Na današnji dan: Oslobođeni pripadnici Unprofora koje je zarobila Vojska RS, umro Aleksandar Veliki, Miloš Obrenović abdicirao u korist sina Mihaila, osnovana Beogradska filharmonija, usvojen nacrt Ustava EU

Na današnji dan 1995. godine oslobođeni su svi preostali pripadnici Unprofora koje je Vojska Republike Srpske zarobila krajem maja 1995. zbog napada NATO aviona. Bombardovanja šire okoline Pala počela su 25. maja, četiri časa pre isteka ultimatuma kojim je obema stranama zaprećeno napadom ako ne prestanu borbe oko Sarajeva. Tome je prethodila ofanziva muslimana (Bošnjaka) oko Sarajeva započeta 16. maja 1995. Prva grupa od 120 pripadnika mirovnih snaga UN oslobođena je 2. juna, a poslednji zarobljenici od ukupno 372 pušteni su 13. juna.

323 p. n. e. - Umro je Aleksandar Veliki, najveći vojskovođa antičkog sveta. Bio je učenik atinskog filozofa Aristotela, kojeg je u prestonicu grčke države Makedonije Pelu doveo Aleksandrov otac kralj Filip II, a na presto je došao u 20. godini, kad je 336. pre n.e. ubijen Filip II. Dovršio je pokoravanje grčkih država i 334. pre n.e. poveo je s 30.000 pešaka i 5.000 konjanika rat protiv Persije. Osvojio je Malu Aziju, Siriju, Egipat i Persiju i stigao do reke Ind. Za prestonicu carstva proglasio je Vavilon u kojem je po povratku iz Indije iznenada umro u 33. godini. Koristio je sadejstvo konjice i pešadije i prvi je u istoriji ratne veštine uveo sistematski rad štaba. Njegova vojnička genijalnost zasnivala se i na širokoj kulturi, po čemu je bio superioran nad drugim vladarima tog vremena. Na svoje vojne pohode uvek je vodio i ekipu naučnika i istraživača raznih vrsta. Stoga nije bio samo osvajač, već i nosilac širenja helenske kulture. Vekovima kasnije na teritorijama koje je on osvojio bile su vidljive tekovine grčke kulture i civilizacije. A mit o njemu bio je bez premca u srednjovekovnoj Evropi, u nekim delovima Centralne Azije je to i danas.

1381 - Pod vođstvom Vata Tajlera u engleskim pokrajinama Kent, Norfok, Safok i Kembridžšir počeo je seljački ustanak, izazvan visokim porezima. Već prvog dana ustanka seljaci su uz pomoć londonske sirotinje ušli u London i opseli zgradu Parlamenta, ali je Tajler ubijen već trećeg dana ustanka. Ostavši bez vođe, ustanici su napustili London i buna je ugušena.

1811 - Rođen je ruski književni kritičar i filozof Visarion Grigorjevič Belinski, osnivač ruske realističke estetike. Formulisao je teorijsku osnovu novog pravca u ruskoj književnosti nazvanog "naturalna škola". Nastojeći da kritici stvori filozofsku osnovu, proučavao je nemačku filozofiju. Književnost je posmatrao kao društvenu pojavu i razliku između nje i nauke video je u tome što pesnik "misli u slikama" i, za razliku od naučnika, "ne dokazuje istinu, već je pokazuje". Žestoko se borio protiv vulgarnosociološkog pristupa književnosti. Napisao je sjajna kritička tumačenja dela Aleksandra Puškina, Mihaila Ljermontova i Nikolaja Gogolja, a njegovo "Pismo Gogolju" obrazac je preciznosti i oštrine kritičke misli. Dela: "O ruskoj povesti i o povestima Gogolja", "Književne maštarije", "Junak naših dana", "Pesme M. Ljermontova", "Deoba poezije na rodove i vidove", "Reč o kritici", "Putovanja Čičikova ili Mrtve duše", "I. A. Krilov", "Dela Aleksandra Puškina".

