Na današnji dan 1991. umro Vasko Popa; 1916. austrougarski generalštab izdao naređenje za zaposedanje Crne Gore; 1942. na osnovu sporazuma s Nemačkom, Bugarska započela okupaciju jugoistoka Srbije

 NOVI SAD - Na današnji dan 1991. godine umro je srpski pisac Vasko Popa, član Srpske akademije nauka i umetnosti, najprevođeniji srpski pesnik u drugoj polovini 20. veka. Bio je jezički čudotvorac i prema opštoj oceni retko veliki pesnik, posebno samosvojnog izraza. Dela: zbirke pesama "Kora", "Nepočin-polje", "Sporedno nebo", "Uspravna zemlja", "Vučja so", "Živo meso", "Kuća nasred druma", "Rez", antologija narodnih umotvorina "Od zlata jabuka", antologija poetskog humora "Urnebesnik".

Danas je četvrtak, 5. januar, peti dan 2023. Do kraja godine ima 360 dana.

1589- Umrla je francuska kraljica Katarina Mediči, ćerka gospodara Firence Lorenca II Medičija, koja je posle smrti muža Anrija II od 1560. vladala Francuskom kao regentkinja sinova Fransoa II, Šarla IX i Anrija III. Tokom njene vladavine besneo je versko-građanski rat rimokatolika i hugenota, čijem je razbuktavanju znatno doprinela. Uz podršku pape Grgura XIII organizovala je 1572. pokolj hugenota (francuski protestanti-kalvinisti) poznat kao Vartolomejska noć.

1592 -Rođen je indijski car Šah DŽehan iz dinastije Mogula (poznat i kao princ Haram). Najveći deo vladavine od 1628. do 1658, kad ga je zbacio sin Aurangzeb, posvetio je izgradnji mauzoleja Tadž Mahal u svojoj prestonici Agri. Velelepno zdanje od belog mermera, koje je 20.000 radnika zidalo od 1631. do 1653. je posvetio uspomeni na svoju prerano preminulu suprugu Mumtaz Mahal. Umro je 1666. i takođe je sahranjen u njemu. Premestio je 1648. prestonicu iz Agre u Delhi, gde je izgradio novi grad Šahdžehanabad.

1762 -Umrla je ruska carica Jelisaveta Petrovna Romanov, kćerka Petra Velikog. Njenu vladavinu (od 1741.) nisu obeležile reforme i teritorijalna osvajanja, karakteristične za njenog oca i Katarinu Veliku, koja je postala carica nekoliko meseci posle njene smrti, već period stagnacije.

1855- Rođen je američki pronalazač King Kemp DŽilet pronalazač nožića za brijanje - kod nas poznatog kao "žilet", prema francuskoj verziji njegovog prezimena.

1858- Umro je austrijski vojskovođa mađarskog porekla feldmaršal Jozef Radecki, vojni reformator i austrijski nacionalni heroj koji je više od pola veka u bitkama predvodio austrijske trupe. Učestvovao je u bojevima protiv francuskog cara NapoleonaIu Italiji i na Rajni i u gušenju italijanskih ustanaka protiv Austrije 1830, 1831, 1848. i 1849. Posle pobeda nad Italijanima 1848. kod Kustoce i 1849. kod Navare postao je guverner Lombardijsko-venecijanske oblasti. Najpoznatiji austrijski vojni marš, iz pera Johana Štrausa, posvećen je njemu.

1869- Argentinske, brazilske i urugvajske snage zauzele su glavni grad Paragvaja Asunsion u ratu takozvane tročlane alijanse.

1876- Rođen je nemački državnik Konrad Adenauer, kancelar Zapadne Nemačke od 1949. do 1963. Osnivač je 1947. Hrišćansko-demokratske partije. Do dolaska nacista na vlast 1933. bio je advokat i gradonačelnik Kelna. Politički se reaktivirao posle kapitulacije Nemačke u Drugom svetskom ratu, tesno sarađujući sa američkom vojnom upravom, odnosno vladom SAD. Aktivno je učestvovao u stvaranju NATO i drugih oblika saradnje zapadnih država.

1895- Nemački fizičar Vilhelm Konrad Rentgen saopštio je da je pronašao iks-zrake, kasnije po njemu nazvane "Rentgenovi zraci".

1916- Pred Medovskim zalivom u Albaniji u Prvom svetskom ratu potonuo je posle eksplozije italijanski brod "Brindizi" s srpskim iseljenicima iz Kanade i SAD koji su se zaputili kako bi pomogli Srbiji u ratu. Poginulo je 390 dobrovoljaca, a 102 su spasena.

1916 -Austrougarski generalštab izdao je naređenje za zaposedanje Crne Gore. Posle sedam dana Crna Gora više nije postojala, pošto je potpisana kapitulacija.

1919- U Berlinu je počeo ustanak predvođen komunističkom organizacijom "Savez Spartaka" s Rozom Luksemburg i Karlom Libknehtom na čelu.

1919- Osnovana je Nacional-socijalistička radnička partija Nemačke. Na vlast je došla 1933. kada je Hitleru posle izbora, poveren mandat za sastav vlade. Strahovlada nacističke partije u Nemačkoj kasnije i u većem delu Evrope trajala je do 1945 - kad je Nemačka kapitulirala, prethodno vojnički potpuno potučena.

