Na današnji dan: Srpska vojska oslobodila Prištinu u Prvom balkanskom ratu, rođeni Franc List i Radovan Samardžić, umrli Pol Sezan i Borisav Stanković, Žan Pol Sartr odbio Nobelovu nagradu

Na današnji dan 1912. godine Treća srpska armija pod komandom đenerala Božidara Jankovića sa bataljonom pukovnika Milosavljevića potukla je u Prvom balkanskom ratu turske snage i oslobodila Prištinu. Oslobođenje Prištine ostavilo je veoma veliki utisak kod srpskih jedinica i, svakako, imalo obrnuto dejstvo na turske vojnike, posebno Albance, koji su izbegavali da idu u turske jedinice.

Jedan učesnik balkanskih ratova zabeležio je: „9. oktobra (po starom kalendaru, 22. oktobra po novom) tukli smo se pred Prištinom. Kad je bilo posle podne, Turci su počeli odstupati. Naša zastava je već bila pobijena na njihovom položaju. Odmah smo krenuli napred i stignemo više Prištine na jedno polje. U putu smo prolazili pored kola koja su bila puna prtljaga i ostalih kućevnih stvari koje su Turci ostavili. Tu smo noćili. Vojska je bila sva vesela„. (Luka Stević, Ratni dnevnik 1912-1918, priredio Petar Opačić, „Godišnjak međuopštinskog istorijskog arhiva Šabac“, br. 18, Šabac 1985, 12).

Posle oslobođenja Prištine, srpska Treća armija trebalo je u duhu direktive Vrhovne komande da odmah produži pokret ka Kumanovu i Skoplju, jer je već kasnila dva dana.

To se međutim nije desilo, jer su jedinice bile iscrpljene dugim marševima i borbama, pa je komandant armije, general Božidar Janković odlučio da se 23. oktobra ljudstvo zadrži u rejonu Prištine radi odmora i popune. Jedinice su se odmarale razmeštene u bivacima, osiguravajući se predstražama prema frontu i bokovima. Na Gazimestanu se odmarala Drinska divizija drugog poziva, sećajući se junaštva slavnih kosovskih junaka.

Po naređenju komandanta armije, na mestu pogibije kneza Lazara, kod Muratovog turbeta, održan je pomen svim Srbima izginulim u Kosovskom boju 1389. godine. Zatim je komandant Treće armije general Božidar Janković uz svečanu paradu jedinica ušao u Prištinu. Sotir Aranđelović, rezervni poručnik i ordonans u štabu Moravske divizije drugog poziva, u svojim „Uspomenama“, piše:

„… Priština neće videti svečaniji dan od ovoga dana. Na čelu štaba jaše na konju sedi đeneral, u čijoj su pratnji komandanti Šumadijske i Moravske divizije. Na čelu štaba vojna muzika, a za štabom ordonansi i vojska. Sve živo je izašlo da dočeka i pozdravi Srpsku vojsku.“

A Jaša Tomić, političar, novinar i književnik iz Vojvodine, u reportaži objavljenoj 26. oktobra 1912. godine u „Novosadskoj ilustrovanoj ratnoj hronici“, piše:

„…Na ulazu u Kosovo nailazismo na Srbe stanovnike, kako plaču od oduševljenja. Od kada je Srbija mobilisana, Arnauti su se bojali da ih diraju. Oduševljenje Srpske vojske ne može se opisati. Pevaju. Muzika i trube sviraju. U ovaj mah svi smo zaneti najvećim miljem. Srpska pobeda na Kosovu jamči potpuno naše oslobođenje. Nema te sile koja će više moći potisnuti Srbe sa Kosova“.

Danas je četvrtak, 22. oktobar. Do kraja godine ima 70 dana.

1797 - Francuz Andre Žak Garnerin prvi je upotrebio padobran, skočivši iz balona nad Parizom s visine 680 metara.

