Separatistički pokreti i kosovski uticaj - nepodnošljiva lakoća potcjenjivanja (III deo)

Des Dalton: Dok je engleske vladavine u Irskoj, biće i otpora

Danas u Dablinu i Belfastu vladajuća pozicija pripada drugim strankama, ali, najpoznatija irska politička organizacija u svijetu svakako je Sinn Fein. Riječ je o pokretu sa veoma kompleksnom hronologijom postojanja. Osnovan je 1905. godine, u prvi mah sa ambicijom da oslobodi kompletnu Irsku od britanske vladavine, a u narednoj fazi – da pripoji matici sjeverni dio ostrva, kontrolisan iz Londona od uspostavljanja Republike Irske do sada. Međutim, Sinn Fein se tokom 20. vijeka suočio sa četiri raskola, praćena sličnim podjelama u Irskoj republikanskoj armiji, što ne treba da čudi, jer je u javnosti uvijek postojala predstava o tome da su SF i IRA političko i vojno krilo iste cjeline.

Prve podjele u Sinn Fein-u dogodile su se 1922. i 1926. kada su se iz originalne strukture izdvojile dvije opcije koje su kasnije imale ključnu ulogu na političkoj sceni Republike Irske – Republikanska partija (Fianna Fail) i Partija ujedinjene Irske (Fine Gael). Do sljedećeg raskola dolazi 1970. Jedna strana želi da naglasi marksističku dimenziju u djelovanju Sinn Feina i IRA, a njihovi neistomišljenici smatraju da je to put za razvodnjavanje nacionalnih ciljeva. Zbog toga ljevičarski entuzijasti uzimaju predznak «Official» (službeni), a druga struja «Provisional» (privremeni). Od Službenog Sinn Feina i Službene IRA poslije nekoliko decenija uobličena je Laburistička partija.

Privremeni Sinn Fein i Privremena IRA cijepaju se 1986. zbog namjere dijela vrha «provosa» (nadimak „privremenjaka“) da učestvuje na izborima za parlament Republike Irske. To je bio veoma važan kamen spoticanja, pošto je u centru sistema vrijednosti Sinn Feina uvijek bio stav da ne priznaju podjelu ostrva na Republiku Irsku i Sjevernu Irsku, što se vidi i u ovom intervjuu iz činjenice da se za te teritorijalne formacije isključivo koriste termini «država 26 okruga» i «država šest okruga». Uglavnom, od Provisional Sinn Feina odvaja se Republican Sinn Fein, a IRA puca po sličnom šavu, dijeleći se na Provisional IRA i Continuity IRA (IRA kontinuiteta). Sljedeći važan lom u vojnom krilu desio se 1997. jer je dio pripadnika IRA odbio da pristane na primirje i potpisivanje mirovnog sporazuma sa protestantima, osnivajući Real IRA (Prava IRA), ali, tada nije bilo potresa u frakcijama Sinn Feina.

U svakom slučaju, u okviru serije razgovora sa predstavnicima separatističkih pokreta u svijetu «Novi Reporter» prvo je pokušao da stupi u kontakt sa Sinn Feinom Gerryja Adamsa. Nažalost, ispostavilo se da je riječ o čistom gubljenju vremena, jer je žena, zadužena za kontakte s medijima u toj stranci, prvo negodovala zbog pitanja, registrujući samo njoj vidljivu crtu «tendencioznosti» i «provokativnosti». Na kraju nam je poslala odgovore, ako se tako mogu nazvati, pošto su u pristiglom tekstu potpuno ignorisane teme koje su nas zanimale, a njihovo mjesto zauzela je bijedna splačina, sastavljena od olinjalih fraza i šturih citata iz govora partijskog lidera Adamsa.

Shvatili smo da je Provisional Sin Fein tužni surogat sa nezasluženom globalnom prepoznatljivošću. Nakon pomnog upoznavanja svih nijansi u irskom pokretu za nezavisnost, postalo je jasno da najveću dozu autentičnosti sadrži Republican Sinn Fein. Kontakt s njima bio je sušta suprotnost nadmudrivanju sa folirantima zvučnog imena, što potvrđuje direktan i otvoren razgovor za «NR» sa Desom Daltonom, potpredsjednikom Republican Sinn Feina.

Novi Reporter: Da li su predstavnici SAD i većeg dijela zemalja Evropske unije u pravu, kada tvrde da se trend mijenjanja granica u svijetu može zaustaviti poslije njihovog priznavanja jednostrano proglašene nezavisnosti Kosova?

