Na današnji dan 1921. umro vojvoda Živojin Mišić; 1775. rođen francuski fizičar i matematičar Andre Mari Amper; 1945. umro srpski vojvoda Petar Bojović

Na današnji dan 1921. godine umro je vojvoda srpske vojske Živojin Mišić, učesnik svih ratova Srbije od 1876. do 1918, jedan od najbriljantnijih vojskovođa Prvog svetskog rata. Vojno obrazovanje stekao je na Artiljerijskoj školi u Beogradu i austrijskoj Streljačkoj školi, a na Vojnoj akademiji u Beogradu od 1898. do 1904. predavao je strategiju. U srpsko-turskim ratovima od 1876. do 1878. uspešno je komandovao bataljonom, kao i u Srpsko-bugarskom ratu 1885. a 1904. je penzionisan zbog sumnje da je neprijateljski raspoložen prema oficirima-zaverenicima koji su 1903. ubili kralja Aleksandra Obrenovića. Zbog situacije u kojoj se Srbija našla posle austrougarske aneksije Bosne i Hercegovine aktiviran je 1909. U Prvom balkanskom ratu iskazao se kao sjajan strateg i jedan je od najzaslužnijih za pobedu nad Turcima 1912. u Kumanovskoj bici. U Balkanskim ratovima i na početku Prvog svetskog rata bio je pomoćnik načelnika štaba Vrhovne komande. Na sopstvenu molbu 15. novembra 1914, tokom Kolubarske bitke, postavljen je za komandanta Prve armije koja je zapala u veoma tešku situaciju. Uspeo je izuzetnim taktičkim potezima da zaposedne Suvoborski greben, a potom energičnim dejstvima potpuno razbije austrougarske trupe. Posle pobede na Kolubari dobio je čin vojvode. Kao načelnik štaba Vrhovne komande srpske vojske rukovodio je 1918. pripremama za proboj Solunskog fronta i potom ofanzivom srpske vojske. Proboj Solunskog fronta koji je izvršila srpska vojska doveo je do kapitulacije prvo Bugarske i Austrougarske, a zatim i drugih, što je dovelo do pobede saveznika u Prvom svetskom ratu. Dela: "Strategija", "Srpsko-turski rat". Preveo je "Taktiku" Vilijema Balka. Posthumno su objavljena njegova sećanja: "Moje uspomene".

Danas je subota, 20. januar 2024.

1265 - Prvi put se sastao engleski Parlament, čime je plemstvo uspelo da ograniči vlast monarha. Donji dom, koji je sazvao Simon de Monfor, sačinjavala su dva predstavnika nižeg plemstva iz svake grofovije i dva građanina iz svih većih gradova, a Gornji dom baroni i više sveštenstvo. De Monfor je sazvao Parlament u ime kralja Henrija III , koga je 1264. zarobio posle pobede nad njegovim snagama.

1327 - Engleskog kralja Edvarda II visoko plemstvo je primoralo da abdicira u korist sina Edvarda III.

1649 - Zarobljeni kralj Čarls I izveden je na kraju građanskog rata monarhista i sledbenika parlamenta u Engleskoj na sud pod optužbom za izdaju, odnosno tajne pregovore sa Škotima. Ubrzo je osuđen na smrt i pogubljen 10 dana kasnije.

1667 - Posle 13 godina borbi Rusija je porazila Poljsku, u ratu koji je izbio kad su 1654. posle pobede nad poljskom vojskom, pobunjeni kozaci u Ukrajini - kojima je Poljska pokušala da nametne rimokatoličku veru - priznali vrhovnu vlast ruskog cara. Mirom u Andrusovu Poljska se odrekla Kijeva, Smolenska i dela Ukrajine na levoj obali reke Dnjepar.

1775 - Rođen je francuski fizičar i matematičar Andre Mari Amper, osnivač elektrodinamike. Zasnovao je teoriju magnetizma u nerazdvojivoj vezi sa elektricitetom i pronašao i proučio uzajamno dejstvo električnih struja. Napisao je više dela iz fizike, matematike i filozofije. Njemu u čast jedinica za jačinu struje nazvana je amper (skraćeno A), jedinica za naelektrisanje (količinu elektriciteta) ampersekunda (skraćeno As) i amperčas (skraćeno Ah ), a instrument za merenje jačine struje ampermetar.

1900 - Umro je engleski pisac i kritičar DŽon Raskin. Smatrao je da samo zdrav narod može da stvara velika umetnička dela. Zalagao se za obrazovanje najširih slojeva naroda i kritikovao je ekonomska i politička shvatanja utilitarista. Dela: o umetnosti - "Moderni slikari", "Kamenje Venecije", "Dve staze", o društvenim i ekonomskim problemima "Do poslednjeg", "Sezam i ljiljani", "Krošnja divlje masline", "Munera Pulveris".

1916 - Umro je srpski nacionalni revolucionar Nedeljko Čabrinović, tipografski radnik, jedan od atentatora u Sarajevu 28. juna 1914. Atentat je poslužio kao izgovor za napad na Srbiju i početak Prvog svetskog rata. Čabrinović je umro od posledica torture u tamnici u Terezinu u Češkoj, oko 60 kilometara severno od Praga. Punoletni atentatori, učitelji Veljko Čubrilović i Danilo Ilić, osuđeni su odmah na smrt i obešeni, a maloletnici Princip, Čabrinović i gimnazijalac Trifko Grabež osuđeni su na robiju na kojoj su umrli od posledica torture ne dočekavši poraz i raspad Austro-Ugarske.

