Redovni brojevi | |||
Broj 3-4-2009 Tema: Svetska ekonomska kriza i Srbija |
petak, 26. novembar 2010. | |
Kriza je način postojanja modernog sveta i čoveka. Kriza subjektivnosti, kriza politike, kriza morala, kriza identiteta... Ali sve dok se nisu pojavili znaci ozbiljne finansijske i ekonomske krize to je malo koga zanimalo, a povremeni glasovi upozorenja su ili ignorisani, ili ismevani kao zanovetanje i preterivanje dežurnih pesimista i ekonomskih i socijalnih „katastrofičara“. A onda su se stvari promenile preko noći. Kriza je, takoreći, postala hit, pretvarajući se u deo popularne kulture i nezaobilaznu temu, kako bezbrojnih simpozijuma, tako i raznih „tok šoua“ i „rijaliti“ programa. No, ispod tog veselog i estradnog aspekta vodi se ogorčena bitka za interpretaciju, odnosno tumačenje lanca događaja koji su (zvanično) otpočeli propašću „Liman Bradersa“ i potresima na američkom tržištu nekretnina. U osnovi, sve se vrti oko prognoziranja toka i posledica krize, kao i oko pitanja (ne)održivosti neoliberalnog socio-ekonomskog koncepta koji je po mnogim tumačenjima označen kao glavni krivac za tekuću krizu. Da li je u pitanju „majka svih kriza“ i konačni slom poretka i načina života na koji smo navikli? Ili je reč tek o prolaznom, periodičnom „kašljuckanju“ mašinerije svetskog kapitalističkog sistema? Ili nešto treće? Samo naizgled paradoksalno, ova inflacija govora o krizi vodi ka njenoj banalizaciji. Zapravo, radi se o projektu „navikavanja na krizu“ i pokušaju da se sa njom „saživi“, te da se ona predstavi kao neka vrsta prirodne, ali u suštini bezazlene neminovnosti (nešto kao viroza ili kijavica). A onda, razume se, nema mnogo smisla ni postavljati pitanje odgovornosti za krizu, niti tragati za nekim radikalnijim putevima za njeno prevazilaženje. U svakom slučaju, ne ulazeći u konačnu procenu dubine, intenziteta, a naročito ishoda aktuelne krize, slobodno se može konstatovati da smo trenutno daleko bliže „povratku“ i „ponavljanju“, nego bilo kakvom „završetku“ istorije, bliži smo „apokalipsi“ nego „večnom miru“, i bliži svetskom socio-ekonomskom metežu nego globalnom „partnerstvu“ između rada i kapitala. Nema, naime, dileme da su se do sada slične krize – a svaka je bila specifična na svoj način – uvek razrešavale ratom i pojačanim nasiljem, kako u unutrašnjepolitičkim relacijama, tako i u međunarodnim odnosima. Pri čemu ovo poslednje treba više shvatiti kao podsećanje i ozbiljno upozorenje nego kao proročanstvo. Kada je o Srbiji reč, tu stvari stoje mnogo jasnije, pa i predviđanja mogu biti znatno pouzdanija. Moglo bi se reći – nažalost. Praktično svi autori ovog broja NSPM slažu se oko toga da je svetska ekonomska i finansijska kriza u Srbiji pala na „plodno tlo“, prethodno pripremljeno ratom i sankcijama tokom devedesetih, kao i pogubnom ekonomskom politikom u poslednjoj deceniji. Tako da su teškoće sa kojima se srpsko društvo, privreda i građani suočavaju, i sa kojima će se tek suočavati u vremenu pred nama, samo jednim (manjim) delom posledica udara globalne krize, a većim delom rezultat udruženog rada domaćih snaga i strane „ekonomske pameti“. No, razume se, to što smo se mi survavali dok su drugi napredovali i beležili, što stvarni, što papirnati rast, neće biti nikakva prednost, a pogotovo ne znak da ćemo sada mi rasti dok drugi padaju. Bilo da se bave globalnim, bilo lokalnim, srpskim aspektom priče, i bilo da im je analiza makro ili mikroekonomski usmerena, autori ovog tematskog broja NSPM, uz sve međusobne razlike, veruju i u svojim prilozima uglavnom ubedljivo dokazuju pogubne posledice koje gotovo neupitna dvodecenijska vladavina neoliberalne paradigme ostavlja na privredu, društvo i pojedince. Pored Teme broja (Oskar Kovač, Ognjen Radonjić, Nebojša Katić, Jovan Dušanić, Ružica Cvetković, Mlađen Kovačević, Dejan Miljković, Rajko Bukvić), problemom svetske ekonomske krize i ekonomske politike bave se i tekstovi DŽozefa Štiglica, Marije Obradović i Dejana Mirovića. Aleksandar Jazić piše o američkoj i sovjetskoj propagandi u hladnom ratu, a Mario Kalik i Adriana Zaharijević polemišu sa tekstovima Mila Lompara i Slobodana Antonića. Konačno, u rubrici Prikazi, Dejan Petrović, Borisav Knežević, Aleksandar Novaković, Slobodan Antonić, Saša Gajić i