović je izjavio da je Crnogorac. Verovatno je pod tim podrazumevao geografski pojam!?

Mitropolit Amfilohije je posle odlaska patrijarha Germana na Vojno-medicinsku akademiju na lečenje 1989. godine u nekim krugovima slovio kao ozbiljan kandidat za novog prvosveštenika Srpske pravoslavne crkve. Sabor je, međutim, odlučio drugačije.

Poznato je da je Srpska pravoslavna crkva od obnavljanja Patrijaršije 1920. godine doživela dva udarca od jugoslovenske države. Bili su to Makedonska pravoslavna crkva i raskol u Americi.

Trebalo bi mnogo prostora za objašnjenje aktivnosti da se prevaziđe problem sa Makedoncima. Vredi podsetiti da je taj problem postao bitan i za gotovo sve ostale pravoslavne crkve ali i za Vatikan. Kada je Sabor Srpske pravoslavne crkve proglasio Ohridsku arhiepiskopiju i postavio Sinod, na posredan način reagovali su Vatikan i carigradski patrijarh. Uostalom, to se lako da proveriti kroz izveštaje srpskih ambasadora iz Rima i Carigrada! Uvidom u dokumenta tadašnjeg Sabora videla bi se uloga mitropolita Amfilohija. Dobri poznavaoci istorije Srpske pravoslavne crkve i crkvenog prava znaju da je to neka vrsta negativnog udara.

Kada je trebalo odrediti zamenika obolelom i onemoćalom patrijarhu Pavlu, moralo se postupiti po Ustavu Srpske pravoslavne crkve koji je nalagao da to bude najstariji po posvećenju mitropolit, to jest zagrebačko-ljubljanski Jovan. Mitropolit Amfilohije se nametnuo za mjestobljustitelja patrijarškog trona. To je učinio u stilu kardinala Rišeljea!

I posle smrti patrijarha Pavla Stojčevića 2009. godine, mitropolit Amfilohije je slovio kao budući poglavar. Bez obzira na izvesne radnje uoči izbornog Sabora, arhijereji su odlučili drugačije. Poznato je da su na početku tog Sabora pojedini episkopi, sa osnovom, tražili da arhijereji Ohridske arhiepiskopije (uzgred, Crkva bez pastve, sveštenstva, objekata i novca), ne prisustvuju sednicama, ali je to odbijeno.

Posle izbora episkopa niškog Irineja Gavrilovića za novog patrijarha Srpske pravoslavne crkve, mitropolit Amfilohije je proglasio Pravoslavnu crkvu u Crnoj Gori.[3] Ostaje potreba da kanoničari objasne suštinu tog proglasa pogotovu stoga što tako nešto ne postoji u Ustavu Srpske pravoslavne crkve. Za istoričare Pravoslavne crkve to je prvi korak raskolničkog čina!

Proglašenjem Pravoslavne crkve u Crnoj Gori institucionalizovan je i Episkopski savet. Uzgred, ni toga nema u crkvenom Ustavu. Ostaje još da proglase Sinod. A ideja o Sinodu koji nije u Patrijaršiji u Beogradu nije nepoznata. Uostalom, o tome je 1987. pisao Glas Crkve, časopis pod starateljstvom dvojice učenika Justina Popovića, profesora Bogoslovskog fakulteta.

Sada je Mitropolija crnogorsko-primorska u drugoj državi, mitropolit je ostao mitropolit, a Milo Đukanović se oglasio uoči početka Sabora Srpske pravoslavne crkve sa zahtevom da se razreše crkveni problemi u Crnoj Gori. Pri tom je ukazao na to da je Mitropolija crnogorsko-primorska (čitaj: mitropolit Amfilohije!) u „važnim političkim trenucima bila konstruktivna po političku stabilnost“[4] Crne Gore u „njenom pravilnom demokratskom usmerenju koji su doveli do stabilnosti i nezavisnosti“.

Nama ostaje da utvrdimo koliko je izvesna delatnost mitropolita u saglasju sa Đukanovićevim namerama.

Da je istorija učiteljica života, a da Srbi nisu savladali pojedine lekcije, može da potvrdi i paralela sa ustaškom politikom prema Srpskoj pravoslavnoj crkvom u Nezavisnoj Državi Hrvatskoj i suptilnoj politici Mila Đukanovića: samo su metode različite. Dok je verni narod Srpske pravoslavne crkve u Endehaziji bio izložen fizičkom zatiranju, a ostatak podvrgnut verskom totalitarizmu u cilju kroatizacije, dotle se u današnjoj Crnoj Gori kroz državnu aparaturu i evropske modele, kroz priču o ljudskim pravima, rastače srpski identitet tradicionalno pravoslavnih vernika.