Dalton: Bez poznavanja istorije ili politike u vašem regionu, teško je dati odgovore na to bitno i kompleksno pitanje. U vezi s našim vjerovanjima u pravo irskog naroda na samoodlučivanje, mogu reći da mi kao irski republikanci insistiramo na stavu da je irski narod istorijski, lingvistički i kulturološki konstitutivna i posebna nacija. Kao takav, irski narod ima pravo da sam odlučuje o svojim poslovima kao nezavisna država. Nigdje dvije političke situacije nisu iste, tako da je nemoguće jedno političko rješenje primijeniti kao model. Iako može postojati opšti princip, svaka situacija pojedinačno nosi svoje jedinstvene političke i istorijske karakteristike, koje treba uvrstiti u bilo koji dogovor ili sporazum. Reći ću da se brzina kojom su SAD i druge države, uključujući i irsku državu 26 okruga, priznale kosovsku deklaraciju nezavisnosti, kada se uporedi sa stavom tih država prema drugim situacijama u kojima postoje nesuglasice ili konflikti oko prava na samoopredjeljenje, može opisati samo kao licemjerje.

Kako biste ljudima van Irske i Velike Britanije objasnili političke razlike između nacionalista i unionista na sjeveru vašeg ostrva?

Kao što sam već naglasio, irski narod ima sopstvenu istoriju, jezik - nakon Grka i Latina ima najstariju književnost u Evropi - i kulturu. Kao takva, Irska je drugačija nacija od Engleske. Više od 800 godina irski narod odolijevao je engleskoj okupaciji i kolonizaciji Irske. Engleska, odnosno, britanska vladavina u Irskoj oduvijek je bila korijen konflikta. Sve dok engleska vladavina postoji u bilo kojem dijelu Irske, lekcije iz irske istorije govore nam da će otpora biti. Dio irskog naroda, većina protestanata, ali ne svi, podržavaju nastavak britanske vladavine u jednom dijelu Irske i kontinuitet jedinstva sa Engleskom, nazivajući sebe unionistima. Istorijski, u mnogim kolonijalnim situacijama, kolonijalna sila usvojila je privilegovanu manjinu koja podržava okupaciju. Diskriminacija u smislu zapošljavanja, stambena pitanja i pravo na glasanje korišteni su da bi se izazvala podjela među irskim narodom. Nacionalisti svoj identitet vide kao irski, a sebe kao dio irske nacije, odvojene od engleske i britanske. Dakle, nacionalisti su većina u Irskoj, koja na sveirskoj osnovi iznosi 82 odsto.

Koliki značaj u dugotrajnom sukobu u Sjevernoj Irskoj ima faktor vjerskih podjela na katolike i protestante?

Kao irski republikanci, mi se u potpunosti protivimo vjerskim podjelama među Ircima. Sukob u Irskoj nije sukob između katolika i protestanata, već između irskog naroda i britanske Vlade, koja mu negira pravo na nacionalnu slobodu. Republican Sinn Fein uvijek je bio otvoren za dijalog sa predstavnicima unionističke, odnosno, lojalističke zajednice. Republikanski lideri, kao što su to Ruairi O'Bradaigh i Daithi O'Conaill, susreli su se 1974. godine sa liderima unionista u Feakle Co Clareu sa ciljem pronalaženja osnove za sporazum o alternativama britanskoj vladavini. Razgovore je prekinula policija 26 okruga, a vlada 26 okruga sabotirala je slične razgovore krajem sedamdesetih. Republican Sinn Fein uputio je 2004. godine molbu unionistima, tražeći od njih da razmotre prijedlog «Eire Nua» (Nova Irska) i uzmu učešće u procesu izgradnje nove Irske nakon povlačenja Britanaca.

Da li podržavate “Good Friday” sporazum iz 1998. godine, mirovni dogovor sjevernoirskih protestanata i katolika, u čijem kreiranju su učestvovale vlade Velike Britanije i Republike Irske?

Od početka cijelog procesa Republican Sinn Fein protivio se Stormont sporazumu iz 1998. godine, kao i St. Andrew sporazumu iz 2006. koji je, u suštini, bio ponovno pregovaranje o Stormont sporazumu za DUP (Demokratsku unionističku partiju) Iana Paisleyja. Smatramo da nijedan od ta dva sporazuma ne pruža osnovu za pravično i dugotrajno rješenje konflikta u Irskoj. U to smo uvjereni, zato što se ti sporazumi ne odnose na uzrok konflikta - na englesku, tj. britansku vladavinu u Irskoj. Oni takođe jačaju vjerske podjele na koje je Republican Sinn Fein upozorio u vrijeme kada je Stormontski sporazum potpisan - 1998. godine. Od 1986. godine “ privremenjaci” pod Gerryjem Adamsom polako su počeli da se udaljavaju od osnovne pozicije Irske Republike. Oni su sada u potpunosti dio aparature britanske vladavine u Irskoj. U svakom njihovom koraku nakon 1986. godine vidi se prihvatanje podjele na dva parlamenta u Irskoj - Leinster House i Stormont, uz otvaranje kancelarija u britanskom parlamentu u Westminsteru, prihvatanje unionističkog veta, predaju oružja i kriminalizaciju republikanskih zatvorenika.