Željka Buturović pišu o knjigama Naomi Klajn, Frensisa Fukujame, Aleksandra Pavkovića, Petra Radana, Dejana Mirovića, Nikole Koljevića i Kristofera Koldvela. Oskar Kovač Fakultet za međunarodnu ekonomiju Beograd UZROCI I MOGUĆI KONCEPTI REŠAVANjA SVETSKE FINANSIJSKE KRIZE Sažetak:Nesposobnost neoklasične teorije da sagleda uzroke privrednih i finansijskih kriza potiče od nerealnih pretpostavki o racionalnom ponašanju proizvođača i potrošača i o perfektnom funkcionisanju tržišta. Upravo neispunjenost tih uslova objašnjava većinu privrednih i finansijskih kriza. Finansijske krize takođe nastaju zbog toga što je pogrešna deregulacija značajno imperfektnih finansijskih tržišta sprečila da se poslovnim bankama nametne odgovorno ponašanje zasnovano na propisanoj proporciji sopstvenog kapitala u odnosu na plasmane. Masovno spasavanje nesolventnih velikih banaka u razvijenim zemljama, bez reforme finansijskog sistema i regulisanja finansijskih tržišta, izazvaće još veće krize u budućnosti. Na rešavanju krize se radi na dva koloseka. Grupa 20 zemalja, bez konsultovanja ostalih država sveta, nastoji da kreira globalna rešenja. Istovremeno isti posao rade Ujedinjene nacije sa punom zastupljenošću cele svetske zajednice. Zbog razlika u interesima ključnih zemalja i dugotrajnih zakonodavnih procedura nijedna od ovih opcija neće stići da se primeni do sledeće krize. Ključne reči: finansijske krize, privredne recesije, uzroci i moguća rešenja. Ognjen Radonjić Filozofski fakultet Beograd UZROCI TEKUĆE GLOBALNE FINANSIJSKE KRIZE: MAGLA KOJA JE USPEŠNO PRODATA* Sažetak: Globalna finansijska kriza je izbila u avgustu 2007. Kako bi se u budućnosti izbegle slične greške, cilj ovog rada je da pronađe odgovore na pitanja kako je i zašto kriza izbila i ko su glavni krivci. Pronalazimo da je uzrok krize kontinuirani proces deregulacije u periodu koji je sledio nakon završetka Drugog svetskog rata. U potrazi za stalno rastućim profitima, pohlepni novčani rentijeri su kreirali brojne varijante fiktivnih i veoma rizičnih dužničkih finansijskih instrumenata i kroz primenu različitih tehnika stimulisanja kredita stvorili iluziju da su egzotični proizvodi maštovitih finansijskih mađioničara sigurni. Naravno, smatramo da su glavni krivci oni koji su omogućili cvetanje jedne od najvećih prevara u finansijskoj istoriji – neodgovorne, dobro plaćene i korumpirane regulatorne vlasti. Ključne reči: dug, špekulisanje, deregulacija, egzotični finansijski instrumenti, kriza. Nebojša Katić London Neoliberalni koreni svetske ekonomske krize Sažetak: Autor polazi od teze da je aktuelna ekonomska kriza i po dubini i po obuhvatu „verovatno najveća koju je svet video“, ali da su vidljive posledice ove krize, zasad manje od onih iz 1929. godine. Glavni krivac i generator, kako današnje, tako i većine prethodnih kriza jeste (neo)liberalna ekonomska politika i teorija, sa njenom dogmom o „deregulisanom tržištu“ i slobodnoj konkurenciji kao univerzalnom leku za sve društvene i ekonomske probleme. Na kraju, autor pomalo ironično konstatuje kako neće proći puno vremena do pojave nove, preimenovane inkarnacije laissez-faire ideje, to jest, da će se, kako se bude odmicalo od krize, isprva tiho, a potom sve glasnije, pojavljivati glasovi i stručni radovi u kojima će se objašnjavati da su neoliberalni postulati, zapravo, bez mane, ali da je greška bila samo u primeni i tehnici. A za krivca i izazivača krize će ponovo biti optužena država, a ne privatni sektor i logika „kazino ekonomije“. Ključne reči: ekonomija, neoliberalizam, laissez-faire, slobodno tržište, svetska ekonomska kriza. Jovan B. Dušanić Beogradska poslovna škola Beograd DOLARSKA ALHEMIJA I KAZINO EKONOMIJA Sažetak: Aktuelna globalna ekonomska kriza nije konjukturna nego ozbiljna sistemska kriza, čije korene treba tražiti u odluci iz Breton Vudsa (1944) da američka novčana jedinica – dolar postane svetska rezervna valuta, a da Američka centralna banka garantuje punu konvertibilnost dolara u zlato. SAD nisu mogle da odole iskušenju da (zlo)upotrebe mogućnost koja im se pružila, te da uvoz realnih resursa iz drugih zemalja pokrivaju dolarima emitovanim bez adekvatnog pokrića, da bi (1971) jednostrano odbacile preuzetu obavezu i ukinule konvertibilnost