Na danasšnji dan 1918. srpska vojska oslobodila Baranju; Umrli car Justinijan I (565) i Hegel (1831); 1984. u Los Anđelesu uhapšen Andrija Artuković

 NOVI SAD - Na danasšnji dan 1918. godine Srpska vojska je u Prvom svetskom ratu oslobodila Baranju, koja je tada smatrana sastavnim delom Vojvodine i zajedno sa ostatkom Vojvodine proglasila je prisajedinjenje Srbiji 25.11.1918. na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu. Tek nakon Drugog svetskog rata Baranja je izdvojena iz Vojvodine, odnosno Srbije, i pripojena Hrvatskoj u čijem sastavu nikada ranije nije bila.

Danas je četvrtak, 14. novembar, 318. dan 2024. Do kraja godine ima 47 dana.

565 - Umro je vizantijski car Justinijan I nazvan Veliki, koji se proslavio kodifikacijom rimskog prava, velikom graditeljskom aktivnošću i osvajanjima. Rođen je kod Niša (Naisus). Težeći obnovi negdašnjeg obima Rimskog carstva pokorio je 534. Vandale u severnoj Africi a 555. Ostrogote u Italiji. Ratovao je i protiv Persijanaca koji su ugrožavali azijske provincije, ali nije uspeo da spreči upade Slovena na Balkan. Prema njegovom nalogu, najbolji pravnici pripremili su " Corpus juris civilis ", sastavljen od prečišćenih rimskih zakonskih normi, raznih pravnih spisa ("Digesta") i izvoda za školovanje pravnika (" Institutiones "). Na taj način sačuvan je korpus normi rimskog prava, što je imalo izuzetan značaj za razvoj pravne teorije u Evropi. Sazidao je 537. crkvu Aja Sofija, najveću u Konstantinopolju, koju su posle osvajanja grada 1453. Turci pretvorili u džamiju, dogradivši 4 minareta. Kemal Ataturk ju je pretvorio u muzej.

1533- Španski osvajači pod komandom Franciska Pisara zauzeli su grad Kusko, prestonicu carstva Inka.

1770- Škotski istraživač DŽejms Brus otkrio je da Plavi Nil izvire iz jezera Tana u severozapadnoj Etiopiji.

1814- Rođen je srpski istoričar Janko Šafarik, osnivač Beogradskog muzeja, profesor Liceja u Beogradu, potpredsednik Društva srpske slovesnosti i predsednik Srpskog učenog društva. Poreklom je bio iz poznate slovačke intelektualne porodice. Osnovno polje njegovog interesovanja bila je istoriografija. Bavio se i arheologijom i numizmatikom, posebno sakupljanjem starog srpskog novca. Dela: "Opisanije sviju dosad poznatih srbskih novaca", "O priloženim grbovima srbskih zemalja i vladatelja", "Srbski spomenici mletačkog arhiva", "Hrisovulja cara Stefana Dušana", "Žitije Stefana Uroša III ", "Život despota Stefana Lazarevića".

1831- Umro je nemački filozof Georg Vilhelm Fridrih Hegel, najistaknutiji predstavnik klasične nemačke idealističke filozofije, čiji je gigantski rad sinteza nemačke filozofske misli. Dela: "Fenomenologija duha", "Filozofija istorije", "Nauka logike","Estetika","Filozofija religije","Enciklopedija filozofskih nauka", "Filozofska propedeutika", "Osnovne crte filozofije prava ili prirodno pravo i nauka o državi u osnovnim konturama".

1840- Rođen je francuski slikar Klod Mone, jedan od osnivača impresionizma. Prema njegovoj slici "Impresija, izlazak sunca", izloženoj 1874. u Parizu, naziv je dobio ceo slikarski pravac, čiji je on najdosledniji i najuticajniji predstavnik. Mahom je slikao prizore iz Pariza i okoline, pri čemu su ga najviše interesovali efekti svetlosti na vodi. Izvršio je ogroman uticaj na evropsko slikarstvo.

1847- U Švajcarskoj je izbio građanski rat između snaga Švajcarske konfederacije i sedam rimokatoličkih kantona (Zonderbund), okončan krajem istog meseca porazom Zonderbunda.

