Nedeljko Čubrilović: Borba za vraćanje nadležnosti Republike Srpske biće teška, duga i iscrpljujuća

Nedeljko Čubrilović je danas jedan od najiskusnijih političara u Republici Srpskoj. Ne samo zbog toga što po drugi put zaredom predsjedava Narodnom skupštinom Republike Srpske, nego, još i više, zbog njegovog ukupnog minulog rada na javnoj sceni. Prije nego što je izabran za predsjedika parlamenta srpskog državotvornog entiteta dejtonske Bosne i Hercegovine, tj. Republike Srpske, g. Čubrilović je bio ministar saobraćaja i veza u četiri Vlade RS, a prije toga i predsjednik Izvršnog odbora (Vlade) Banje Luke. Takođe, on posjeduje i iskustvo rada u privredi. Bio je direktor JP „Putevi Republike Srpske“, a prije rata i direktor JKP Čistoća“ Banja Luka. Radio je i kao inžinjer-projektant u predratnom velikom poslovnom sistemu „Rudi Čajavec“ iz Banje Luke. Ljubitelj je šaha i veliki humanitarac, iako on to sam nerado ističe.

G. Čubrilović se bez ikakvih uslovljavanja odazvao molbi Balkan Fokusa i odmah odgovorio na nekoliko postavljenih pitanja, uz izvinjenje što nije bio u prilici da na njih i usmeno odgovori.

– Nedavno je Narodna skupština Republike Srpske obeležila svoj značajan jubilej: 30 godina postojanja i rada. Recite nam kad, kako i zašto je formirana Narodna skupština Republike Srpske?

ČUBRILOVIĆ: Da, ovih dana smo obilježili 30. godišnjicu postojanja naše Narodne skupštine. Ona je formirana 24. oktobra 1991. godine u Sarajevu, u predvečerje serije građanskih ratova u bivšoj zajedničkoj nam otadžbini, SFR Jugoslaviji, i uoči njenog definitivnog razbijanja, početkom aprila 1992. godine. Prvi naziv današnje Narodne skupštine Republike Srpske bio je Skupština srpskog naroda u Bosni i Hercegovini i činili su je poslanici srpskih političkih stranaka izabrani u Skupštinu Socijalističke Republike Bosne i Hercegovine na prvim višestranačkim izborima u toj republici, 18. novembra 1990. godine.

Do stvaranja Skupštine srpskog naroda u BiH došlo je zbog stalnog preglasavanja srpskih poslanika od strane hrvatskih i, tad muslimanskih, a danas bošnjačkih poslanika i nemogućnosti legitimnih srpskih predstavnika za zaštite i odbrane vitalne nacionalne i državotvorne interese srpskog naroda u BiH. Dakle, nastanak te Skupštine je iznuđen, on je bio neka vrsta posljednje linije odbrane Srba u Bih, da ne dožive pogrom i druga stradanja kao što su ih doživjeli naši preci za vrijeme Nezavisne Države Hrvatske, kad su ubijani i zatvarani u logore samo zbog toga što su Srbi i pravoslavci. Nije, dakle, to bila nikakva realizacija plana o stvaranju tzv. Velike Srbije, za šta nas stalno optužuje jedan dio tzv. međunarodne zajednice i dio političara u BiH i regionu, nego institucionalizacija borbe za odbranu vlastitog identiteta, prava, ravnopravnosti sa drugim narodima i sl.

• Kakva je bila uloga Narodne skupštine u godinama stvaranja Republike Srpske, mislimo tu pre svega na njen ratni period?