dolara za zlato. Tako smo došli u situaciju u kojoj se činilo da su SAD napokon uspele da pronađu čarobnu formulu za viševekovne bezuspešne pokušaje alhemičara da stvore bogatstvo „iz ničega“. Amerikanci su sada mogli (koristeći svoju političku, vojnu i ekonomsku silu) jednostavnim „štampanjem“ dolara da dolaze do ogromnih realnih materijalnih dobara iz celoga sveta. Da bi povećavani apetiti mogli biti zadovoljeni, SAD su preduzimale aktivne mere kako bi širile zonu korišćenja američkog dolara, bilo preko novih teritorija ili preko novih aktiva trgovanja. Kada se kroz proces globalizacije dolar proširio na ceo svet, a kako je ukupna količina materijalnih aktiva ograničena, nastupa period intenzivnog stvaranja novih „virtuelnih“ aktiva sa kojima se trguje na finansijskim tržištima. Na spekulativnim operacijama (praktično iz vazduha) s vremenom je naduvan veliki „balon“, odnosno stvorena je ogromna masa finansijskih aktiva koja višestruko premašuje tekuću vrednost realnog sektora ekonomije. Pucanjem tog „vazdušnog balona“ suočili smo se sa krizom iz koje se sada traži izlaz. Mere koje preduzimaju vodeće zemlje, pre svih, SAD (upumpavanje svežeg novca i sniženje kamatnih stopa), liče na gašenje požara benzinom. Teško da rešenje može da bude ono što je bio izvor problema. Ključne reči: kriza, američki dolar, spekulacije, virtuelna ekonomija, vazdušni balon. Ružica Cvetković Megatrend univerzitet Beograd MEĐUNARODNA FINANSIJSKA TRŽIŠTA – ANALIZA NEKIH UZROKA KRIZE Sažetak: U ovom radu pokušaćemo da sagledamo jedan od najvažnijih uzroka međunarodne finansijske krize – korišćenje dolara kao svetskog novca i potrebu drugačijeg ustrojstva na međunarodnoj monetarnoj i finansijskoj sceni. Kriza na međunarodnom finansijskom tržištu ima mnogo uzroka, ali oni najvažniji ipak potiču iz njegovog najosetljivijeg segmenta – deviznog tržišta. Osnovna uloga međunarodnog finansijskog tržišta jeste uspostavljanje veza između finansijskih tržišta pojedinih zemalja kako bi se omogućila plaćanja koja proističu iz međunarodne ekonomske saradnje. U savremenim uslovima promenjena je ekonomska snaga nacionalnih privreda, pa se zaoštravaju manjkavosti postojećeg međunarodnog monetarnog sistema i nameće se potreba da i valute istočnoevropskih i azijskih zemalja zauzmu adekvatno mesto na međunarodnom finansijskom tržištu. Ključne reči: monetarni sistem, dolar, međunarodno finansijsko tržište, kriza. Mlađen Kovačević Akademija ekonomskih nauka Beograd Spoljni dug i stepen spoljne zaduženosti Srbije Sažetak: Srbija je u 2000. godini bila ekstremno visoko zadužena zemlja. Tokom prvih nekoliko godina novog veka kreiran je niz projekcija spoljnog duga do 2010. godine, čijim ostvarenjem bi bio obezbeđen njegov održiv nivo. Međutim, suprotno tim projekcijama, apsolutni i relativni pokazatelji spoljnog duga Srbije su dramatično pogoršani – naročito u 2008. i 2009. godini. I pored toga, Narodna banka Srbije i zvaničnici i dalje tvrde da je Srbija srednje zadužena zemlja. Ako se imaju u vidu odnosi spoljnog duga prema vrednosti izvoza robe i usluga, a posebno otplata prema izvozu robe i usluga i prema bruto domaćem proizvodu – da naglasimo, Srbija je visoko zadužena zemlja i vrlo je verovatno da će njen stepen spoljne zaduženosti u 2010. i 2011. godini biti dodatno povećan i da joj zbog toga preti realna opasnost da zapadne u dugoročnu tešku dužničku krizu. Zbog svega toga, Srbija bi morala što pre prihvatiti i dosledno realizovati dugoročnu strategiju upravljanja spoljnim dugom. Ključne reči: spoljni dug, stepen spoljne zaduženosti, Srbija. Dejan Miljković Megatrend univerzitet Beograd NOVI EKONOMSKI KONCEPT ZA PREVAZILAŽENjE EKONOMSKE KRIZE U SRBIJI Sažetak: U tekstu izlažemo presek trenutne privredne situacije u Srbiji, zatim predloge, tj. uslove Međunarodnog monetarnog fonda za nastavak kreditne podrške, posledice prihvatanja istih za ekonomiju i socijalni sistem, i na kraju predstavljamo alternativni ekonomski koncept za prevazilaženje ekonomske krize u Srbiji. Novi ekonomski koncept bazira se na nekoliko ključnih elemenata koji putem različitih ekonomskih mehanizama imaju višedimenzionalno dejstvo s ciljem prevazilaženja negativnih efekata ekonomske krize na privrednu aktivnost i životni standard