Ko je i šta zaboravio

Da li vreme leči sve, pa i istorijske rane bez obzira na to je li reč o istoriji, ili o povesti? Mogu li Srbi i Hrvati u budućnost kao dobre komšije, ili kao susedi, ako su viđenja svega onoga što se u procesu raspada SFRJ dogodilo tako različita, pa čak i suprotna? Zagrebački susret šefova diplomatije Hrvatske i Srbije i reagovanje najviših državnih ličnosti Hrvatske na istup šefa diplomatije Srbije pokazuju da istorija raspada velike Jugoslavije još nije napisana. I da, zapravo, niko ne želi u toj istoriji ulogu „lošeg momka”. I da prebacivanje nekima u Srbiji „da su zaboravili da su tenkovi iz Beograda, Novog Sada i iz Srbije dolazili razarati ne samo Vukovar nego i druge gradove, te da su ispraćeni često i cvećem”, jeste istovremeno i „zaboravljanje” da su samo na Vukovar išli tenkovi koji su došli iz Srbije, sve ostalo su bili tenkovi JNA koji su u Hrvatskoj bili u svojim garnizonima još od 1945. godine. I koji su napadnuti 1991. godine. Ali idemo redom.

Maj 1990. prvi višestranački izbori u Hrvatskoj na kojima pobeđuje HDZ sa programom nezavisne Hrvatske. Scenografija i sve ostalo što je išlo uz te izbore, uz dolazak iz inostranstva emigracije iz vremena Drugog svetskog rata budi kolektivno sećanje Srba u Hrvatskoj na period 1941–1945. Pre nekoliko godina predsednik Hrvatske Stipe Mesić izjavio je „da je HDZ svojom tadašnjom politikom antagonizirao Srbe u Hrvatskoj protiv nove hrvatske države”. Srbi u Kninu u avgustu 1990. dižu tzv. „balvan-pobunu” tražeći kulturnu autonomiju unutar Hrvatske. Hrvatska je saobraćajno presečena na pola, JNA nudi Zagrebu „da vojska na miran način eliminiše taj problem”, Zagreb tu opciju odbija. Sledi pokušaj helikopterskog desanta hrvatskog MUP-a na Knin, RV i PVO Jugoslavije to zaustavljaju. Pobuna Srba u Hrvatskoj se širi, Hrvati u mestima sa većinskim srpskim stanovništvom milom ili silom odlaze. Takođe, odlaze i Srbi iz većih gradova u Hrvatskoj.

U oktobru i novembru 1990. Hrvatska iz Mađarske ilegalno nabavlja pešadijsko oružje, general Špegelj pravi planove za napade na sve kasarne i garnizone JNA u Hrvatskoj. U Hrvatsku iz Srbije pristižu i neke paravojne formacije raznih tipova koje pojačavaju totalnu saobraćajnu blokadu nekih delova Hrvatske.

Savezni sekretar za narodnu odbranu general Veljko Kadijević u decembru 1990. saopštava „da JNA neće dozvoliti libanizaciju Jugoslavije i da će sprečiti svaki pokušaj građanskog rata”. Njegov intervju je u Zagrebu dočekan i protumačen kao objava rata Hrvatskoj. Hrvatski sabor 22. decembra 1990. donosi odluku da se Srbi, kao do tada konstitutivan narod u Hrvatskoj, brišu iz novog hrvatskog ustava i da se svode na nacionalnu manjinu. Sukobi u delovima Hrvatske, koje su Srbi iz Knina proglasili kao SAO Krajina, prete da postanu ozbiljni.

U januaru 1991. Predsedništvo SFRJ traži od Hrvatske da razoruža ilegalno naoružane paravojne formacije. Zagreb prvo pristaje da to izvrši, ali po povratku iz Beograda sa sednice Predsedništva SFRJ, Franjo Tuđman doslovno kaže „da mu to ne pada na pamet”. Hrvatska je izigrala odluku državnog vrha Jugoslavije. JNA emituje film o uvozu oružja iz Mađarske za potrebe Hrvatske. Hrvatski medijski i ostali eksperti tvrde „da je film obična primitivna montaža”.

Mart 1991. godine i april iste godine donose sukobe između hrvatske policije i naoružanih Srba u Pakracu i na Plitvicama. U Pakracu su ispaljeni i prvi meci na JNA. Hrvatski policajci gađali su dvojicu vojnika JNA od kojih je jedan bio Hrvat. U martu 1991. u podzemnom objektu na Topčideru održavaju se tri sednice Predsedništva SFRJ na kojima JNA traži uvođenje vanrednog stanja u zemlji radi sprečavanja građanskog rata. Predsedništvo je blokirano i ne prihvata predloge vrha JNA. Na Plitvicama hrvatska policija ima žrtve. JNA još uvek igra ulogu „tampon-zone”.

