Na današnji dan: Srpska vojska oslobodila Baranju

NOVI SAD - Na današnji dan 1918. godine srpska vojska je u Prvom svetskom ratu oslobodila Baranju, koja je tada smatrana sastavnim delom Vojvodine i zajedno sa ostatkom Vojvodine proglasila je prisajedinjenje Srbiji 25.11.1918. na Velikoj narodnoj skupštini u Novom Sadu. Tek nakon Drugog svetskog rata Baranja je izdvojena iz Vojvodine i pripojena Hrvatskoj, u čijem sastavu nikada ranije nije bila.

Danas je sreda, 14. novembar, 319. dan 2012. Do kraja godine ima 47 dana.

565. - Umro je vizantijski car Justinijan I nazvan Veliki, koji se proslavio kodifikacijom rimskog prava, velikom graditeljskom aktivnošću i osvajanjima. Težeći obnovi negdašnjeg obima Rimskog carstva, taj vladar - rođen kod Naisusa (Niš) - pokorio je 534. Vandale u severnoj Africi, 555. Ostrogote u Italiji i osvojio deo Španije. Ratovao je i protiv Persijanaca koji su ugrožavali azijske provincije, ali nije uspeo da spreči upade Slovena na Balkan. Prema njegovom nalogu, najbolji pravnici pripremili su "Corpus juris civilis", sastavljen od prečišćenih rimskih zakonskih normi, raznih pravnih spisa ("Digesta") i izvoda za školovanje pravnika ("Institutiones"). Na taj način sačuvan je korpus normi rimskog prava, što je imalo izuzetan značaj za razvoj pravne teorije u Evropi. Sazidao je 537. crkvu Aja Sofija, najveću u Konstantinopolju, koju su posle osvajanja grada 1453. Turci pretvorili u džamiju, dogradivši 4 minareta. Kemal Ataturk ju je pretvorio u muzej.

1533. - Španski osvajači pod komandom Franciska Pisara zauzeli su grad Kusko, prestonicu carstva Inka.

1770. - Škotski istraživač DŽejms Brus otkrio je da Plavi Nil izvire iz jezera Tana u severozapadnoj Etiopiji.

1814. - Rođen je srpski istoričar Janko Šafarik, osnivač Beogradskog muzeja, profesor Liceja u Beogradu, potpredsednik Društva srpske slovesnosti i predsednik Srpskog učenog društva. Poreklom je bio iz poznate slovačke intelektualne porodice. Osnovno polje njegovog interesovanja bila je istoriografija. Bavio se i arheologijom i numizmatikom, posebno sakupljanjem starog srpskog novca. Dela: "Opisanije sviju dosad poznatih srbskih novaca", "O priloženim grbovima srbskih zemalja i vladatelja", "Srbski spomenici mletačkog arhiva", "Hrisovulja cara Stefana Dušana", "Žitije Stefana Uroša III", "Život despota Stefana Lazarevića".

1831. - Umro je nemački filozof Georg Vilhelm Fridrih Hegel, najistaknutiji predstavnik klasične nemačke idealističke filozofije, čiji je gigantski rad sinteza nemačke filozofske misli. Dela: "Fenomenologija duha", "Filozofija istorije", "Nauka logike","Estetika","Filozofija religije","Enciklopedija filozofskih nauka", "Filozofska propedeutika", "Osnovne crte filozofije prava ili prirodno pravo i nauka o državi u osnovnim konturama".

1840. - Rođen je francuski slikar Klod Mone, jedan od osnivača impresionizma. Prema njegovoj slici "Impresija, izlazak sunca", izloženoj 1874. u Parizu, naziv je dobio ceo slikarski pravac, čiji je on najdosledniji i najuticajniji predstavnik. Mahom je slikao prizore iz Pariza i okoline, pri čemu su ga najviše interesovali efekti svetlosti na vodi. Izvršio je ogroman uticaj na evropsko slikarstvo.

1847. - U Švajcarskoj je izbio građanski rat između snaga Švajcarske konfederacije i sedam rimokatoličkih kantona (Zonderbund), okončan krajem istog meseca porazom Zonderbunda.

1863. - Rođen je belgijski hemičar Leo Bakeland, koji je postupkom kondenzacije formaldehida i fenola pronašao čvrstu plastičnu masu bakelit, savršen izolator, što je omogućilo razvoj industrije plastike.

1872. - Rođena je srpska glumica Augusta Vela Nigrinova, prvakinja Narodnog pozorišta u Beogradu. Bila je idol pozorišne publike krajem 19. veka, koju je oduševljavala unutrašnjom snagom, dostojanstvenom pojavom i snažnim, sugestivnim glasom. Ostvarila je niz velikih kreacija, poput uloga Julije, Ofelije, Nore, Marije Stjuart, Mona Vane, Debore.

1889. - Rođen je indijski državnik DŽavaharlal Nehru, jedan od osnivača pokreta nesvrstanih. Po povratku sa studija u Engleskoj postao je advokat, ali se ubrzo posvetio politici i borbi za nezavisnost Indije, postavši sledbenik arhitekte indijske nezavisnosti Mahatme Gandija. Po sticanju nezavisnosti Indije 1947. postao je prvi predsednik vlade i šef diplomatije. U spoljnoj politici nastojao je da očuva neutralnost Indije.

1891. - Rođen je kanadski fiziolog Frederik Grant Banting, koji je s Čarlsom Bestom 1921. izolovao insulin, što je omogućilo lečenje do tada smrtonosne šećerne bolesti. Za to epohalno otkriće 1923. je s DŽonom Meklaudom, s kojim je takođe sarađivao, dobio Nobelovu nagradu za medicinu. Smatrajući da je Best neuporedivo zaslužniji od Meklauda, svoju nagradu je podelio s njim.