građana Srbije i postavljanja osnova za budući razvoj. U drugom delu iznosimo odgovore na ključne primedbe i kritike na izneti koncept. Ključne reči: ekonomska kriza, MMF, budžet, NBS, referentna kamatna stopa, novi koncept. Rajko Bukvić Megatrend univerzitet Beograd ZALOŽNO-KREDITNE AUKCIJE I NASTANAK RUSKIH OLIGARHA Sažetak: Procesi privatizacije koji su obeležili tzv. tranziciju istočnoevropskih privreda tokom devedesetih godina prošlog i početnih godina ovog veka ostavili su mnogo teorijskog i empirijskog materijala koji će sigurno još dugo biti predmet proučavanja. Naročito je interesantan i značajan ovaj proces u Rusiji, najvećoj i najbogatijoj zemlji bivšeg tzv. socijalističkog bloka, gde je masovna vaučerska privatizacija bila praćena raznim mahinacijama koju je organizovala vladajuća klika okupljena oko bivšeg predsednika Jeljcina, njegove porodice i prijatelja. U radu se razmatra jedan od mehanizama kojima je ovaj proces realizovan – mehanizam založno-kreditnih aukcija, koje su sprovedene pred kraj 1995. i kojima je 12 giganata ruske (i svetske) privrede praktično besplatno prešlo u privatne ruke, oformivši definitivno sloj oligarha. Prema priznanju jednog od kreatora i protagonista celog ovog procesa, na taj način je plaćana politička podrška snagama koje su izvele ovu, kako on kaže, „normalnu“ revoluciju. Postavlja se, međutim, pitanje, a na koje taj protagonist nije dao odgovor – čija je to podrška toliko važna i toliko skupa: da li domaćih tajkuna (poput bankara Potanjina i sličnih, koji su ovaj mehanizam i inicirali i na njemu se enormno obogatili) ili nekog drugog? Ključne reči: založno-kreditne aukcije, privatizacija, Rusija, oligarsi, politička podrška, narodna imovina. OGLEDI Marija Obradović Institut za noviju istoriju Srbije Beograd ULOGA MEĐUNARODNIH FINANSIJSKIH ORGANIZACIJA I AGENCIJA U PRIVATIZACIJI DRUŠTVENOG KAPITALA U SRBIJI 2002. Sažetak: Međunarodne finansijske organizacije i agencije stranih vlada zemalja centra svetskog sistema kapitalizma finansijski su donacijama pomogle i podstakle proces privatizacije društvenog kapitala u Srbiji, tj. „razvoj privatnog sektora“. Donacijama međunarodnih finansijskih organizacija i agencijama stranih vlada finansirano je angažovanje finansijskih i pravnih privatizacionih savetnika od strane Agencije za privatizaciju. Pošto Zakonom o privatizaciji nije definisan način utvrđivanja vrednosti, odnosno cene kapitala subjekata privatizacije kod metode tenderske prodaje, uloga konsultanata u procesu privatizacije u Srbiji je značajna jer se ogleda u pripremi izveštaja o strukturi i proceni vrednosti kapitala subjekta privatizacije koje usvaja Agencija za privatizaciju. Preduzeto istraživanje potvrđuje polaznu hipotezu da je započeti kurs privatizacije u Srbiji 2002. godine imao politički, a ne ekonomski cilj. Tako je privatizacija bila prevashodno sredstvo restauracije kapitalizma u Srbiji, a ne njenog društveno-ekonomskog razvoja. Ključne reči: privatizacija, Srbija, međunarodne finansijske organizacije, privatizacioni savetnici. Dejan Mirović NSPM Beograd Srbija i EU nakon zaključivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju (2008–2010) Sažetak: U članku se analiziraju pravni i ekonomski efekti zaključivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Srbije i EU u periodu od 2008. godine do 2010. godine. U uvodnom delu se razmatra početak procesa zaključivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju u jugoistočnoj Evropi i regionu. Zatim se razmatraju pravni aspekti zaključivanja Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju između Srbije i EU. Poseban naglasak je na analizi najvažnijeg, ekonomskog dela, Sporazuma o stabilizaciji i pridruživanju zaključenog između Srbije i EU, Prelaznog trgovinskog sporazuma. Prelazni trgovinski sporazum se razmatra i u kontekstu novog protekcionizma EU. Ključne reči: Srbija, EU, Sporazum o stabilizaciji i pridruživanju, Prelazni trgovinski sporazum, novi protekcionizam. Aleksandar Jazić Fakultet političkih nauka Beograd Američka i sovjetska propaganda u Hladnom ratu Sažetak: Autor razmatra osnovne karakteristike sovjetske i američke propagande tokom Hladnog rata. Rad omogućava pregled glavnih propagandnih institucija i agencija