Na današnji dan: U palati Krsmanović na Terazijama - proglašena Kraljevina SHS

BEOGRAD – Na dašnji dan 1918. godine, u Beogradu, u palati Krsmanović (zgrada "Protokola") na Terazijama, proglašena je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca (prvobitno Kraljevstvo) od strane regenta Aleksandra Karađorđevića. Zemlja je 1929. preimenovana u Kraljevina Jugoslavija. Ujedinjenje jugoslovenskih zemalja omogućila je pobeda srpske vojske u Prvom svetskom ratu.

Danas je nedelja, 1. decembar, 335. dan 2013. Do kraja godine ima 30 dana.

1135 - Umro je engleski kralj Henri I, mlađi sin Vilijama I Osvajača. Tokom vladavine, od 1100. učvrstio je kraljevsku vlast, a 1106. osvojio je i Engleskoj pripojio Normandiju.

1455 - Umro je italijanski vajar, zlatar i slikar Lorenco Giberti, najpoznatiji po izradi vrata na krstionici katedrale u Firenci. Izradio je i više kipova u Firenci i Sijeni, uključujući reljef za katedralu u Sijeni, rađen od 1417. do 1427. Njegovo delo "Commentarii" je dokument velike vrednosti za izučavanje italijanskog slikarstva i arhitekture.

1640 - Portugal je posle ustanka kojim je zbačena španska vlast ponovo stekao nezavisnost, a dve sedmice potom vojvoda od Bragance krunisan je kao portugalski kralj pod imenom Žoao IV. Španska kruna je nezavisnost Portugala priznala tek 1668.

1813 - Posle neodređenog odgovora francuskog cara Napoleona I na mirovne uslove saveznika, Rusija, Pruska i Austrija su se odlučile za invaziju Francuske.

1821 - Nezavisnost od Španije proglasila je Dominikanska republika, država koja se nalazi na istočnom delu karipskog ostrva Haiti, tada poznatog kao Hispaniola.

1822 - Osnivač brazilskog carstva Dom Pedro krunisan je za cara Brazila pod imenom Pedro I. Osnivač brazilske monarhije rođen je kao princ portugalske kraljevske porodice Braganca.

1825 - Umro je ruski car Aleksandar I Pavlovič Romanov.

Po stupanju na presto 1801. otpočeo je seriju liberalnih reformi, tokom njegove vladavine Rusija je znatno teritorijalno proširena.

Savezništvo koje je 1807. zaključio sa francuskim carem Napoleonom I, protiv kojeg je prethodno ratovao u savezu sa Austrijom, Pruskom i Engleskom, iskoristio je da u ratu protiv Švedske otrgne Finsku, koja je 1809. priključena Rusiji kao velika kneževina pod krunom Romanova. Pripojio je Poljsku (osim Galicije i dela koji je pripadao Pruskoj) a posle pobede u ratu s Turskom i Besarabiju.

Savezništvo je raskinuto Napoleonovim pohodom na Rusiju 1812. tokom kojeg je francuska armija pretrpela strahovit poraz.

1873 - Donet je zakon o metarskim merama, čime su prestale da važe mere poput aršina, lakta, pedlja. Merna jedinica za dužinu je postao metar, podeljen na decimetre, santimetre i milimetre.

Reformu mernog sistema i standardizaciju sproveo je srpski matematičar, potonji akademik Dimitrije Nešić. Kada je kralj Milan Obrenović ustanovio Srpsku kraljevsku akademiju u prvoj grupi od 16 akademika koje je on imenovao nalazio se i Dimitrije Nešić.

1904 - Počela je s radom službe hitne pomoći u Beogradu.

Srpsko lekarsko društvo je posle jedne saobraćajne nesreće odlučilo da u Beogradu organizuje "stalno dežurstvo lekara koji će u svako doba dana i noći ići kolima da ukazuje prvu i najpotrebniju pomoć". Beogradska opština zavela je tada noćno dežurstvo u opštinskoj zgradi u "Varoškoj ambulatoriji". Broj hitne pomoći bio je 488. Korišćena su posebna zaprežna kola tipa Mundu, inače smeštana na prostoru tadašnjeg beogradskog trkališta, nedaleko od današnjeg hotela Metropol.