1863- Rođen je belgijski hemičar Leo Bakeland, koji je postupkom kondenzacije formaldehida i fenola pronašao čvrstu plastičnu masu bakelit, savršen izolator, što je omogućilo razvoj industrije plastike.

1872- Rođena je srpska glumica Augusta Vela Nigrinova, prvakinja Narodnog pozorišta u Beogradu. Bila je idol pozorišne publike krajem 19. veka, koju je oduševljavala unutrašnjom snagom, dostojanstvenom pojavom i snažnim, sugestivnim glasom. Ostvarila je niz velikih kreacija, poput uloga Julije, Ofelije, Nore, Marije Stjuart, Mona Vane, Debore.

1889- Rođen je indijski državnik DŽavaharlal Nehru, jedan od osnivača pokreta nesvrstanih. Po povratku sa studija u Engleskoj postao je advokat, ali se ubrzo posvetio politici i borbi za nezavisnost Indije, postavši sledbenik arhitekte indijske nezavisnosti Mahatme Gandija. Po sticanju nezavisnosti Indije 1947. postao je prvi predsednik vlade i šef diplomatije. U spoljnoj politici nastojao je da očuva neutralnost Indije.

1891- Rođen je kanadski fiziolog Frederik Grant Banting, koji je s Čarlsom Bestom 1921. izolovao insulin, što je omogućilo lečenje do tada smrtonosne šećerne bolesti. Za to epohalno otkriće 1923. je s DŽonom Meklaudom, s kojim je takođe sarađivao, dobio Nobelovu nagradu za medicinu. Smatrajući da je Best neuporedivo zaslužniji od Meklauda, svoju nagradu je podelio s njim.

1918- Tomaš Masarik je izabran za prvog predsednika Čehoslovačke.

1922- Rođen je egipatski diplomata Butros Butros Gali, generalni sekretar UN od 1992. do 1996.

1935- Predsednik SAD Frenklin Ruzvelt objavio je da će Filipini 1946. steći nezavisnost. Do 1898. oni su bili španska a zatim kolonija SAD.

1935- Rođen je jordanski kralj Husein, vladar s "najdužim stažom" u arapskom svetu. Na presto Jordana je stupio 1952. s nepunih 17 godina.

1940- U napadu nemačke avijacije u Drugom svetskom ratu na britanski grad Koventri poginulo je više od hiljadu ljudi i razorena je srednjovekovna katedrala (saborna crkva).

1941- U blizini Gibraltara u Drugom svetskom ratu potonuo je britanski nosač aviona "Ark Rojal" kojeg je prethodnog dana torpedovala nemačka podmornica.

1946- Umro je španski kompozitor i pijanista Manuel de Falja, čija su dela sinteza andalužanske narodne muzike i francuskog impresionizma. Nastojao je da oslobodi špansku muziku vekovnog italijanskog uticaja. U Francuskoj je komponovao popularna dela - "Noći u španskim vrtovima" i "Sedam španskih narodnih pesama", a po povratku u otadžbinu izvedeni su baleti "Ljubav čarobnica" i "Trorogi šešir". Razočaran diktaturom generala Franciska Franka uspostavljenom u Španiji posle građanskog rata, 1939. je otišao u Argentinu u kojoj je ostao do smrti.

1948- Rođen je engleski princ Čarls, naslednik britanskog prestola.

1955- Umro je američki pisac Robert Emet Šervud. U dramama pisanim posle Prvog svetskog rata prikazivao je, sa stanovišta uverenog pacifiste, poratno razočarenje i zalagao se za mir u svetu. Docnije je, suočen s nadiranjem nacizma, postao ubeđeni pristalica rata kao jedinog načina da se svet oslobodi nacizma. Dela: drame "Okamenjena šuma", "Idiotova radost", "Neće biti noći", scenariji za filmove "Duh putuje na zapad", "Najbolje godine našeg života".

1960- U sudaru dva putnička voza u Čehoslovačkoj poginulo je 110 osoba.

1979- U provinciji Korasan na istoku Irana u zemljotresu je poginulo najmanje 385 lica.