ČUBRILOVIĆ: Ogromna! Izvan svake sumnje – velika i odlučujuća. Ne znam tačno, ali čini mi se da je Narodna skupština Republike Srpske, a to ime je dobila u avgustu 1992., tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata srpskog naroda u BiH održala oko 50 svojih redovnih zasjedanja, što bi bio podvig i za mirnodopske uslove, a ne za ratne. Skupština je tad bila istinsko predstavničko tijelo sveg srpskog naroda u Republici Srpskoj, a redovno je ispunjavala i ostale svoje funkcije: zakonodavnu i ustavotvornu. Tokom rata Skupština je donijela nekoliko stotina zakona što je omogućilo normalno funkcionisanje Republike Srpske kao organizovane države. Skupština je višekratno raspravljala o svim mirovnim planovima, većinu odbila, a prihvatila mirovni plan i kasniji sporazum iz Dejtona, donoslila rezolucije, deklaracije, memorandume, odluke, zaključke, uredbe i druge pravne propise i akte, primala delegacije iz svijeta ili lokalnih zajednica, birala i smjenjivala vlade i druga upravna tijela. Njena uloga je bila nezamjenjiva i bez nje se nije mogla i nije donijela nijedna važna odluka za opstojnost i funkcionisanje Republike Srpske.

• U čemu se ogleda značaj Narodne skupštine za posleratni razvitak Republike Srpske?

ČUBRILOVIĆ: Sad smo više zakonodavno, a manje predstavničko i ustavotvorno tijelo. Sad se više fokusiramo na legislativnu djelatnost, donošenje novih ili izmjenu i dopunu starih zakona, njihovo usklađivanje sa pravnim tekovinama Evropske unije i sl. Međutim, političke prilike u postdejtonskoj Bosni i Hercegovini su takve da ne dozvoljavaju Narodnoj skupštini da se više bavi pitanjem npr. stavranja povoljnog ekonomskog ambijenta za privredni razvoj i nove investicije, nego se i danas uglavnom iscrpljujemo u nadgornjavanju sa, bilo tzv. međunarodnom zajednicom i njihovim raznim i brojnim predstavnicima u BiH, bilo sa političkim subjektima iz Federacije BiH, a najviše sa bošnjačkim političarima iz institucija Bosne i Hercegovine. Zbog neriješenih brojnih pitanja u BiH ili zog kršenja Dejtonskog mirovnog sporazuma i dalje smo prinuđeni da „dežuramo“ nad političkim temama, dok se pitanje rješavanja nekih realnih životnih pitanja naših građana pomalo odlaže u stranu, za neka bolja vremena. Srećom, do sad smo imali razumijevanje naših građana za to, jer i oni vide sa kojim problemima se mi suočavamo.

• Kakva je danas politička struktura Narodne skupštine Republike Srpske? To Vas pitamo zbog toga što se u delu javnosti iznose teze da u njoj, zapravo, i nema pluralizma. Je li to tačno?

ČUBRILOVIĆ: Ne, nikako! Nema govora! Pa u aktuelnom sazivu Narodne skupštine ima oko 15 subjekata, od čega osam poslaničkih klubova, tri poslaničke grupe i tri ili četiri tzv. nezavisna poslanika. Posljednjih godina ta struktura se kod nas brzo i često mijenjala, pa to čovjek ne može sve ni upratiti. Narodna skupština je od svog prvog dana, od onog 24. oktobra 1991. godine, bila višestranačka. I tu Skupštinu srpskog naroda u BiH činili su poslanici iz pet političkih stranaka, ali su sve do kraja 1994. djelovali kao jedinstven poslanički klub.

Odgovoriću vam i na pitanje o opoziciji. Opozicija u Narodnoj skupštini postoji, dakle, od decembra 1994. pa do danas. Ona ni u čemu nije zakinuta, niti su joj po bilo kojem osnovu umanjena prava. Naprotiv. Nema nijednog skupštinskog odbora ili komisije a da u njemu nema predstavnika iz opozicionih političkih stranaka, jedan potpredsjednik Narodne skupštine je uvijek iz opozicije itd. Prema tome, ne stoje prigovori da u Narodnoj skupštini Republike Srpske nema političkog pluralizma. Ima ga, itekako ga ima!

• Kakva je saradnja Narodne skupštine sa drugim institucijama vlasti u Republici Srpskoj, ali i u Bosni i Hercegovini, pre svega sa skupštinom onog drugog entiteta, Federacijom BiH?