Prvog maja 1991. dolazi i do sukoba između JNA i dela građana Splita, jednog vojnika JNA dave, drugi je ubijen. U maju u Borovom Selu dolazi do oružanog sukoba između hrvatske policije i Srba, pri čemu hrvatska strana ima velike žrtve.

U maju Hrvatska održava referendum na kojem se većina građana izjasnila za nezavisnu Hrvatsku izvan Jugoslavije. Odmah zatim i Srbi u Kninu održavaju referendum na kojem se izjašnjavaju za ostanak u Jugoslaviji, odnosno za otcepljenje od Hrvatske. Srbi kažu „da nema avnojskih granica bez avnojskih principa”. Svi uslovi za građanski rat su tu.

Jun, jul i avgust 1991. protiču u sukobima između hrvatske policije i Srba u SAO Krajini, JNA nastoji da razdvoji zaraćene strane, ali i nju su na nekim mestima napale hrvatska policija i specijalne snage. Hrvati iz SAO Krajine morali su da napuste svoje domove, dolazi do brojnih zločina protiv hrvatskog stanovništva u tim područjima, kao što je bilo u Škabrnji. Srbi iz Knina kažu „da su Hrvati sami otišli”.

U septembru 1991. dolazi do opšteg i masovnog napada hrvatskih oružanih formacija na skoro sve garnizone i objekte JNA, osim u Istri. Cilj je zarobljavanje borbene tehnike i uništavanje JNA. Napadnute su oklopne brigade u kasarnama u Dugom Selu, u Jastrebarskom, mehanizovana brigada u Zagrebu, artiljerijska protivoklopna brigada u Đakovu, dolazi i do zločina pripadnika hrvatskih oružanih formacija protiv rezervista JNA na Koranskom mostu, u kasarni u Bjelovaru, zločina protiv srpskih civila u Sisku, u Vukovaru, Osijeku, Pakračkoj poljani, u Gospiću...

Kasarna u Vukovaru, gde je godinama bio inženjerijski bataljon JNA je napadnuta, vojnici su bili danima pod vatrom i blokadom, bez vode i struje.

Generalštab JNA naređuje operaciju deblokade garnizona u Vukovaru, posle to prerasta u pravu bitku za grad, sasvim nepotrebno rušenje grada i stradavanje brojnih civila, kao i zločin na Ovčari gde su pobijeni zarobljeni pripadnici hrvatskih oružanih formacija. Na frontu kod Dubrovnika, JNA pretežno sastavljena od crnogorskih vojnih obveznika bez potrebe gađa Dubrovnik i ruši sela u Konavlima. Rezervisti JNA uveliko pljačkaju i pale. Ideja ratovanja kod Dubrovnika bila je izlazak na reku Neretvu kao „prirodnu granicu između katoličanstva i pravoslavlja”.

U slučaju Dubrovnika tenkovi JNA su došli iz Crne Gore, kod Vukovara su to bili tenkovi iz Beograda i Novog Sada. Kod Okučana su to bili tenkovi iz Banjaluke. U svim ostalim slučajevima su to bili JNA tenkovi iz Hrvatske. Ne iz Srbije! Da li su gađali po hrvatskim gradovima? Jesu! Većinom tamo gde su hrvatske oružane, ili paravojne formacije gađale JNA, JNA je odgovarala. Da li se iko ikada u Hrvatskoj zapitao zašto nije bilo rata u Istri, na Visu, Malom Lošinju, Lastovu? I tamo su bili jaki garnizoni JNA. Zato, što tamo niko nije napao te garnizone. Pa se JNA mirno evakuisala i otišla.

„Hrvatska je 1991. svesno izabrala rizik sukoba sa tada vojnički jačom stranom”, odgovorio je na pitanje u vezi sa ratom na dubrovačkom području Milo Đukanović pre nekoliko godina u jednoj emisiji HRT-a. Nešto slično rekao je Franjo Tuđman posle međunarodnog priznavanja Hrvatske 1992. u stilu „da nije bilo rata ne bi bili ni priznati”.

„Bljesak” i „Oluja” 1995. godine? Hrvati kažu „da su Srbi sami otišli”. Hag misli drugačije. Šta kaže međunarodno pravo ako date svoj vazdušni prostor za bombardovanje neke druge države? Kao što je to bilo 1999. godine, napad NATO na Srbiju? Pa onda još na kraju priznate Kosovo kao nezavisnu državu i pride tužite Srbiju međunarodnom sudu u Hagu. Pa, da nije malo mnogo?

(Politika)