Kakva je danas situacija s irskim republikancima koji se nalaze u zatvorima?

Pod uslovima Stormont sporazuma iz 1998. godine, ukinuto je pravo irskih republikanskih zatvorenika da budu tretirani kao republikanski zatvorenici. Svrha tog čina nije bila samo da kriminalizuju republikanske zatvorenike, već da kriminalizuju cijelu borbu irskog naroda za slobodu. Od 1917. godine 22 irska republikanska zatvorenika umrla su nakon štrajka glađu da bi branili svoja prava, uključujući Bobbyja Sandsa i devetoricu njegovih drugova u H-bloku Long Kesha 1981. godine. Danas su oni politički zatvorenici u britanskim zatvorima i zatvorima 26 okruga. U šest okruga, republikanski zatvorenici zatvoreni su u zatvoru Maghaberry nedaleko od Belfasta. Uslovi u kojima borave nisu dobri. Zatvoreni su u svojim ćelijama 22 časa dnevno, vježbanje i obrazovne aktivnosti izuzetno su ograničene. Za vrijeme Uskrsa mnogi zatvorenici zaključani su 24 časa dnevno za kaznu što su nosili uskršnje ljiljane. (Simbol ustanka iz 1916. godine koji Irci tradicionalno nose svakog Uskrsa.) Od juna prošle godine započeli su kampanju za svoj politički status. Republican Sinn Fein aktivno vodi kampanju za zatvorenike, naglašavajući njihovu situaciju kroz letke i proteste koje organizuje Odjeljenje za ratne zarobljenike Republican Sinn Feina, kao i prikupljanje novca za njihove porodice. CABHAIR je humanitarna organizacija republikanskih zatvorenika, koja finansijski pomaže porodicama zatvorenika.

Šta u vezi s tim preduzimaju vaši politički konkurenti iz Provisional Sinn Feina?

Da ne bude nikakve zabune, “privremenjacima” su donirani "Peeler's coat" (uniforme britanske policije) i oni su sada instrument politike britanske Vlade u Irskoj. Znači, treba ih posmatrati i tretirati kao takve. “Privremenjaci” su potpisali da će sprovoditi britansku ili englesku okupaciju Irske. Dozvolili su sebi da postanu barijera između britanske Vlade i irskog naroda. Ian Paisley i DUP zamijenili su staru Oficijelnu unionističku partiju kao monolit unionizma i definitivno će pojačati ponižavanje "Provosa" (Provisional IRA). Republican Sinn Fein ostaje jedina politička organizacija sa jasnom i kredibilnom alternativom. Naš prijedlog “Eire Nua” (Nova Irska) obezbjeđuje za četiri provincije federalne Irske maksimalnu decentralizaciju političke moći i donošenje odluka od nacionalnog nivoa, preko provincijskog, pa sve do lokalnog nivoa. To bi napravilo model za izgradnju sveirske demokratije za cijeli irski narod.

U medijima sa globalnim uticajem, kada se govori o Sjevernoj Irskoj, može se čuti tvrdnja da opciju nezavisnosti ne podržava većina stanovnika. Koliko je utemeljena ta procjena?

Unutar sjevernoirske države šest okruga, većina unionističke populacije podržava nastavak britanske vladavine. Međutim, država šest okruga vještački je kreiran entitet, napravljen izdvajanjem šest od devet okruga istorijske provincije Alster. Tu državu napravila je britanska Vlada 1920/21. godine da bi osigurala stalnu unionističku većinu i podršku engleskoj vladavini. Na posljednjim sveirskim izborima 1918. godine većina stanovnika Irske glasala je za nezavisnost i izabrala irski parlament, prvi sveirski Dail Eireann. Britanski odgovor na to bilo je odbijanje prava na glasanje irskom narodu, a pošto nisu uspjeli da vojnim putem potčine čitavu Irsku, podijelili su je na dva dijela, kreirajući države 26 i šest okruga. Od tada, irski republikanci protive se tim državama na koje gledaju kao na instrument britanske vladavine i podjele Irske. Pod Stormont i St. Andrew sporazumima takozvani pristanak unionista na irsko jedinstvo postao je svetinja. A to je u suštini veto unionista, što podrazumijeva da je 18 odsto populacije Irske dobilo od britanske Vlade pravo na veto nad 82 odsto Iraca. Za irski narod kao naciju, jedina legitimna jedinica za donošenje odluka jeste na sveirskom nivou od 32 okruga. Zahtjev irskog republikanskog pokreta ostaje pravo irskog naroda na samoopredjeljenje i nacionalnu nezavisnost.