i uvid u načine sprovođenja propagandnih aktivnosti, kao i u sfere u kojima su te aktivnosti sprovođene. Kraj Drugog svetskog rata je zbog različitog viđenja posleratnog uređenja sveta iznedrio ideološku borbu dve supersile. Zbog izjednačenosti u naoružanju i SSSR i SAD bili su prinuđeni da borbu vode na drugačijem polju i drugačijim sredstvima. I SAD i SSSR nastojali su da propagandnim aktivnostima pridobiju različite zemlje za svoju ideologiju. Takođe, propagandna borba u Hladnom ratu podrazumevala je i obimnu mobilizaciju domaćeg stanovništva za ideološku borbu. Obe strane razvile su propagandne aktivnosti i propagandne organizacije i agencije do najvišeg nivoa. Ključne reči: SAD, SSSR, Drugi svetski rat, Hladni rat, propaganda, međunarodni odnosi, spoljna politika. Editorial......................................................................................... 3 TOPIC OF THE ISSUE SERBIA AND THE WORLD ECONOMIC CRISIS Oskar Kovač Causes and Potential Concepts for solving the World Financial crisis........................................................................................... 7 Ognjen Radonjić Causes of the current World Economic Crisis: A Successful Snow Job.................................................................................... 25 Nebojša Katić Neoliberal Roots of the World Economic Crisis.............................. 55 Jovan B. Dušanić Dollar alchemy and the Casino Economy: World Economic Crisis... 67 Ružica Cvetković International Financial Crisis: An Analysis of some Causes of the Crisis................................................................................. 89 Mlađen Kovačević Serbian Foreign Debt and the Amount of its Foreign Indebtedness.. 97 Dejan Miljković A new economic Concept for overcoming Economic Crisis in Serbia...................................................................................... 113 Rajko Bukvić Lien-loan Auctions and Origins of Russian Oligarchy..................... 131
Translation Joseph Stiglitz Death cometh for the greenback................................................... 157 Ted Galen Carpenter NATO at 60: A Hollow Alliance................................................... 169
Studies Marija Obradović The Role of International Financial Organizations and Agencies in Privatization of State-owned Capital in Serbia in 2002................. 191 Dejan Mirović Serbia and the EU after signing the Stabilization and Association Agreement (2008–2010).............................................................. 213 Aleksandar Jazić American and Soviet Propaganda during the Cold War.................. 223
Polemics Mario Kalik Anti-Titoists (on Lompar’s critique of Titoism)............................... 245 Adriana Zaharijević On Hypocrisy and other Phantoms of Feminism............................. 257
Rewiews Dejan Petrović Dejan Petrović: The Black Book of Neoliberalism (Naomi Klein: The Shock Doctrine)............................................ 271 Borisav Knežević Toward a Society of the Future (Francis Fukuyama: The Clash of Cultures)................................. 268 Aleksandar Novaković On Death and Birth of States (Aleksandar Pavković, Petar Radan, Stvaranje novih država – teorija i praksa otcepljenja)................................................... 273 Slobodan Antonić Busting EU myths (Dejan Mirović, Argumenti protiv Evropske unije)...................... 278 Saša Gajić A heart-rending Confession of a Participant and Witness (Nikola Koljević, Stvaranje Republike Srpske)............................ 285 Željka Buturović Revolution in Europe (Cristopher Caldwell, Reflections on the Revolution in Europe: Immigration, Islam, and the West).............................................. 290
Contents.......................................................................................... 295