1839 - Srpski knjaz Miloš Obrenović abdicirao je u korist sina Mihaila i napustio Srbiju, okončavši prvu vladavinu koju je kao vođa Drugog srpskog ustanka započeo 1815. Otišao je zbog sukoba sa starešinskim slojem koji je zahtevao učešće u vlasti, pod maskom zakonitosti. Pod pritiskom Miletine bune, 3. februara 1835. donet je naglašeno liberalni Sretenjski ustav, ali ga je Knjaz zbog protivljenja Rusije, Austrije i Osmanskog carstva sa zadovoljstvom suspendovao već u martu 1835. Krajem 1838. turski sultan je izdao Hatišerif prema kojem je s knjazom vlast delio Sovjet, što Milošu nikako nije odgovaralo. Posle neuspelog mirenja sa ustavobraniteljima morao je da napusti zemlju, u koju se vratio 1859, posle odluke Svetoandrejske skupštine 1858. o zbacivanju kneza Aleksandra Karađorđevića. Vladao je Srbijom do smrti 1860.

1865 - Rođen je irski pisac Vilijam Batler Jejts, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1923. Bio je izraziti kosmopolita oslonjen na klasične helenske uzore, ali i duboko vezan za irsko tlo i tradiciju. Jedan je od najvećih autora koji su stvarali na engleskom jeziku. Dela: poezija "Oisinova lutanja", "Vetar u trsci", "Ostrvce na jezeru Inisfri", "Toranj", drame "Grofica Ketlin", "Žuđena zemlja", "Mačka i mesec", eseji "Keltski suton", "Ideje dobra i zla", "Sanjarenja o detinjstvu i mladosti", "Autobiografija".

1876 - Srpsko učeno društvo je za prvu ženu akademika kod Srba izabralo slikarku Katarinu Ivanović.

1897 - Rođen je finski trkač Pavo Nurmi, koji je na dugim stazama osvojio devet zlatnih medalja na Olimpijskim igrama 1920, 1924. i 1928. Svetske rekorde obarao je 29 puta.

1899 - Rođen je meksički kompozitor i dirigent indijanskog porekla Karlos Čavez, osnivač Simfonijskog orkestra Meksika. Istraživao je meksički muzički folklor. Bio je dominantna muzička figura 20. veka u Meksiku, direktor Konzervatorijuma i šef Državnog umetničkog odeljenja. Dela: simfonije "Simfonija proletaria", "Simfonija India", baleti, kamerna muzika, klavirske kompozicije.

1900 - U Kini je počeo "Bokserski ustanak" - pobuna protiv stranih sila i njihovog uticaja u Kini. Ustanak su u septembru 1901. ugušile evropske sile, Japan i SAD.

1917 - Nemci su u Prvom svetskom ratu usmrtili 162 stanovnika Londona, u prvom masovnom bombardovanju britanske prestonice iz vazduha u kojem je učestvovalo 14 bombardera tipa "Gota".

1923 - Osnovana je Beogradska filharmonija. Njen osnivač, prvi direktor i šef-dirigent bio je jedan od najznačajnijih srpskih kompozitora i dirigenata Stevan Hristić.

1943 - Rođen je engleski filmski glumac Malkolm Mekdauel, koji je najčešće tumačio arogantne, asocijalne likove. Filmovi: "Ako", "Paklena pomorandža", "Šunjajući Mesec", "Srećni čovek", "Rojal fleš", "Kaligula", "Bolnica Britanija", "Ljudi mačke", "Plavi grom", "Poludi", "Gulag".

1944 - Nemci su u Drugom svetskom ratu počeli da bombarduju južnu Englesku, posebno London, dugo pripremanim tajnim oružjem - raketama "Fau-1". Do marta 1945. ispaljeno je oko 8.000 raketa "Fau-1" i oko 4.000 "Fau-2", od kojih je poginulo najmanje 5.500 britanskih civila, oko 2.700 u prve tri sedmice bombardovanja.

1956 - Poslednji britanski vojnici napustili su bazu na Sueckom kanalu, kojim je Velika Britanija upravljala 74 godine, a upravu nad Kanalom preuzeo je Egipat.