1811 - Rođen je mađarski kompozitor Franc List, romantičarski muzičar i pijanistički virtuoz koji je izgradio modernu klavirsku tehniku i znatno uticao na razvoj evropske muzike 19. veka. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju sonate i koncerta, komponujući ih u jednom stavu. Dela: klavirske kompozicije "Godine hodočašća", "Ljubavni snovi", "Sonata h-mol", simfonije "Faust", "Dante", simfonijske pesme "Prelidi", "Mazepa", "Taso", 20 mađarskih rapsodija", niz klavirskih koncerata, oratorijuma, misa, solo pesama. Napisao je mnoštvo studija i eseja, kao i biografiju Frederika Šopena.

1844 - Rođena je francuska glumica Anrijeta Rozina Bernar, poznata kao Sara Bernar, koja je obeležila pozorišnu epohu kao najveća tragetkinja svog doba. Uživala je izuzetnu popularnost i savremenici su je nazivali "božanska Sara", a njenu uspešnu karijeru nije prekinula čak ni amputacija noge 1915. osam godina pre smrti. Bila je i profesor Konzervatorijuma u Parizu. Napisala je "Memoare".

1882 - Umro je mađarski pisac Janoš Aranj, najveći mađarski epski pesnik, uz Šandora Petefija najznačajniji predstavnik "narodnjačkog" pravca koji je dominirao mađarskom literaturom 19. veka. Prevodio je Vilijama Šekspira i Aristofana i pisao studije o estetici, metrici i istoriji umetnosti. Ostala dela: trilogija "Toldi", "Toldijeva ljubav", "Toldijevo veče" (epski spev o mađarskom narodnom junaku Miklošu Toldiju), balade "Božji sud", "Agneza", "Komešanje", "Kralj Ladislav V".

1883 - U Njujorku je izvođenjem opere "Faust" francuskog kompozitora Šarla Gunoa otvoreno zdanje Metropoliten opere.

1887 - Rođen je američki novinar i publicista DŽon Rid, čija su dela "Deset dana koji su potresli svet" i "Crvena Rusija", sjajne hronike Oktobarske revolucije. Popularnost je stekao kao dopisnik iz Meksika u vreme ustanka Panča Vilje. Posetio je 1914. zapadnoevropska bojišta, a 1915. Grčku, Rumuniju, Srbiju, Rusiju i Tursku, pripremajući knjigu "Rat u istočnoj Evropi". Napisao je potresne reportaže iz Srbije, u kojoj je bio u aprilu i maju 1915. U Rusiju je došao 1917. i oduševio se revolucijom. Vrativši se u SAD postao je jedan od osnivača Komunističke partije i član Izvršnog odbora Kominterne. Posle smrti od tifusa u Bakuu sahranjen je pod zidinama Kremlja u Moskvi.

1906 - Umro je francuski slikar Pol Sezan, čije je izrazito revolucionarno shvatanje umetnosti preobrazilo slikarstvo, ali i podstaklo ogorčen otpor konzervativaca. Bio je u mladosti pod uticajem baroka, romantizma i impresionizma, ali je uspeo da pronađe sopstveni put nakon povlačenja u rodni Eks-an-Provans. Nastojao je da prirodu ne analizira i reprodukuje, već da stvori sintezu oblika u prirodi i izrazi šta pred njom oseća. Naslikao je više stotina slika (predeli, mrtve prirode, portreti, kompozicije), uključujući remek rela poput "Kuće obešenog", "Plave vaze", "Kartaša", "Autoportreta", "Zaliva pred Estakom", "Planine Sent-Viktoar", "Kupačica".

1913 - Rođen je vijetnamski car Bao Daj, poslednji monarh Vijetnama, koji je "vladao" zemljom pod francuskom kolonijalnom upravom. Posle četiri decenije u izbeglištvu, umro je 1997. u vojnoj bolnici u Parizu.