1925- Guverner američke savezne države Vajoming postala je Neli Tejlor Ros, prva žena na takvom položaju u istoriji SAD.

1928- Rođen je pakistanski državnik Zulfikar Ali Buto, predsednik Pakistana od 1971. do 1973. kada je postao premijer. U julu 1977. vojnim pučem ga je uklonio general Muhamed Zija ul Hak. Buto je uhapšen, a sud vojnog režima Zije ga je u martu 1978. osudio na smrt pod neuverljivim optužbama da je naređivao ubistva političkih protivnika. Obešen je u aprilu 1979.

1938- Rođen je španski kralj Huan Karlos I Burbonski, koji je posle smrti Franciska Franka 1975. odlučujuće doprineo uspostavljanju demokratskog poretka u Španiji, iako ga je Franko pripremao da nastavi desničarsku diktaturu.

1942- Na osnovu sporazuma s Nemačkom, Prvi korpus bugarske vojske započeo je u Drugom svetskom ratu okupaciju jugoistoka Srbije. Oko 25.000 bugarskih vojnika zamenilo je nemačke vojnike u tom delu Srbije. Komanda im se nalazila u Niškoj Banji.

1949- U Moskvi je počelo savetovanje vlada Sovjetskog Saveza, Bugarske, Čehoslovačke, Mađarske, Poljske i Rumunije, na kojem je donesena odluka o stvaranju Saveta za uzajamnu ekonomsku pomoć radi organizacije i usklađivanja dugoročnog razvoja zemalja članica. Iste godine SEV-u je pristupila Albanija, a 1950. Istočna Nemačka.

1952- Izašao je prvi broj obnovljenog "Politikinog Zabavnika". Počeo je da izlazi 1939. i ubrzo je doživeo veliku popularnost i postao je svojevrsna institucija srpske dečje štampe i to je ostao do danas. Bio je poznat po redovnoj produkciji vrhunskog stripa, i domaćeg i stranog. Prestao je da izlazi 1941. a obnovljen je 1952. Poput lista "Politika" uz njega su odrasle brojne generacije srpske omladine.

1961- Vojna vlada Perua uhapsila je stotine ljudi pod optužbom da su komunisti.

1964- Vaseljenski patrijarh Atinagora I i papa Pavle VI sastali su se u Jerusalimu, što je od 15. veka bio prvi susret nekog pravoslavnog patrijarha s rimokatoličkim poglavarom.

1968- Aleksander Dubček postao je prvi sekretar CK KP Čehoslovačke, umesto Antonjina Novotnog, i ubrzo je otpočeo proces takozvane liberalizacije - poznat kao "Praško proleće" ili "socijalizam s ljudskim likom". Eksperiment je prekinut vojnom okupacijom Čehoslovačke u koju su trupe Varšavskog pakta ušle u avgustu 1968.

1969- Sovjetski Savez je lansirao "Veneru 5", vasionski brod bez ljudske posade u pravcu Venere, a pet dana potom i "Veneru 6", koji su do te planete dospeli 16. odnosno 17. maja.

1971- Socijalistička vlada Čilea uspostavila je diplomatske odnose s Kinom.

1976- Diktatorski maoistički režim "Crvenih Kmera" doneo je novi ustav Kambodže, kojim je naziv zemlje promenjen u Demokratska Kampučija.

1991- Izvršni komitet SEV ocenio je da je ta organizacija, osnovana 1949, "iscrpela svoje mogućnosti". Nekoliko sedmica potom lideri zemalja članica su i formalno potvrdili gašenje SEV.

1991- Kuba i Sovjetski Savez potpisali su sporazum kojim je okončana povlašćena međusobna trgovina i ukinute veštački niske cene.

1996- Ubijen je palestinski terorista Jahja Ajaš, zvani "inženjer", osumnjičen kao organizator talasa samoubilačkih terorističkih napada u Izraelu u kojima su poginule desetine jevrejskih civila. Poginuo je pošto je u njegovim rukama u Gazi eksplodirao minirani mobilni telefon.

1997- Rusija je povukla poslednje jedinice Ministarstva odbrane iz Čečenije, privremeno okončavši vojnu kampanju protiv islamskih terorista u toj republici.

2004- Saopšteno je da je na vanrednim predsedničkim izborima u Gruziji ubedljivo pobedio lider opozicije Mihail Sakašvili (36).

2006- U napadima dvojice bombaša samoubica u iračkim gradovima Karbali i Ramadiju, poginulo je 130, a ranjeno više od 200 osoba.

2007- Umro je Momofuku Andou, japanski "kralj rezanaca", izumitelj "instant rezanaca" koji su bili hrana astronautima u svemiru. Ando, rođen 1910. na Tajvanu, proizvodnju testenina započeo je na rodnom ostrvu, a nastavio u Osaki. Osnovao je 1948.preduzeće "Nišin Fud", bila je to fabrika koja je prva (1958.) proizvela rezance u vrećici, a zatim i druge slične proizvode koji su vremenom osvojili čitav svet.