Oskar Kovacs CAUSES AND POTENTIAL CONCEPTS FOR SOLVING THE WORLD FINANCIAL CRISIS Summary The inability of neoclassical theory to discern the causes of economic and financial crises comes from unrealistic assumptions about rational behavior of manufacturers and consumers and the market functions perfectly. The very fact that these conditions have not been fulfilled explains most economic and financial crises. Financial crises are usually results of bad deregulation of significantly imperfect financial markets, which prevented authorities to impose responsible behavior on commercial banks, based on prescribing the ratio of their own capital and asset exposure. Full-scale rescuing of insolvent major banks in developed countries without a reform of the financial system will cause even worse crises in the future. There search for a solution is moving on two tracks. A group of twenty countries tends to create global solutions without consulting other countries. At the same time, the United Nations, which represent the entire world community, are doing the same. Due to different interests of major countries and long legislative procedures, neither of these solutions will be applied until the next crisis arises. Key words: financial crises, economic recession, causes and possible solutions. Ognjen Radonjić CAUSES OF THE CURRENT WORLD ECONOMIC CRISIS: A SUCCESSFUL SNOW JOB Summary The world economic crises broke out in August 2007. To avoid similar mistakes in the future, the aim of this paper is to find answers to the questions of how and why the crisis broke out and who the main culprits are. We find that the source of the crisis is the continuous process of deregulation which followed the end of the Second World War. In their pursuit for ever-increasing profit, greedy money-lenders created numerous varieties of factitious and very risky debt financial instruments; by using different techniques of stimulating loans they created an illusion that exotic products of financial magicians are safe. Of course, we think that the main culprits are those who enabled flourishing of one of the biggest scams of financial history – irresponsible, well-paid and corrupt regulatory authorities. Key words: debt, speculation, deregulation, exotic financial instruments, crisis. Nebojša Katić NEOLIBERAL ROOTS OF THE WORLD ECONOMIC CRISIS Summary The author starts with the hypothesis that the ongoing economic crisis is “probably the greatest one the world has ever seen”, judging by its scope and depth, but thinks that the apparent consequences of the crisis are still smaller than those of the 1929 Depression. The main culprit for and generator of both the current and previous crises are the (neo)liberal economic policy and theory with their “deregulated market” and free competition dogmas as universal cures for all social and economic problems. At the end the author somewhat ironically states that very soon a new and renamed incarnation of laissez faire will appear, i.e. that when the crisis comes to an end, there will be voices and papers explaining that neoliberal principles are in fact flawless, and that the only mistakes were made in their implementation and techniques. The state will again be labeled as culprit, instead of the private sector and the “casino economy” logic. Key words: economy, neoliberalism, laissez faire, free market, world economic crisis. Jovan B. Dušanić DOLLAR ALCHEMY AND THE CASINO ECONOMY: WORLD ECONOMIC CRISIS Summary The ongoing world economic crisis is not simply the state of the market, but a serious crisis of the system, whose roots can be traced to the Bretton Woods Conference (1944), when it was decided that the US dollar should become the world’s reserve currency, and that the dollar gold convertibility should be guaranteed by the American central bank. The US could not resist the temptation to (ab)use the opportunity it had and to start paying the import of goods from other countries by issuing dollars without proper coverage; later in 1971, the US unilaterally reneged on the commitment and suspended dollar-gold convertibility. Thus we found ourselves in a situation in which the US seemed to have finally managed to find the magic formula for making the century-old efforts of alchemists to create wealth out of nothing come true. By using its political, military and economic power, the US could simply “print” dollars and gain huge amounts of real material goods from all over the world. To satisfy its increasing appetites, the US took active steps to expand the dollar zone, either through new territories, or new trade assets. When the dollar