1921 - Osnovan je Srpski aeroklub. Bila je to organizacija nastala s ciljem unapređenja, razvoja i popularizacije vazduhoplovstva. Predvodnici su uglavnom bili veterani srpskog ratnog vazduhoplovstva sa Solunskog fronta. Jedna od ključnih ličnosti srpskog aerokluba bio je Tadija Sondermajer, proslavljeni pilot i osnivač nacionalne aviokompanije "Aeroput". Od 1922. preimenovan je u Aeroklub Kraljevine SHS, a docnije u Kraljevski jugoslovenski aeroklub Naša krila. Klub je ubrzo podigao i reprezentativnu palatu u Uzun Mirkovoj u Beogradu.

1922 - Rođen je Radovan Samardžić, srpski istoričar, akademik, univerzitetski profesor. Osnovnu i srednju skolu završio je u rodnom Sarajevu. Diplomirao je na grupi za istoriju Filozofskog fakulteta u Beogradu 1949. gde je potom prošao sva univerzitetska zvanja na katedri za Opštu istoriju novog veka. Usavršavao se i u Parizu (1957-1958) kod čuvenog Fernana Brodela proučavajući prošlost Sredozemlja, a potom u Institutu za evropsku istoriju u Majncu (1967-1968). Bio je dekan Filozofskog fakulteta, član SANU, direktor Balkanološkog instituta, predsednik Srpske književne zadruge, glavni urednik Jugoslovenskog istorijskog časopisa. Najviše se bavio prošlošću srpskih zemalja od XVI do XX veka, a posebno kulturnom istorijom Dubrovnika i istorijom Turske. Učestvovao je u izradi niza sintetičkih dela iz prošlosti Srba i srpskih zemalja. Bavio se i nekom vrstom filozofije istorije. Posedovao je redak literarni dar uočljiv i u njegovim naučnim radovima. Dela: "Veliki vek Dubrovnika", "Sulejman i Rokselana", "Mehmed paša Sokolović", "Osman", "Ideje za srpsku istoriju", "Pisci srpske istorije".

1925 - Rođen je američki pop umetnik Robert Raušenberg. Postao je slavan 50-ih godina 20. veka baveći se paralelno slikanjem, vajanjem, štampom, fotografijom i performansima. Prošao je put od apstraktnog ekspresionizma do pop-arta. Bio je prvi američki umetnik koji je osvojio prvu nagradu na Bijenalu u Veneciji 1964.

1927 - Umro je srpski pisac Borisav Stanković, poeta ljudskih strasti, prolaznosti života i ljudske tragike, dubok analitičar društvenih procesa i psiholoških tipova. Opisivao je rodno Vranje i degeneraciju starih trgovačkih porodica, patrijarhalnu atmosferu rodnog grada i potčinjenost pojedinca svemoćnom sudu čaršije. Sjajan poznavalac ljudske psihe, naročito je rado slikao likove izraženih čulnih osobina kojima gospodare strast i dert. Dela: knjige pripovedaka "Iz starog jevanđelja", "Stari dani", drame "Koštana", "Tašana", roman "Nečista krv", memoari "Pod okupacijom".

1943 - Rođena je francuska glumica Katrin Denev, kojoj su graciozni izgled ali i specifična suzdržana gluma obezbedili mesto među najvećim zvezdama kinematografije. Imenovana je 1994. za ambasadora dobre volje UNESKO. Filmovi: "Šerburški kišobrani" (Zlatna palma u Kanu), "Lepotica dana" (Zlatni lav u Veneciji), "Bendžamin", "Majerling", "Tristana", "Liza", "Glad za krvlju", "Indokina".

1953 - Zahvaljujući borbi oslobodilačke armije Patet Lao, Laos je stekao nezavisnost od Francuske pod čijom je upravom bio od 1893. kao sastavni deo Francuske Indokine.