ČUBRILOVIĆ: Saradnja sa ostalim institucijama i organima vlasti u Republici je sasvim normalna, a to znači dobra. Ona se odvija u skladu sa Ustavom i zakonima koji regulišu nadležnost pojedinih institucija i resora, tako da se niko nikome ne miješa u ingerencije. Povoljna je okolnost da su i predsjednik Republike i skupštinska većina, samim tim i Vlada, iz političke opcije koju čini koalicija nekoliko (8) političkih stranaka, pa se o svemu redovno informišemo i brzo usaglašavamo stavove i poteze.

Što se tiče saradnje sa parlamentom Federacije BiH, nje gotovo da i nema. Razlog za to je činjenica što u Federaciji BiH još nisu implementisani rezultati izbora održanih prije više od tri godine, a nema ni inicijativa sa njihove strane. Sa institucijama Bosne i Hercegovine, prije svega sa Parlamentarnom skupštinom BiH sarađujemo samo u okviru nadležnosti koje imamo. Nešto je vidljivija saradnja sa Domom naroda Parlamentarne skupštine BiH, zato što u njemu ima i Klub srpskih delegata koje bira Narodna skupština naše Republike, pa im ona unekoliko može tražiti da rade i postupaju u skladu sa politikom koju vodi Narodna skupština, odnosno Republika Srpska kao takva.

• Ima li Narodna skupština međunarodnu saradnju, sa kim sarađujete i kakva je ta saradnja?

ČUBRILOVIĆ: Da, naravno! Naša Skupština ima razgranatu saradnju sa nekoliko parlamenata iz svijeta. Sarađujemo i sa državnim i sa pokrajinskim i sa regionalnim skupštinama iz više evropskih država, a tu je i redovna, dugogodišnja i uspješna saradnja sa Narodnom skupštinom Republike Srbije …….

• Možete li prethodnu tvrdnju ilustrovati nekim primerom?

ČUBRILOVIĆ: Mogu, naravno. Na prvom mjestu istakao bih saradnju sa ruskom dumom ili parlamentom Ruske Federacije i međusobne posjete gospođe V. Matvijenko našoj Skupštini i moje uzvratne posjete njihovom parlamentu. Zatim, tu je i saradnja sa Skupštinom Mađarske, pa onda parlamentom Sankt Petersburga, Skupštinom Autonomne pokrajine Vojvodine, skupštinama pokrajina u Austriji, Italiji, kantona u Švajcarskoj itd.

• Šta karakteriše aktuelni politički trenutak u Republici Srpskoj, posebno u kontekstu njenih odnosa sa Bosnom i Hercegovinom?

ČUBRILOVIĆ: Teško pitanje! Za adekvatan odgovor samo na ovo pitanje trebalo bi mi makar pet stranica Vašeg lista. Ali, pokušaću u najkraćim crtama iznijeti ono što je aktuelno u ovom času, tj. posljednih nekoliko nedjelja, pa i mjeseci.

Sve je počelo nametanjem Zakona o zabrani negiranja genocida u Srebrenici 1995. godine, krajem jula ove godine. To je učinio ondašnji visoki predstavnik Valentin Incko, samo par dana prije svog odlaska iz Bosne i Hercegovine, putem Odluke o izmjeni i dopuni Krivičnog zakona BiH, kojim je inkriminisano negiranje ili umanjivanje genocida u Srebrenici. To je za nas iz Republike Srpske neprihvatljivo, iz više razloga. I mi smo to javno rekli. Održali smo vanrednu sjednicu Skupštine i odbacili tzv. Inckov zakon i donijeli nekoliko naših zakonskih akata kojim se štiti i čuva dignitet Republike Srpske kao legalnog i međunarodno verifikovanog državotvornog entiteta unutar dejtonske Bosne i Hercegovine. To je izazvalo, rekao bih, konsternaciju u političkom Sarajevu i dijelu međunarodne zajednice. U to vrijeme pada i dolazak Kristijana Šmita u Bosnu i Hercegovinu radi preuzimanja funkcije visokog predstavnika u BiH. Međutim, Republika Srpska ne prihvata Kristijana Šmita za legalnog visokog predstavnika, a tome se protive i Ruska Federacija i NR Kina, koje u Savjetu bezbjednosti UN odbijaju da daju svoju saglasnost za imenovanje Šmita na dužnost visokog predstavnika. Tako da je sad stanje da Šmita pola BiH, tačnije 49%, a to je Republika Srpska ne prihvata kao visokog predstavnika i svakim danom se pokazuje da on, zapravo, i ne može funkcionisati.