Sklonost da se etiketa etnofiletizma lepi na svetosavsku instituciju preuzeta je iz bogoslovskog arsenala imperijalističke politike Carigradske patrijaršije, pa je preko obaveštajnih i ekspertskih službi došla do Helsinških odbora. I dok raspop Miraš Dedejić ima pravo da bude verski lider, pa čak i sa prerogativom velikog pravoslavca, sa druge strane, takva mogućnost se negira arhiepiskopu Jovanu ohridskom koji je, ipak, u opštenju sa svim kanonskim crkvama i nalazi se u punoći pravoslavlja!

Zabrinjavajuće je da se mitropolit Amfilohije i pored sve učestalijih protestnih nota vernih u Crnoj Gori nije jasno odredio čiji je verski poglavar: suptilno promovisane Cetinjske arhiepiskopije ili Mitropolije crnogorsko-primorske Srpske pravoslavne crkve? Prva solucija odgovara umerenim crnogorskim secesionistima, ali i inicira zlurade osmehe na licima okorelih Dukljana koji vide mitropolita Amfilohija na njihovim ideološkim pozicijama nakon decenija zabluda i boravka u velikosrpskoj jeresi. Druga nije podržana od zvanične Srbije u onolikoj meri koliko je to potrebno,[5] upravo radi onih koji se smatraju Srbima u delovima Crne Gore!

Da će zbivanja tek dobiti svoj rasplet ukazuju i reči vladike budimljansko-nikšićkog Joanikija u manastiru Piva, zavičaju predaka sadašnjeg predsednika Srbije, govora koji je bio patriotski notiran, čak i više od govora tog istog predsednika, „lidera Zapadnog Balkana i regionalne saradnje“.

Možda mitropolit Amfilohije od dva carstva bira izvesnije, neki oblik modus vivendi sa režimom Mila Đukanovića koji nikako ne ide na ruku biću srpskog naroda, najmanje u lokalnoj varijanti opsega avnojevske Crne Gore. U tom kontekstu moglo bi se posmatrati i kažnjavanje jeromonaha dr Nikodima Bogosavljevića zbog izjave da je moderna crnogorska nacija đavolov izum, koja ima bogoslovsku i sociološku suštinu.

Na ustoličenju patrijaraha u Beogradu i Pećkoj patrijaršiji, mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije je predavao belu pankamilavku drugome. Tako je neispunjeni san o prvom svešteniku u Srpskoj pravoslavnoj crkvi dočekao u surovoj realnosti ispunjenoj političkim potrebama režima Mila Đukanovića da učvrsti novokreiranu crnogorsku naciju kroz egzorcizam svetosavlja i srpstva iz Mitropolije crnogorsko-primorske, tj. iz Pravoslavne crkve u Crnoj Gori, i stvaranje jedne ekumenističke montenegrinske crkve.

Milo Đukanović traži od mitropolita Amfilohija ustupak koji, mnogi prognoziraju, ovaj neće smeti da odbije. Tako bi mitropolit, poznat u krugovima svojih privrženika kao „đed i gospodar“, dobio mesto prvog jerarha, odnosno pravoslavnog arhiepiskopa u komunističkim granicama Crne Gore, ali tada neće moći da brani interese onih koji se izjašnjavaju kao Srbi i imaju duhovnu potrebu da budu povezani što čvršće sa tronom Svetog Save.

Da će tako biti nagoveštavaju administracija, konsiljereji i lakeji Mitropolije crnogorsko-primorske u svojim razvodnjenim izjavama umesto da stanu u odbranu prava potomaka koji su svoje kosti i biće ugradili u Srpsku pravoslavnu crkvu.

Politički promašaji nekada harizmatičnog Moračanina, koji je pištao protiv Slobodana Miloševića zarad neuspešnog savezništva sa Milom Đukanovićem (eh, da je Slobodan Milošević dozvolio da Milo Đukanović bude njegov naslednik?), a sada prećutkivanjem srpskog imena započinje sa crnogorštinom, ostavljaju otvorenim pitanje momenta kada će svoju sujetu ostvariti crkvenim separatizmom.

U svakom slučaju, ako postigne dogovor sa Milom Đukanovićem, Amfilohije Radović će biti nedostojan trona na kome su sedeli, između ostalih, Sveti Petar Cetinjski i Danilo Dajković.