1961 - U Novom Sadu je za javnost otvorena Spomen-zbirka Pavla Beljanskog. Srpski pravnik i diplomata Beljanski bio je kolekcionar koji je sakupio najcelovitiju zbirku umetničkih dela srpskog (i jugoslovenskog) slikarstva prve polovine 20. veka. Školovao se u Beogradu i Parizu. Kao diplomata Kraljevine Jugoslavije boravio je u Stokholmu, Varšavi, Berlinu, Beču, Parizu, Rimu. Isprva zainteresovan za evropsku, najviše renesansnu umetnost, uviđa da su mu vrhunska dela nedostupna, pa je sakupljačku strast usmerio ka savremenoj umetnosti. Postupno, njegova zbirka slika, skulptura, tapiserija i crteža prerasta u jedinstvenu kolekciju vrhunskih umetničkih dela. Tragična pogibija sedmoro članova njegove porodice prilikom bombardovanja 1944. dovela je Beljanskog do odluke da dragocenu kolekciju zavešta srpskom narodu, time je on postao jedan od njegovih najvećih darodavaca.

1962 - Predsednik SAD DŽon Kenedi saopštio je da su na Kubi postavljene sovjetske lansirne rampe i naredio je vojnu blokadu te karipske zemlje. Narednih dana svet se nalazio na ivici nuklearnog sukoba, ali je direktna komunikacija Kenedija i sovjetskog lidera Nikite Hruščova smirila situaciju. U zamenu za obećanje SAD da Kuba neće biti napadnuta Sovjeti su vratili brodove sa raketama. Dogovor je podrazumevao i da će biti uklonjeni američki raketni sistemi iz Turske, što nije nikada učinjeno.

1964 - Francuski pisac i filozof Žan Pol Sartr odbio je Nobelovu nagradu za književnost.

1973 - Umro je španski (katalonski) violončelista Pablo Kazals, dirigent, kompozitor i muzički pedagog. Bio je profesor Konzervatorijuma u Barseloni i potom u Parizu, pošto je od 1938. kao protivnik Frankovog režima u Španiji, živeo van otadžbine.

1995 - U Harlemu, crnačkom predgrađu Njujorka, toplo je pozdravljen kubanski vođa Fidel Kastro, dugogodišnji neprijatelj administracije SAD, koji je došao u Njujork povodom 50-godišnjice osnivanja Ujedinjenih nacija.

1996 - U požaru izazvanom suzavcem koji je bacila policija u jednom zatvoru u Venecueli poginulo je više od 25 zatvorenika.

1999 - Bivši gerilski vođa Ksanana Gusmao trijumfalno se iz zatvora u Indoneziji vratio u oslobođeni Istočni Timor, negdašnju portugalsku koloniju, posle četvrt veka indonežanske vlasti. Rimokatolički Istočni Timor nije nikada prihvatio pripajanje dominantno muslimanskoj Indoneziji.

2005 - Nigerijski avion sa 116 putnika, među kojima i više visokih zvaničnika, srušio se ubrzo nakon poletanja iz Lagosa, što nije preživeo niko od 117 putnika i članova posade.

2007 - Proglašen je novi ustav Crne Gore. Prihvatanju ovog ustava protivili su se predstavnici srpskih stranaka - Srpske liste, Narodne stranke i Demokratske srpske stranke, uz ocenu da je njegov sadržaj "ponižavajući i diskriminatorski prema srpskom narodu u Crnoj Gori".

2008 - Zvaničnici Evropske unije dogovorili su plan uvođenja "plave karte", koji ima za cilj da privuče visoko obrazovane pojedince iz zemalja u razvoju i predstavlja konkurenciju američkoj "zelenoj karti". Svrha uvođenja "plave karte" je povećanje konkurentnosti Unije u odnosu na SAD i druge zapadne zemlje.

2009 - Umro je Bogdan Kršić, majstor dizajna i ilustracije knjige, redovni profesor Fakulteta primenjenih umetnosti i dizajna. Od 1958. samostalno je izlagao po Jugoslaviji ali i Pragu, Brnu, Njujorku, Solingenu. Dobitnik je Zlatne medalje na Prvom međunarodnom bijenalu grafike u Buenos Airesu i Nagrade za grafiku na Prvom međunarodnom bijenalu likovnih umetnosti Azija-Evropa u Ankari.

(RT Vojvodine)