Na današnji dan 1942. mađarski nacisti započeli teror uz masovne likvidacije u srpskim selima Šajkaške, u Novom Sadu i Bečeju; Rođeni vladika Nikolaj Velimirović (1881), Moša Pijade (1890) i Isak Njutn (1643); 1960. poginuo Alber Kami

 NOVI SAD - Na današnji dan 1942. godine mađarski nacisti su u Drugom svetskom ratu započeli teror uz masovne likvidacije u srpskim selima Šajkaške, u Novom Sadu i Bečeju. U pokolju Srba i Jevreja za mesec dana ubijeno je oko 4.000 ljudi.

Danas je sreda, 4. januar, četvrti dan 2023. Do kraja godine ima 361 dana.

1494- Odštampan je "Oktoih prvoglasnik" - prva srpska štampana knjiga. Đurađ Crnojević vladar jedne od srpskih srednjovekovnih zemalja - Zete, kupio je 1492. u Veneciji štamparsku presu i pokretna slova. Štampariju je vodio jeromonah Makarije. Do 1496. kada je prestala da radi, štamparija je izradila sledeće knjige: pomenuti "Oktoih prvoglasnik", zatim "Oktoih petoglasnik", "Psaltir s posledovanjem", "Četvoroevanđelje", "Trebnik" (molitvenik) i "Cvetni triod" - nedovršen. Sve knjige su štampane srpskom ćirilicom, u crvenoj i crnoj boji. Grafička rešenja su poštovala tradicije pravoslavnih bogoslužbenih knjiga. Najstarija srpska štamparija jedna je od prvih štamparija Evrope iako je radila svega 4 godine.

1643- Rođen je engleski fizičar, matematičar, mehaničar i astronom Ser Isak Njutn, univerzitetski profesor u Kembridžu. Otkrio je Opšti zakon privlačenja masa (gravitacija), čime je počela nova epoha u mehanici i astronomiji. Od 1703. do smrti 1727. bio je predsednik Londonskog kraljevskog društva (Akademija). Nezavisno od Vilhelma Lajbnica otkrio je diferencijalni i integralni račun. Postavio je temelje klasične fizike i otkrio neke zakonitosti u optici. Objasnio je padanje i kretanje tela, kretanje Meseca oko Zemlje i planeta oko Sunca, kretanje kometa, plimu i oseku. Otkrio je zakon inercije, nezavisnosti dejstva sile i akcije i reakcije i izveo ostale teoreme mehanike. U matematici je pronašao i metodu interpolacije, uopštio binom i našao binomni beskonačni red, metodu približnog određivanja vrednosti nula funkcije, klasifikovao oko 80 aglebarskih stepena. Konstruisao je prvi teleskop s konkavnim ogledalom. U njegovu čast znakom N obeležava se sila.

1710- Rođen je italijanski kompozitor Đovani Batista Pergolezi. Komponovao je u maniru napuljske bufo-opere, dela koja odišu neposrednošću i vedrinom, zanimljivim situacijama i melodikom na narodnim tradicijama. Dela: opera "Služavka gospodarica", crkvena muzika "Stabat mater".

1785- Rođen je nemački filolog i književnik Jakob Grim, osnivač savremene germanistike. Skrenuo je pažnju intelektualne javnosti na narodne umotvorine i jezik. Izučavao je istoriju jezika i starije književnosti. Bavio se narodnim predanjem, mitovima i bajkama, folklorom i običajima. Zasnovao je 1852. veliki "Nemački rečnik" i napisao je "Istoriju nemačkog jezika". Prevodio je srpske narodne pesme i uopšte bio je sklon Srbima, a iz prijateljstva s Vukom Karadžićem nastao je prevod Vukove Srpske gramatike. Zajedno s mlađim bratom Vilhelmom sakupio je i obradio mnoge bajke poznate deci širom sveta.

1797- Francuski general Napoleon Bonaparta pobedio je Austrijance kod Rivolija u Italiji.