1906 - U Parizu je otvoren bioskop "Omnija Pate", prva dvorana u svetu namenski izgrađena za prikazivanje filmova.

1913 - Grčko sredozemno ostrvo Krit je posle balkanskih ratova zvanično postalo deo Grčke.

1918 - Provincija Transilvanija (Erdelj) ranije u sastavu Mađarske (Austro-Ugarske) nakon poraza Centralnih sila u Prvom svetskom ratu, postala je deo Rumunije.

1918 - Odlukom danske skupštine Island je stekao nezavisnost, ali je ostao u personalnoj uniji s Danskom, kao kraljevina pod istom krunom.

1922 - Rođen je Branko Pešić, gradonačelnik Beograda.

Bio je pripadnik Partizanskog pokreta tokom Drugog svetskog rata, od 1941. - prvobitno u rodnom Zemunu, a kasnije je sa vojvođanskim partizanima prešao u Bosnu. Gradonačelnik Beograda bio je od 1964. do 1974. i zapamćen je kao retko dobronameran. Bio je verovatno najpopularniji gradonačelnik srpske prestonice. Tokom njegovog mandata izgrađena su mnoga važna zdanja u gradu, poput Mostarske petlje, mosta "Gazela", Terazijskog tunela.

1925 - U Londonu je potpisan "Lokarnski sporazum". Na osnovu pregovora održanih od 5. do 16. oktobra u Lokarnu u Švajcarskoj, između Nemačke s jedne strane i Britanije, Francuske, Belgije, Poljske i Čehoslovačke s druge, čime su garantovane odredbe Versajskog mira i nepovredivost novih granica U Evropi. Sporazum je odbacio Hitler zauzimanjem Rajnske oblasti 1936. - do tada demilitarizovane.

1926 - U Zrenjaninu, tada Bečkerek, je otkriven reprezentativan spomenik kralju Petru I Karađorđeviću, po kom je grad dobio ime 1935. kada je preimenovan u Petrovgrad. To ime grad je nosio do 1946.

1934 - U Lenjingradu je ubijen član Politbiroa i sekretar CK sovjetske KP Sergej Mironovič Kirov. Kao profesionalni revolucionar Kirov je učestvovao u revolucijama 1905. i u Februarskoj i Oktobarskoj revoluciji 1917. Šef Komunističke partije Azerbejdžana postao je 1921. a 1926. sekretar Lenjingradske oblasne partijske organizacije. Posle ubistva Kirova, Staljin je započeo talas čistki i do 1938. fizički je likvidirao većinu starih revolucionara vođa Oktobarske revolucije.

1935 - Rođen je Vudi Alen, američki filmski glumac i režiser (pravo ime Alen Stjuart Kenigsberg) obnovitelj holivudske filmske komedije sedamdesetih godina 20. veka. Kasnije je pod uticajem švedskog režisera Ingmara Bergmana režirao čitav niz izrazito intelektualnih filmova s psihoanalitičkom pozadinom.

Filmovi: "Uzmi pare i beži", "Sve što ste oduvek želeli da znate o seksu ali se niste usudili da pitate", "Ljubav i rat", "Eni Hol", "Menheten", "Enterijeri", "San letnje noći", "Zelig", "Razarujući Hari", "Završni udarac". Dramska dela: "Nemoj piti vodu', "Sviraj opet Sem", "Bog: komedija u jednom činu", "Potrošena memorija".

1936 - Umro je italijanski pisac Luiđi Pirandelo, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1934. jedan od najznačajnijih dramskih pisaca 20. veka. Napisao je 44 drame, sabrane pod naslovom "Gole maske". Isprva je izazvao revolt i zabunu publike, ali je ubrzo stekao opšte priznanje i otvorio nove puteve moderne dramaturgije. Dela: pripovetke "Priče za jednu godinu", "Smrt na leđima", romani "Pokojni Matija Paskal", "Njen muž", drame "Đakomino", "Henri IV", "Šest lica traže pisca".