had spread all over the world due to globalization, and since the total amount of tangible assets is limited, there came a period of intensive creation of new “virtual” assets that could be traded on financial markets. Speculative operations (which came about out of the blue) created a bubble, i.e. a huge mass of financial assets which greatly exceeds the current value of the real economic sector. When the bubble burst, we faced a crisis everyone seeks to resolve. Steps taken by major countries, primarily the US (pumping fresh money and decreasing interest rates), are like adding fuel to the fire. It is hardly likely that the solution to the problem can be what caused it in the first place. Key words: crisis, US dollar, speculations, virtual economy, bubble. Ružica Cvetković INTERNATIONAL FINANCIAL CRISIS: AN ANALYSIS OF SOME CAUSES OF THE CRISIS Summary In this paper the author will try to explain one of the most important causes of the international financial crisis – the use of the dollar as the universal currency and the need to structure the international monetary and financial scenes in a different way. There are many causes for the crisis on the international financial market, but the major ones stem from its most sensitive segment – the foreign exchange market. The key role of the international foreign exchange market is to connect financial markets of different countries so as to enable payments in international financial cooperation. In modern times, the strength of national economies has changed and deficiencies of the current international monetary systems have deteriorated, thus creating the need for East European and Asian currencies to take an adequate place on the international financial market. Key words: monetary system, dollar, international financial market, crisis. Mlađen Kovačević SERBIAN FOREIGN DEBT AND THE AMOUNT OF ITS FOREIGN INDEBTEDNESS Summary In the year 2000Serbia was a heavily indebted country. During the first few years of the 21st century several foreign debt projections until 2010 were made; if they proved to be true, the level of foreign debt would remain sustainable. However, contrary to these projections, both absolute and relative indicators of Serbia’s indebtedness dramatically deteriorated, particularly in 2008 and 2009. Even so, the National Bank of Serbia and Serbian officials still maintain that Serbia is a moderately indebted country. Bearing in mind the foreign debt and export value of goods and services ratio, and particularly the debt payment and export/BNP ratio, we must emphasize that Serbia is a heavily indebted country, likely to become even more indebted in 2010 and 2011, and it is quite realistic to say that a heavy debt crisis is looming. These are the reasons why Serbia should adopt and consistently implement a long-term foreign debt management strategy. Key words: foreign debt, amount of foreign indebtedness, Serbia. Dejan Miljković A NEW ECONOMIC CONCEPT FOR OVERCOMING ECONOMIC CRISIS IN SERBIA Summary In this text the author gives an outline of the current economic situation in Serbia, goes on to proposals, or to be more precise, the conditions set by the IMF for credit backing, how it will affect the economy and welfare and presents an alternative economic concept for overcoming the economic crisis in Serbia. This new concept is based on several key elements which use different economic mechanisms to produce a multi-faceted effect; they are designed to overcome the adverse effects of the economic crisis on business activity, on standard of Serbian citizens and to make foundations for future development. The second part of the paper provides reactions to main objections to and criticisms of the concept. Key words: economic crisis, IMF, budget, National Bank of Serbia, reference rate, new concept. Rajko Bukvić LIEN-LOAN AUCTIONS AND ORIGINS OF RUSSIAN OLIGARCHY Summary The process of privatization that marked the so-called transition of East European economies in the 1990s and first decade of 21st century have left a lot of theoretical and empirical materials which will remain research topics for quite a while. This process is particularly interesting and significant in Russia, the biggest and richest