1809 - Rođen je francuski učitelj Luj Braj, pronalazač azbuke za slepe, nazvane Brajov sistem. I sam slep, izumeo je sistem ispupčenih tačaka, čije kombinacije označavaju pojedina slova, što je omogućilo slepima da mogu da čitaju.

1842- U dvorani Teatra na Đumruku srpski kompozitor i vojni kapelmajstor Josif Šlezinger, kapelnik kneza Miloša Obrenovića, priredio je koncert umetničke muzike. Ovaj događaj prvi je zabeleženi javni nastup ove vrste u Beogradu, mada ih je nesumnjivo bilo i ranije.

1881. godine rođen je srpski episkop Nikolaj Velimirović (Nikola), teolog, književnik i besednik, vladika ohridski i žički, jedna od najumnijih glava Srpske crkve uopšte. Po završetku studija u Švajcarskoj i doktorata u Bernu, studirao je filozofiju na Oksfordu i u Ženevi (drugi doktorat). Po povratku u Srbiju radio je kao profesor. Zamonašio se 1909. u manastiru Rakovica, nakon neobičnog ozdravljenja. Završio je Duhovnu akademiju u Petrogradu. Prvi svetski rat proveo je u Britaniji i SAD kao izaslanik srpske vlade, s ciljem da se tamošnjoj javnosti predstavi srpska stvar. Između dva svetska rata predvodio je Pravoslavnu narodnu hrišćansku zajednicu, poznatu kao Bogomoljački pokret, samonikli pokret malih ljudi koji su težili višem nivou duhovnosti od onog koji omogućava klasičan parohijski život. Bila je to vrlo netipična pojava za srpske prilike. Obnovio je brojne srpske hramove, najviše u Ovčarsko-kablarskoj klisuri ali i u Južnoj Srbiji (danas Makedonija). Tokom Drugog svetskog rata nalazio se u konfinaciji (Ljubostinja, Vojlovica), zbog podrške državnom udaru od 27.3.1941. Izvesno vreme proveo je i u logoru Dahau s patrijarhom Gavrilom (Dožić). Bila su to jedina dva visoka crkvena zvaničnika u Evropi koja su se nalazila u koncentracionom logoru. Nije se nikada više vratio u Srbiju. Prilikom dolaska na tlo SAD nakon rata, dočekalo ga je više desetina episkopa raznih hrišćanskih crkava - što je pokazatalj njegovog neverovatnog ugleda. Umro je 1956. u ruskom manastiru Svetog Tihona u Saut Kananu u Pensilvaniji (SAD), a sahranjen je na srpskom groblju pored manastira Svetog Save u Libertvilu. Mošti su mu prenete u Srbiju 1991. Srpska Crkva ga je proglasila za svetitelja. Kao autor bio je neobično plodan, ali često neujednačen i čak kontradiktoran. Dela: "Religija Njegoševa", "Besede pod Gorom", "Iznad greha i smrti", "Duša Srbije", "Srbija u svetlosti i mraku", "Duhovni preporod Evrope", "Agonija crkve", "Reči o Svečoveku", "Molitve na jez eru", "Omilije", "Ohridski prolog", "Teodul", "Srpski narod kao Teodul", "Srednji sistem", "Indijska pisma", "Kasijana", "Žetve Gospodnje", "Divan", "Jedini Čovekoljubac" i dr.

1890- Rođen je Moša Pijade, srpski političar jevrejskog porekla, predsednik Skupštine FNRJ, slikar i novinar. Rođen je na Dorćolu koji je tada znatnim delom bio naseljen jevrejskim stanovništvom. Slikarstvo je učio u Beogradu, Minhenu i Parizu. Posle Prvog svetskog rata napustio je ideje jugoslovenskog nacionalizma i prišao je Komunističkoj partiji i postao je 1921. član njenog Izvršnog biroa. Zbog štampanja ilegalnog organa CK KPJ - "Komunist", 1925. osuđen je na 20 godina robije. U zatvoru je preveo "Kapital", "Bedu filozofije" i "Manifest komunističke partije" Karla Marksa. Izradio je 1942. prve propise o radu narodnooslobodilačkih odbora, na Drugom zasedanju AVNOJ-a krajem novembra 1943. u Jajcu, bio je potpredsednik Predsedništva. Osnivač je 5.11.1943. novinske agencije TANJUG.