1984- U Los Anđelesu je uhapšen ustaški ratni zločinac Andrija Artuković, ministar unutrašnjih poslova takozvane Nezavisne Države Hrvatske tokom Drugog svetskog rata. Živeo je u SAD od 1948. gde je dospeo pod lažnim imenom. Američke vlasti su se uporno oglušivale o zahteve Jugoslavije za ekstradiciju, i tek 12. februara 1986. su ga izručile. Na suđenju u Zagrebu optužen je za pojedinačna zlodela, ali ne i za zločin genocida nad Srbima. Osuđen je na smrt, ali kazna nije izvršena i umro je u zatvoru nepune tri godine potom.

1988- Palestinska skupština u izbeglištvu prihvatila je rezoluciju 242 UN, čime je posredno priznala državu Izrael i odrekla se terorizma.

1989- Oslobodilački pokret SWAPO izvojevao je ubedljivu pobedu na prvim slobodnim izborima u Namibiji.

1991- Princ Norodom Sihanuk vratio se u Kambodžu posle 13 godina izbeglištva.

1991- Umro je engleski filmski i pozorišni režiser Toni Ričardson. Zaslužan je za nove tendencije u režiji u britanskom teatru. Kao filmski autor blizak je takozvanom "slobodnom filmu" početka šezdesetih 20. veka, čija su preokupacija bile socijalne teme. Uspešno je adaptirao za film književna dela. Filmovi: "Osvrni se u gnevu", "Zabavljač, "Svetilište", "Ukus meda", "Usamljenost trkača na duge staze", "Tom DŽons" (Oskar), "Gospođica", "Mornar iz Gibraltara", "Juriš lake konjice, "Hamlet", "Ned Keli".

1994- Tropska oluja "Gordon" usmrtila je najmanje 829 ljudi na Haitiju.

2001- Pet zemalja naslednica SFRJ sporazumelo se o raspodeli 74,5 miliona monetarnog zlata, prvom delu preostale imovine bivše zajedničke države procenjene na oko dve milijarde dolara.

2002- Prvi put u istoriji papstva, poglavar rimokatoličke crkve obratio se italijanskoj skupštini.

2002- Potpredsednik Kine Hu Đintao postao je novi generalni sekretar Komunističke partije umesto Đanga Cemina koji se sa celom starom gardom povukao posle 16. kongresa vladajuće partije.

2006- Skupština Južne Afrike legalizovala je brakove homoseksualaca, prva na afričkom kontinentu.

2009- Preminuo je srpski istoričar, akademik Sima Ćirković. Dopisni član SANU postao je 1972. a redovni 1981. Istraživao je istoriju srednjeg veka Srbije i Bosne. Od 1968. na mestu je redovnog profesora Filozofskog fakulteta u Beogradu. Bio je član više inostranih akademija i stručnih udruženja, poput Evropske akademije za istoriju u Briselu, Međunarodnog instituta za ekonomsku istoriju Frančesko Datini, Međunarodnog komiteta za istorijsku metrologiju. Bio je zapažen i kao leksikograf i teoretičar metodologije istorije.

2012- Preminuo je Ivan Štajnberger srpski psiholog. Štajnberger je tokom karijere biran u sva akademska zvanja na katedri za psihologiju Filozofskog fakulteta u Beogradu, a usavršavao se i u Londonu i Kardifu. Dekan Filozofskog fakulteta bio je u dva mandata. Dela: "Život i ritam", "Čovek dobar ili loš", "Čovek u automatizovanom sistemu".

2017 - U Harareu, Zimbabve, vojska je demonstracijom sile podržala smenu vlasti. Nedelju dana potom, dugogodišnji lider te zemlje, od 1980. godine, i čelnik borbe protiv režima rasne segregacije u Rodeziji, Robert Mugabe podneo je ostavku.

2021 - Preminuo je Rašid Šemsedinović Rale, jugoslovenski i srpski hokejaš. Odigrao je 335 utakmica u domaćim prvenstvima i 53 za reprezentaciju Jugoslavije. Igrao je od 1957 do 1988 za klubove: Avala, Beograd, Partizan, Zvezda, Vojvodina. Bio je član reprezentacije Jugoslavije na Olimpijskim igrama u Insbruku 1964, na svetskim prvenstvima u Tampereu 1965, Zagrebu 1966, Ljubljani 1974. Trenirao je: Partizan, Vojvodinu, Spartak, Taš, kao i reprezentacije Jugoslavije i Srbije.

(Tanjug)