Šta biste označili kao najkrupnije razlike između Republican Sinn Feina i Sinn Feina?

Najveće su razlike one koje sam već naveo – «privremenjaci» su sada instrument engleske politike u Irskoj. Kao takvi, napravili su od sebe neprijatelja irskoj slobodi i irskom narodu. Republican Sinn Fein je najstarija politička organizacija u Irskoj - 2005. godine proslavili smo našu stogodišnjicu. Osim što osporavamo izbore u šest okruga, mi se takođe redovno protivimo izborima za lokalnu vladu u 26 okruga. Takođe smo se aktivno zalagali za nepridruživanje 26 okruga Evropskoj uniji i protiv sporazuma iz Mastrihta i Nice. Trenutno zagovaramo neprihvatanje novog evropskog ustava - Lisabonskog sporazuma. Evropsku uniju vidimo kao novi oblik imperijalizma, putem oduzimanja moći donošenja odluka od različitih država i njenog prebacivanja u ruke neizabrane elite. Takođe se protivimo i kreiranju EU - superdržave i EU - vojske.

Kako tretirate sklonost Vašingtona i Londona prema vojnim intervencijama u raznim dijelovima planete?

Mi smo se protivili korišćenju irskih aerodroma, kao što je Sjannon, te irskog vazdušnog prostora u američkoj ratnoj kampanji u Zalivskom ratu 1991. godine i ilegalnom angloameričkom ratu protiv iračkog naroda. Republican Sinn Fein igrao je aktivnu ulogu u kampanji protiv rata u Iraku. Vjerujemo u irsku neutralnost i vjerujemo da slobodna Irska ne treba da bude dio nijednog bloka, već da vodi sopstvenu nezavisnu spoljnu politiku. Osim toga, naši članovi takođe aktivno rade u svojim lokalnim zajednicama na različitim pitanjima - socijalnim, ekonomskim i ekološkim. Iako smo angažovani na svakodnevnim pitanjima Republican Sinn Fein takođe se brine da pitanje britanske okupacije Irske bude uvijek naglašeno. Naše novine "Saoirse" veoma su bitne u slanju republikanske poruke zbog nivoa samocenzure koji postoji u medijima establišmenta. Takođe koristimo i proteste, javna okupljanja i letke u svrhu komunikacije. Republican Sinn Fein ostaje jedina politička organizacija sa jasnom i kredibilnom alternativom u vidu «Eire Nua» sadašnjem procesu podjele Irske. Republican Sinn Fein posvećen je istinskoj političkoj i socijalnoj demokratiji i uspostavljanju Demokratske Socijalističke Federalne Republike za sve njene ljude.

Kakav odnos prema vašim ciljevima imaju dvije najveće političke partije u Republici Irskoj - Fianna Fail i Fine Gael?

Nemamo nikakvu podršku od njih, ni od Fianna Fail, ni od Fine Gael. Obje te partije formirali su ljudi koji su napustili republikanski pokret, prihvatajući podjelu Irske i nastavak britanske okupacije na sjeveroistoku naše zemlje. Uloga države 26 okruga od nastanka jeste da radi kao kolaboracionista u procesu podjele Irske i da bude podrška engleskoj vladavini. Vlada dvadeset šest okruga, koju su tokom istorije predvodile obje partije, pogubila je, sudila i zatvarala irske republikance. Ljudi koji su formirali Fine Gael pogubili su 77 irskih republikanaca za vrijeme građanskog rata, odnosno, kontrarevolucije 1922. godine. Vlade koje je predvodila Fianna Fail takođe su ubijale i zatvarale republikance. Danas se irski republikanci suočavaju sa maltretiranjima, hapšenjima, pretresima kuća, prisluškivanjima i zatvaranjima - i to u zemlji 26 okruga.

Kakvi su odnosi Republican Sinn Feina sa formacijama koje su nastale poslije raskola u Irskoj republikanskoj armiji, kao što su to IRA kontinuiteta i Prava IRA?

Nema nikakvih odnosa između Republican Sinn Feina i Prave IRA. S druge strane, iako Republican Sinn Fein nema nikakvu vezu sa Irskom republikanskom armijom kontinuiteta (CIRA), mi dijelimo isti pogled na situaciju i smatramo da je završetak britanske vladavine u Irskoj najbitniji za pravičan i trajan mir u Irskoj. Ideološki, mi imamo puno toga zajedničkog. CIRA svoje korijene vuče još iz 1916. godine, pa i ranije.