1892- Rođen je srpski pisac i istoričar književnosti Milan Bogdanović, član Srpske akademije nauka i umetnosti. Uređivao je list "Republika" i časopise "Danas", "Srpski književni glasnik", "Književne novine". Bio je upravnik Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu i Narodnog pozorišta u Beogradu i predavač na Filozofskom i Fakultetu likovnih umetnosti. Celokupna njegova dela objavljena su u višetomnoj knjizi "Stari i novi".

1932- Vlada britanske kolonije Indije zabranila je Indijski nacionalni kongres i uhapsila je njenog vođu Mahatmu Gandija, koji je predvodio borbu za nezavisnost Indije.

1944- Savezničke snage su u Drugom svetskom ratu započele napad na nemačke položaje na Monte Kasinu. U žestokim borbama razoren je gradić Kasino i prastari benediktinski manastir, koji je 529. podigao osnivač tog rimokatoličkog reda Sveti Benedikt od Nursije. Monte Kasino je bio centar Benediktinskog reda i središte prebogate arhive, biblioteke i riznice. Potpuno je razoren i uništen.

1945- Streljan je Gligorije Božović, srpski književnik. Diplomirao je na moskovskoj Duhovnoj akademiji, radio u prosveti, bio predsednik prizrenske opštine, kao i okružni načelnik i narodni poslanik. Božović je pripovedač koji je slikovito opisao stvarnost Stare i Južne Srbije (Kosovo, Metohija i današnja Makedonija) pre oslobođenja 1912, u Balkanskim ratovima. Bio je aktivni i ugledni član Demokratske stranke. Kao pristalica pokreta generala Mihailovića u Drugom svetskom ratu, streljan je u zanosu revolucionarne "pravde" 1945. Napisao je desetine pripovedaka koje se bave životom takozvanih malih ljudi u neoslobođenim krajevima Stare i Južne Srbije. Rehabilitovan je odlukom Okružnog suda u Beogradu maja 2008.

1948- Velika Britanija priznala je Burmu (sadašnji Mjanmar) kao nezavisnu republiku s prvim predsednikom vlade Takinom Nuom.

1951- Severnokorejske i kineske trupe zauzele su Seul u Korejskom ratu.

1958- Sovjetski "Sputnjik I", prvi veštački satelit lansiran u oktobru 1957. raspao se i pao na Zemlju.

1960- U saobraćajnoj nesreći poginuo je francuski pisac Alber Kami, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1957. Njegovo književno delo zasnovano je na idejama sveprisutne paradoksalnosti savremenog sveta. Smisao je pronalazio u stvaralaštvu, po njegovim rečima, "stvarati znači dva puta živeti". Dela: romani "Stranac", "Kuga", "Pad", pozorišni komadi "Kaligula", "Pravednici", "Opsadno stanje", "Nesporazum", eseji "Svadba", "Mit o Sizifu", "Pisma nemačkom prijatelju", "Pobunjeni čovek".

1965- Umro je engleski pisac američkog porekla Tomas Sterns Eliot, dobitnik Nobelove nagrade za književnost 1948. Njegova poezija izraz je nezadovoljstva savremenom civilizacijom - tehnicizmom, materijalizmom. Dela: "Sabrane pesme", "Sabrani eseji", poetske deame "Ubistvo u katedrali", "Porodični sastanak", "Koktel-partija".

1967- Poginuo je engleski vozač brzih automobila i čamaca Donald Malkolm Kempbel, nosilac svetskog rekorda u vožnji automobilom od 648,7 km. na čas. Rekord je postavljen 1964. Čamcem "Plava ptica", s mlaznim motorom, na jezeru Koniston u Velikoj Britaniji, Kempbel je pokušao da osvoji novi rekord - dostigao je novi svetski rekord na vodi - od 527,9 km na čas - ali je to platio životom.