U međuvremenu narasle su tenzije i zbog drugih pitanja, a najviše zbog namjere Republike Srpske da konačno zaustavi prenos nadležnosti koje ona ima kao entitet na institucije Bosne i Hercegovine.

• Koliko znamo Republika Srpska nastoji da povrati neke ranije prenesene nadležnosti sa entiteta na institucije BiH. Hoćete li u tome uspeti?

ČUBRILOVIĆ: Ne znam puni odgovor na to pitanje u ovom trenutku. Ali naše, tj. aktuelnih vlasti i funkcionera u Republici Srpskoj, je da radimo s tom namjerom i tim ciljem. Ako ne bismo tako radili, ne bismo bili odgovorni prema biračima i našem narodu. Pa kako ćemo uspjeti, ukoliko ne pokušamo i ne budemo li posvećeni uspjehu. Ne radimo mi to zbog nekog hira ili inata prema bilo kome. Ne, ovdje je u pitanju poštovanje Ustava BiH, koji je aneks IV Dejtonskog mirovnog sporazuma, dakle primjena samog tog sporazuma. Nažalost, kako sam već rekao, on je u dosadašnjoj istoriji postdejtonske BiH više puta kršen na štetu Republike Srpske, prenosom niza nadležnosti koje je ona imala na nivo Bosne i Hercegovine. To je rađeno neustavno, najčešće odlukama visokog predstavnika, kojim su nametani zakoni po kojima se, npr. osim entiteta, obrazovanjem počinju baviti i institucije BiH. Tako je i bilo i sa oblasti zdravstva, nauke, indirektnih poreza, odbrane, obavještajnih poslova i niza drugih nadležnosti koje su, jednostavno, pod prisilom otete Republici Srpskoj i instalisane na nivo BiH. Borba za vraćanje nekih od tih nadležnosti biće teška, duga, iscrpljujuća, u njoj će svakako biti žrtava – ne mislim na pogibiju bilo koga, nego na političke kazne i odmazde – ali mi drugog puta nemamo. Ne uradimo li to sad, već „sutra“ može biti kasno. Možda u svemu i nećemo sad uspjeti, ali svakako ćemo zaustaviti dalji prenos nadležnosti. Aktuelna garnitura u vlasti Republike odlučna je da istraje u tome.

• Je li to secesionizam o kojem neki govore? Ide li Republika Srpska tim putem?

ČUBRILOVIĆ: Ne! To nije secesionizam! Uostalom, o tome govore i pišu samo pojedini novinari, uglavnom na portalima i društvenim mrežama. Niko iz aktuelnog rukovodstva Republike Srpske nije rekao da ovo što mi trenutno radimo jeste secesionizam, niti mi imamo planove za izdvajanje iz Bosne i Hercegovine. Osim nekih novinara o tome govore pojedini bošnjački političari radi mobilizacije svog partijskog članstva i javnosti u dijelovima Federacije BiH, te strani predstavnici koji su ovdje već godinama, a neki i decenijama, da bi oni mogli intervenisati, riješiti napetosti među akterima u BiH i tako opravdati svoje mandate i velike pare koje primaju za svoja namještenja.