1918. - Tomaš Masarik je izabran za prvog predsednika Čehoslovačke.

1922. - Rođen je egipatski diplomata Butros Butros Gali, generalni sekretar UN od 1992. do 1996.

1935. - Predsednik SAD Frenklin Ruzvelt objavio je da će Filipini 1946. steći nezavisnost. Do 1898. oni su bili španska a zatim kolonija SAD.

1935. - Rođen je jordanski kralj Husein, vladar s "najdužim stažom" u arapskom svetu. Na presto Jordana je stupio 1952. s nepunih 17 godina.

1940. - U napadu nemačke avijacije u Drugom svetskom ratu na britanski grad Koventri poginulo je više od hiljadu ljudi i razorena je srednjovekovna katedrala (saborna crkva).

1941. - U blizini Gibraltara u Drugom svetskom ratu potonuo je britanski nosač aviona "Ark Rojal" kojeg je prethodnog dana torpedovala nemačka podmornica.

1946. - Umro je španski kompozitor i pijanista Manuel de Falja, čija su dela sinteza andalužanske narodne muzike i francuskog impresionizma. Nastojao je da oslobodi špansku muziku vekovnog italijanskog uticaja. U Francuskoj je komponovao popularna dela - "Noći u španskim vrtovima" i "Sedam španskih narodnih pesama", a po povratku u otadžbinu izvedeni su baleti "Ljubav čarobnica" i "Trorogi šešir". Razočaran diktaturom generala Franciska Franka uspostavljenom u Španiji posle građanskog rata, 1939. je otišao u Argentinu u kojoj je ostao do smrti.

1948. - Rođen je engleski princ Čarls, naslednik britanskog prestola.

1955. - Umro je američki pisac Robert Emet Šervud. U dramama pisanim posle Prvog svetskog rata prikazivao je, sa stanovišta uverenog pacifiste, poratno razočarenje i zalagao se za mir u svetu. Docnije je, suočen s nadiranjem nacizma, postao ubeđeni pristalica rata kao jedinog načina da se svet oslobodi nacizma. Dela: drame "Okamenjena šuma", "Idiotova radost", "Neće biti noći", scenariji za filmove "Duh putuje na zapad", "Najbolje godine našeg života".

1960. - U sudaru dva putnička voza u Čehoslovačkoj poginulo je 110 ljudi.

1979. - U provinciji Korasan na istoku Irana u zemljotresu je poginulo najmanje 385 ljudi.

1984. - U Los Anđelesu je uhapšen ustaški ratni zločinac Andrija Artuković, ministar unutrašnjih poslova takozvane Nezavisne Države Hrvatske tokom Drugog svetskog rata. Živeo je u SAD od 1948. gde je dospeo pod lažnim imenom. Američke vlasti su se uporno oglušivale o zahteve Jugoslavije za ekstradiciju, i tek 12. februara 1986. su ga izručile. Na suđenju u Zagrebu optužen je samo za neka pojedinačna zlodela, ali ne i za zločin genocida nad Srbima. Osuđen je na smrt, ali kazna nije izvršena i umro je u zatvoru nepune tri godine kasnije.

1988. - Palestinska skupština u izbeglištvu prihvatila je rezoluciju 242 UN, čime je posredno priznala državu Izrael i odrekla se terorizma.

1989. - Crnački oslobodilački pokret SWAPO izvojevao je ubedljivu pobedu na prvim slobodnim izborima u Namibiji.

1991. - Princ Norodom Sihanuk vratio se u Kambodžu posle 13 godina izbeglištva.

1991. - Umro je engleski filmski i pozorišni režiser Toni Ričardson. Zaslužan je za nove tendencije u režiji u britanskom teatru. Kao filmski autor blizak je takozvanom "slobodnom filmu" početka šezdesetih 20. veka, čija su preokupacija bile socijalne teme. Uspešno je adaptirao za film književna dela. Filmovi: "Osvrni se u gnevu", "Zabavljač, "Svetilište", "Ukus meda", "Usamljenost trkača na duge staze", "Tom DŽons" (Oskar), "Gospođica", "Mornar iz Gibraltara", "Juriš lake konjice, "Hamlet", "Ned Keli".

1994. - Tropska oluja "Gordon" usmrtila je najmanje 829 ljudi na Haitiju.

2001. - Pet zemalja naslednica SFRJ sporazumelo se o raspodeli 74,5 miliona monetarnog zlata, prvom delu preostale imovine bivše zajedničke države procenjene na oko dve milijarde dolara.

2002. - Prvi put u istoriji papstva, poglavar rimokatoličke crkve obratio se italijanskoj skupštini.

2002. - Potpredsednik Kine Hu Đintao postao je novi generalni sekretar Komunističke partije umesto Đanga Cemina koji se sa celom starom gardom povukao posle 16. kongresa vladajuće partije.

2006. - Skupština Južne Afrike legalizovala je brakove homoseksualaca, prva na afričkom kontinentu.

2009. - Umro je srpski istoričar, akademik Sima Ćirković. Dopisni član SANU postao je 1972. a redovni 1981. Njegova oblast rada bila je istorija srednjeg veka Srbije i Bosne. Od 1968. na mestu je redovnog profesora Filozofskog fakulteta u Beogradu. Bio je član više inostranih akademija i stručnih udruženja, poput Evropske akademije za istoriju u Briselu, Međunarodnog instituta za ekonomsku istoriju Frančesko Datini, Međunarodnog komiteta za istorijsku metrologiju. Bio je zapažen i kao leksikograf. Bavio se i istorijom istoriografije.

(Tanjug)