1965 - Umro je jevrejski pisac i filozof Martin Buber. Najviše je bio zaokupljen književnim i filozofskim nasleđem hasidizma, jevrejskog verskog pokreta nastalog u Poljskoj početkom 18. veka (teritorija kasnije austrijske Galicije). Napisao je i više značajnih dela o istoriji jevrejske kulture. Pisao je na nemačkom i za pripovetke je uzimao motive iz folklora poljskih Jevreja. S Francom Rozencvajgom preveo je na savremeni nemački jezik "Stari zavet". Pred nacistima je 1938. pobegao iz rodne Austrije u Palestinu i postao jedan od prvih profesora Hebrejskog univerziteta u Jerusalimu. Zalagao se za zajedničku jevrejsko-arapsku državu. Dela: "Priče rabi Nahmana", "Ja i ti", "Hasidske priče", "Gog i Magog", "Slike o dobru i zlu", "Mojsije", "Susreti".

1973 - U Parizu su SAD, Severni Vijetnam, Južni Vijetnam i oslobodilački pokret Vijetkong potpisali sporazum o prekidu vatre.

1982 - Umro je kralj Saudijske Arabije Kalid ibn Abdul Aziz, kojeg je nasledio prestolonaslednik Fahd.

1983 - Američki vasionski brod "Pionir 10" prošao je pored Neptuna, postavši prva letilica napravljena ljudskom rukom koja je izašla izvan Sunčevog sistema.

1986 - Umro je američki klarinetista i kompozitor Bendžamin Dejvid Gudmen, poznat kao Beni Gudmen, jedan od prvih belih muzičara koji se usprotivio rasnoj segregaciji. Osnovao je 1934. džez orkestar u koji je pozvao i crne muzičare. Snimio je desetak filmova, a bavio se i klasičnom muzikom - snimio je koncert za klarinet Vofganga Amadeusa Mocarta i svirao sa simfonijskim orkestrima.

1988 - Vrhovni sud Sovjetskog Saveza ukinuo je smrtne presude izrečene 1936. i 1937. Grigoriju Zinovjevu, Lavu Rozenfeldu (Kamenjev), Georgiju Pjatakovu i Karlu Radeku i rehabilitovao tu četvoricu visokih sovjetskih rukovodilaca streljanih u vreme staljinističkih čistki.

1990 - Prilikom napada rumunske policije na studente u centru Bukurešta, u improvizovanom šatorskom naselju, poginulo je četvoro i povređeno oko 200 ljudi.

1993 - Kim Kempbel je postala prva žena premijer u istoriji Kanade.

1997 - Na smrt je osuđen američki ratni veteran Timoti Mekvej, optužen za podmetanje eksploziva 1995. u federalnu zgradu u Oklahoma Sitiju, kad je poginulo 168 ljudi.

2000 - U Pjongjangu je počeo istorijski samit dve Koreje. Posle trodnevnih razgovora predsednika Severne i Južne Koreje Kim DŽong Ila i Kim Dae DŽunga potpisana je zajednička deklaracija kojom je utrt put ponovnom ujedinjenju korejskog naroda, koji od početka pedesetih godina 20. veka živi u dve države.

2001 - Osnovan je Atlantski savet Srbije. Atlantski saveti su krovne asocijacije društvenih grupacija i pojedinaca brojnih savremenih zemalja, koje popularišu ideje atlantizma i hijerarhiju vrednosti evro-atlantskog sveta.

2003 - Usvojen je nacrt Ustava Evropske unije.

2005 - Umro je dugogodišnji vođa Portugalske komunističke partije Alvaro Kunjal. Imao je značajnu ulogu u "Revoluciji karanfila", kada je 1974. srušen poredak koji je svojevremeno uspostavio Antonio Salazar.

2006 - Prvi put je u Beogradu, u centru "Sava", gostovao filharmonijski orkestar milanske "Skale".

2008 - Talibanski pobunjenici digli su u vazduh glavnu kapiju najvećeg zatvora u avganistanskom gradu Kandaharu, pri čemu su iz zatvora pobegli skoro svi zatočenici, njih oko 1.150, među kojima i 400 talibana.

2008 - Umro je američki novinar Tim Rasert. Bio je šef biroa televizije En-Bi-Si (NBC) u Vašingtonu, poznat i kao domaćin političke emisije "Susret sa štampom" koju je vodio od 1991. Pre novinarske karijere, Rasert je radio u američkom Senatu. Autor je više popularnih visokotiražnih publicističkih knjiga.

(RT Vojvodine)