Mi iz Republike Srpske samo hoćemo da afirmišemo Ustav Bosne i Hercegovine, ali onaj izvorni, a ne zakonima visokih predstavnika „razblaženi“ na štetu Republike Srpske. Da, mi hoćemo da zaustavimo dalji prenos nadležnosti koje kao državotvorni entitet imamo u dejtonskoj BiH, da neke od tih nadležnosti ponovo vratimo Republici Srpskoj. S druge strane, mi hoćemo da partnere u BiH „natjeramo“ na razgovor i dogovor, a ne da, kao što je bilo do sada, da se oni uzdaju da će sve poslove za njih obaviti OHR ili neka druga misija međunarodnih organizacija. Voljeli nas ili ne, i Bošnjaci će sad morati razgovarati sa nama, a bogami i stranci.

• Gospodine predsedniče, kako to da u političkoj javnosti nema rasprave o odluci Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti sva tri naroda u BiH, Bošnjaka, Srba i Hrvata i u Feeraciji BiH, kao što ga ima u Republici Srpskoj. Tim pre što ta odluka u temelju ruši Dejtonski mirovni sporazum, a donela je Republici toliko štete, od ukidanja himne, grba itd., a na osnovu nje može nekome pasti napamet da zatraži ukidanje imena Republike Srpske. Može li se tražiti odgovornost sudija Ustavnog suda BiH?

ČUBRILOVIĆ: Pa, Vi baš riješili da me sasvim uništite sa tim teškim pitanjima. Krenuću od posljednjeg Vašeg pitanja. Ne može se sad tražiti bilo kakva odgovornost sudija Ustavnog suda BiH koji su prije 21 godinu donijeli odluku o konstitutivnosti sve tri naroda u BiH na cijelom njenom prostoru. To nije moguće iz više razloga. Sudije tog suda su zaštićene kao najviša vrijednost u ma kojoj državi i niko im ništa ne može. Inače, u odgovoru na pitanje o aktuelnoj političkoj situaciji u Srpskoj i BiH zaboravio sam navesti probleme koje nam pravi upravo taj Ustavni sud zbog toga što često djeluje izvan samog Ustava i ponaša se kao da je on ustavotvorac, a ne tumač Ustava. On je svojim odlukama o poljoprivrednom zemljištu i nedavno o šumama, koje Republika Srpska po njima ne može uknjižiti kao svoje vlasništvo, iako se one nalaze na njenoj teritoriji, toliko zakomplikovao situaciju u BiH da će nam sad trebati više godina da to raspetljamo.

Što se tiče pokušaja da se promijeni ime Republike Srpske, to je nemoguća misija. Republika Srpska je dejtonska, ustavna kategorija i ne može se promijeniti njeno ime a da se ne raspakuje cijeli dejtonski mirovni paket. A to u ovom trenutku nikom, osim pojedinih bošnjačkih usijanih glava, nije u interesu. Po tom pitanju mi smo mirni. Ostaće ime Republike Srpske još zadugo.

A to što se u Federaciji BiH ne preispituje i ne promišlja odluka Ustavnog suda BiH o konstitutivnosti sva tri naroda na cijelom prostoru BiH, nas ne iznenađuje. Oni bi da Bošnjaci budu konstitutivni u svakom selu Republike Srpske, a Srbima se još ne da konstitutivnost u nekoliko kantona u Federaciji. Bosna i Hercegovina i jeste asimetrična država zbog toga što mi iz Republike Srpske nastojimo da ima što više entiteta, a oni iz Federacije bi najradije ukinuli entitete, da ih nikako nema, ili da imaju minimalna ovlašćenja.

• U pravno-političkom smislu kako doživljavate BiH, gde se nalazi suverenitet, kao najviše pravo odlučivanja, u BiH ili u entitetima? I u tom smislu ko ima teritoriju bivše SRBiH, entiteti ili dejtonska BiH?