1971 - U Karađorđevu je na sednici Predsedništva Saveza komunista Jugoslavije smenjen deo rukovodstva SK Hrvatske - nosilaca politike tzv. masovnog pokreta. Ocenjeno je da i u drugim republikama ima pojava suprotnih politici rukovodstva SKJ, pa su usledile čistke u Srbiji, Sloveniji i Makedoniji. Tada je u Srbiji, između ostalih, uklonjeno i više desetina uspešnih privrednih rukovodilaca pod optužbom za tehnokratizam, što se ispostavilo kao posebno pogubno.

1973 - Umro je izraelski državnik David Ben Gurion, vođa borbe za stvaranje Izraela i prvi predsednik vlade te države od 1948. do 1953. i ponovo od 1955. do 1963. Iz rodne Poljske otišao je 1906. u Palestinu i bio je među pionirima seljačkog kolektivizma i radničkog pokreta. Osnovao je 1920. Histadrut (Savez sindikata), a 1930. Izraelsku radničku partiju (MAPAI), stranku laburističkog tipa. Kao predsednik vlade, od različitih gerilskih grupa stvorio je izraelsku armiju.

1974 - U američkom avionu tipa "Boing 727", koji se srušio u blizini Vašingtona, poginule su 92 osobe.

1981 - U najvećoj nesreći u istoriji jugoslovenskog vazduhoplovstva, u avionu "DC-9 super 80" ljubljanskog "Inex-adria avioprometa", koji je udario u planinu u blizini Ajačija na Korzici, poginulo je svih 178 putnika i članova posade.

1988 - Benazir Buto je postala predsednik vlade Pakistana, kao prva žena na čelu jedne islamske zemlje.

1989 - Mihail Gorbačov je kao prvi sovjetski lider posetio Vatikan i dogovorio se s papom Jovanom Pavlom II o uspostavljanju diplomatskih odnosa Sovjetskog Saveza i Vatikana.

1991 - Na referendumu u sovjetskoj republici Ukrajini nadmoćna većina birača izjasnila se za nezavisnost.

1998 - Naftna korporacija "Ekson" saglasila se da za rekordnu sumu od 76,6 milijardi dolara kupi korporaciju "Mobil", čime je stvorena najveća svetska naftna kompanija.

2000 - Meksički predsednik Vinsente Foks preuzeo je dužnost šefa države okončavši tako višedecenijsku vladavinu jedne partije u svojoj zemlji.

2002 - Približno 50 ljudi poginulo je prilikom požara koji je zahvatio jednu diskoteku u Venecueli u centru Karakasa.

2005 - Jedan od petorice glavnih komandanata međunarodne terorističke mreže Al Kaida, Egipćanin Abu Hamza Rabija, ubijen je u Severnom Vaziristanu, oblasti Pakistana u blizini granice s Avganistanom.

2005 - U Severnoj Karolini pogubljen je dvostruki ubica Kenet Li Bojd, postavši tako hiljadita osoba u SAD nad kojom je izvršena smrtna kazna od kako je ponovo uspostavljena 1976.

2006 - Više od 1.000 ljudi je poginulo a oko 500 je povređeno, pri čemu se još oko 600 vode kao nestali, u naletu tajfuna koji je pogodio istočne delove Filipina.

2012 - Preminula je Ksenija Jovanović, srpska glumica, prvakinja Narodnog pozorišta u Beogradu. Završila je Visoku filmsku školu Vjekoslava Afrića. Počela je kao članica pozorišta pri "Avala filmu" a prvu filmsku ulogu ostvarila je 1949. u filmu "Barba Žvane".

Stupila je u Narodno pozoriše 1961. gde je ostala do kraja radnog veka.

Ostvarila je veliki broj uloga: Erzilija (Odenuti nage, L. Pirandela), Kraljica Natalija (Konak M. Crnjanskog), Barunica Kasteli (Gospoda Glembajevi M. Krleže), Jokasta (Edip Sofokle), Bernarda (Dom Bernarde Albe F.G.Lorke), Žena A (Tri visoke žene Edvarda Olbija), Hekuba (Trojanke Euripida). Dobila je nagradu za životno delo - Dobričin prsten 2007. a bila je nosilac i Ordena Svetog Save drugog reda.

(Tanjug)