1972- Pakistan je zatražio razgovore sa Indijom posle rata u kojem je poražen, a dotadašnji Istočni Pakistan postao nezavisna država Bangladeš.

1975- Umro je italijanski pisac Karlo Levi, autor romana "Hristos se zaustavio u Eboliju", u kojem je opisao težak život italijanskih seljaka pod fašizmom. U vreme Musolinijeve vladavine bio je interniran u južnoj Italiji.

1989- U međunarodnim vodama Sredozemnog mora naspram libijske obale, američki vojni avioni oborili su dva libijska lovca koji su navodno zapretili nosaču aviona "DŽon F. Kenedi".

1995- Bivši turski predsednik vlade Bulent Edževit okrivio je Nemačku i Austriju za raspad Jugoslavije, pošto su oni podstakli otcepljenje Slovenije i Hrvatske i osudio je Ankaru zbog ravnodušnosti nakon pojavljivanja prvih signala da dotadašnja Jugoslavija nestaje.

1998- Šef izraelske diplomatije David Levi podneo je ostavku, rekavši da ne želi više da se jedini brine o pitanjima mira i socijalne zaštite.

2000- Preminuo je Slobodan Stojanović, dramski pisac i profesor Fakulteta dramskih umetnosti u Beogradu. Kao scenarista Stojanović je najpoznatiji kao autor televizijske serije "Više od igre". Bio je umetnički direktor Savremenog pozorišta u Beogradu i urednik Televizije Beograd. Osim niza dramskih tekstova autor je i dva romana i jedne zbirke pripovedaka.

2004- Predstavnici avganistanskih frakcija, okupljeni na plemenskoj skupštini (Loja džirga) postigli su dogovor o ustavu, omogućivši time prve izbore nakon četvrt veka građanskog rata u toj zemlji.

2005- Nepoznati napadači ubili su guvernera Bagdada Alija el Hajdarija.

2006- Umro je predsednik vlade i drugi čovek Ujedinjenih Arapskih Emirata, šeik Maktum bin Rašid el Maktum, inače monarh emirata Dubai.

2007- Apelacioni sud kanadske provincije Ontario zvanično je priznao pravo jednog petogodišnjeg dečaka da ima tri roditelja - oca i dve majke koje više od 15 godina žive u homoseksualnoj zajednici, i od kojih je jedna dečakova biološka majka. Dve žene obratile su se sudu, pošto nisu želele da problem reše usvajanjem deteta, što bi dovelo do toga da otac izgubi status roditelja. Homoseksualni brakovi su legalni u Ontariju od 2003. a od 2005. na celoj teritoriji Kanade.

2009- Umro je Ivan Gubijan, atletičar, reprezentativac negdašnje Jugoslavije, osvajač srebrne olimpijske medalje u bacanju kladiva 1948. u Londonu. Bio je od osnivanja AK Partizan član tog najtrofejnijeg beogradskog kluba. Prvi je izveo tehniku bacanja kladiva sa četiri okreta i danas najzastupljeniju u ovoj atletskoj disciplini. Pet puta bio je prvak Jugoslavije (1948, 1949, 1950, 1952. i 1953), i pet puta je popravljao državni rekord dovevši ga od 56,24 metara (Beograd, 13. oktobra 1947) do 59,69 metara (Istanbul, 14. avgusta 1955).

2010- U Dubajiu je, uz veličanstven vatromet i u prisustvu 6.000 zvanica, otvoren Burdž Dubai, najviša zgrada na svetu. Objekat koji je svečano otvorio vladar Dubajia šeik Mohamed bin Rašid Al Maktum koštao je 1,5 milijardi dolara. Najviša kula na svetu visoka je 829 metara ima 168 spratova i vidljiva je na udaljenosti od čak 95 kilometara. Prvobitni naziv docnije je promenjen u Burdž Kalifa (Kalifova kula).

(Tanjug)