ČUBRILOVIĆ: I teritoriju i suverenitet imaju entiteti, koji su to 1995. putem Dejtonskog mirovnog sporazuma unijeli u BiH. Kod suverenosti je to malo složenija priča, i zbog toga BiH i jeste komplikovana i teško održiva državna zajednica. Jer, suvereni su narodi, u BiH konstitutivni narodi, a djelimično i građani, i to u dijelu koji se odnosi na osnovna ljudska prava i slobode. Međutim, suvereni su i entiteti jer oni imaju ne samo legalitet, nego i legitimitet i velike nadležnosti u svim životnim oblastima – zbog toga ih i zovu „državama sa ograničenim suverenitetom“ – izuzev njih deset u kojima su suverene institucije BiH. A što se teritorije tiče, ona pripada entitetima, a u Distriktu Brčko ona je kondominijum, tj. zajedničko vlasništvo dva entiteta. Dakle, za BiH bismo mogli reći da je neki ovovremeni „Jovan bez zemlje“.

• Nedavno je i u vašoj Skupštini usvojen Zakon o zaštiti ćirilice. Da li je ona ugrožena u Republici srpskoj i kako će ići njegova implementacija kod vas u Srpskoj?

ČUBRILOVIĆ: Uh, opet teško pitanje. Ne zbog toga što ne znam odgovor na njega, nego zato što je vrlo komplikovano objašnjenje procedure usvajanja i stupanja na snagu zakona kod nas, u Srpskoj. Da, usvojili smo rečeni zakon, koji se unekoliko razlikuje od onoga koji je donesen u Skupštini Srbije. Morali smo uzeti u obzir naše ustavne specifičnosti, te činjenicu da su u Republici Srpskoj, kao i u BiH, u službenoj upotrebi još dva „jezika“: hrvatski i „bosanski“. Uzgred, kod nas su ustavna imena jezika sljedeća: jezik srpskog naroda, jezik hrvatskog naroda i jezik bošnjačkog naroda, Elem, nakon što je pomenuti zakon usvojila Narodna skupština, on ide na potvrdu u Vijeće naroda Republike Srpske. U tom dijelu procedure klubovi naroda imaju pravo zatražiti zaštitu tzv. vitalnog nacionalnog interesa, time što neće dati saglasnost za tekst zakona i tako zaustaviti proceduru njegove implementacije. U tom slučaju proces dalje vodi Ustavni sud Republike Srpske kojem se može uputiti apelacija za zaštitu vitalnog nacionalnog interesa, a ako apelanti ni njegovom presudom nisu zadovoljni, mogu se obratiti Ustavnom sudu BiH za konačnu ocjenu ustavnosti i presudu. A sve to može da potraje više mjeseci.

Što se tiče zakona o zaštiti srpskog jezika i ćiriličkog pisma, oni jesu bili neophodni, ali moramo uvažiti činjenicu da nisu dovoljni uslovi da bi se apsolutno zaštitio srpski jezik i masovnije koristila ćirilica. To je stvar procesa i uključenosti svih građana, obrazovnih, kulturnih i naučnih institucija, vas iz medija informisanja, u njegovu primjenu. Pri tome, moramo znati da su jezik i pismo najvažniji elementi nacionalnog identiteta svakog naroda, pa tako i srpskog i samo ukoliko se prema jeziku i pismu budemo tako odnosili imamo šanse da ih sačuvamo i u nasljeđe predamo budućim pokoljenjima.

• Hoćemo li Vas i posle narednih izbora videti u poslaničkim klupama i kako prognozirate izgled političke scene Republike Srpske nakon tih izbora?

ČUBRILOVIĆ: Vi ste prvi koji ste mi postavili takvo pitanje godinu dana pred parlamentarne i predsjedničke izbore u Republici Srpskoj i BiH. Još je rano za precizan i konačan odgovor. Kad bih u tim izborima odlučivao samo o svom statusu, ne bi mi bilo teško odgovoriti. Međutim, ja sam i predsjednik stranke, DEMOS-a, pa se u obzir moraju uzeti i interesi stranke i cijele grupe drugih ljudi. A što se tiče izgleda političke scene naše Republike poslije izbora, tu sam već siguran – ona će i dalje biti veoma šarolika, izrazito pluralna i neće biti dosadno u skupštinskim raspravama, kao što ni do sada nije.

(Balkan fokus)