country of the former Socialist Bloc, where massive voucher privatization was followed by various machinations organized by the ruling clique gathered around the former president Yeltsin, his family and friends. This paper analyzes one of the mechanisms that enabled process – lien-loan auctions, held in 1995 and in which twelve giants of Russian (and world economy) were privatized virtually at no cost, thus forming a class oligarchs. According to the confession of one of the creators and protagonists of the entire process, it was a means to pay for political support to carry out a “normal” revolution. However, there is a question which this protagonist did not answer – whose support is so important and expensive: the support of domestic tycoons (like the banker Potanin and those like him, who initiated this mechanism that made them enormously rich) or someone else’s support? Key words: Russia, lien-loan auctions, privatization, oligarchs, political support, common property of the people. Marija Obradović THE ROLE OF INTERNATIONAL FINANCIAL ORGANIZATIONS AND AGENCIES IN PRIVATIZATION OF STATE-OWNED CAPITAL IN SERBIA IN 2002 Summary International financial organizations and government agencies of the powers of the world capitalism gave financial aid and support to the process of privatization of state-owned capital in Serbia, i.e. they helped “development of private sector”. Donations of international financial organizations and foreign government agencies financed participation of financial and legal advisors for privatization employed by the Privatization Agency. Since the Privatization Law does not define value assessment, i.e. the price of the capital of the subject of privatization in tender sale, the role of the consultant in privatization in Serbia is significant, because it entails making draft reports on structure and capital valuation, which is later adopted by the Privatization Agency. The research we carried out proves the initial hypothesis that the ongoing system of privatization, which started in 2002, had political instead of economic objectives. Privatization was thus a means to restore capitalism in Serbia instead of concentrating on its socio-economic development. Key words: privatization, Serbia, international financial organizations, privatization advisors. Dejan Mirović SERBIA AND THE EU AFTER SIGNING THE STABILIZATION AND ASSOCIATION AGREEMENT (2008-2010) Summary This article provides an analysis of legal and economic effects of the Stabilization and Association Agreement in the period between 2008 and 2010. The introduction provides insight into the beginning of implementation of the Stabilization and Association Agreement in South Eastern Europe. The author goes on to analyze legal aspects of the Stabilization and Association Agreement between Serbia and EU. The author also gives special emphasis to the most important part of the Agreement which concerns economy, i.e. the Interim agreement on trade. This agreement is also explained within the context of the new protectionism in EU. Key words: Serbia, EU, Stabilization and Association Agreement, Interim agreement, new protectionism. Aleksandar Jazić AMERICAN AND SOVIET PROPAGANDA DURING THE COLD WAR Summary The author describes basic features of Soviet and American propaganda during the Cold War. This paper gives an overview of major propaganda institutions and agencies and provides insight into the ways carrying out propaganda activities and into domains in which they were implemented. Due to different views on post-war system of government, this period resulted in ideological struggle of the two super-powers. Being equally armed, both USSR and USA were forced to move their conflict to a different battlefield and to use different means. Both countries sought to win over different countries through their propaganda activities and thus make them adopt their ideologies. Furthermore, the propaganda struggle during the Cold War implied ample “mobilization” of local population for ideological struggle. Both sides developed propaganda activities, organizations and agencies to highest extent. Key words: USA, USSR, Second World War, Cold War, propaganda, international relations, foreign policy. |