1920 - Rođen je italijanski filmski režiser Federiko Felini, jedan od najvećih sineasta 20. veka. Posle Drugog svetskog rata na početku karijere bio je jedan od najistaknutjih predstavnika neorealističkog filmskog pokreta, ali je ubrzo razvio sopstveni stil, stvarajući filmove neponovljivog šarma u kojima su ljudi često prikazani u najbizarnijim situacijama, pa je i izraz "felinijevski" skovan da opiše njegov manir stvaranja. Filmovi: "Svetla varijetea", "Dangube", "Ulica" (Oskar), "Probisvet", "Kabirijine noći" (Oskar), "Sladak život" (prva nagrada u Kanu), "Osam i po" (Oskar), "Đulijeta i duhovi" (Zlatni globus), "Klovnovi", "Satirikon", "Amarkord", "Kazanova", "Grad žena", "Brod plovi", "DŽindžer i Fred".

1945 - Umro je srpski vojvoda Petar Bojović, oslobodilac Beograda 1918. Kao pitomac Artiljerijske škole učestvovao je u srpsko-turskim ratovima od 1876. do 1878, a u Srpsko-bugarskom ratu 1885. istakao se hrabrošću u borbama na Vrabči, Slivnici, u Dragomanskom tesnacu, kod Pirota i Caribroda (sadašnji Dimitrovgrad). U Prvom balkanskom ratu 1912. i 1913. kao načelnik Štaba Prve armije izuzetno je doprineo pobedama nad Turcima u Kumanovskoj i Bitoljskoj bici. U Drugom balkanskom ratu 1913. probio je bugarske položaje na Rajčanskom ridu, što je odlučilo ishod i Bregalničke bitke i rata.

U Prvom svetskom ratu komandovao je Prvom armijom 1914. u Cerskoj bici i oslobodio Šabac, a dužnost nije napustio ni posle ranjavanja. Posle mučkog napada Bugara 1915. sa neuporedivo slabijim snagama sprečio ih je da prodru na Kosovo, što je omogućilo odstupanje Srpske vojske preko Albanije. U januaru 1916. je, umesto obolelog vojvode Radomira Putnika, postao načelnik Štaba Vrhovne komande i organizovao je prebacivanje vojske na Krf i u Bizertu, a od septembra do novembra 1916. rukovodio je ofanzivom u kojoj su zauzeti Kajmakčalan i Bitolj.

Zbog neslaganja sa savezničkom komandom o širini fronta dodeljenog Srpskoj vojsci, u aprilu 1918. je smenjen i postavljen za komandanta Prve armije, koja je posle proboja Solunskog fronta zauzela Veles i Ovče polje, kod Kumanova razoružala Bugare, produžila gonjenje brojčano jače nemačke Druge armije i razbila je južno od Niša bez pomoći saveznika, koji su zaostali 200 kilometara. Na čelu Prve armije 1. novembra 1918. je oslobodio Beograd. Umro je 1945. u Beogradu i sahranjen je bez ikakvih počasti u gradu kojem je doneo slobodu.

1945 - Demokrata Frenklin Ruzvelt započeo je četvrti mandat predsednika SAD, što je jedinstven slučaj u istoriji te zemlje.

1961 - Demokrata DŽon Kenedi inaugurisan je u 43. godini za predsednika SAD kao najmlađi šef države u njenoj istoriji.

1973 - U Konakriju u Gvineji je ubijen Amilkar Kabral, jedan od vođa borbe protiv portugalskog kolonijalizma u Africi, osnivač i generalni sekretar Afričke partije za nezavisnost Gvineje Bisao (Portugalska Gvineja) i Zelenortskih ostrva.

1981 - Republikanac Ronald Regan preuzeo je u 70. godini dužnost šefa države, postavši najstariji predsednik u istoriji SAD.

1981 - Posle 444 dana u zarobljeništvu, iz ambasade SAD u Teheranu su oslobođena 52 američka taoca.

1984 - Umro je američki sportista i filmski glumac DŽoni Vajsmiler, prvi čovek koji je preplivao 100 metara brže od minuta, tumač naslovne uloge u nizu filmova o Tarzanu. Osvojio je tri zlatne medalje na Olimpijskim igrama 1924. i dve 1928. Filmovi: "Tarzan u izgnanstvu", "Tarzanov povratak", "Tarzan i njegova družina".

1992 - Pad "Erbasa A-230" u brdima južno od francuskog grada Strazbur preživelo je samo devet od 96 osoba u avionu.

1993 - Preminula je američka glumica holandskog porekla Odri Hepbern, ambasador dobre volje UNICEF-a. Filmovi: "Praznik u Rimu" (Oskar), "Doručak kod Tifanija", "Moja draga ledi", "Sabrina", "Rat i mir", "Ljubav popodne".

1996 - Na izborima u Gazi i na Zapadnoj obali, održanim prema sporazumu Izraela i Palestinaca, vođa PLO Jaser Arafat je postao prvi demokratski izabran lider palestinskog naroda.

2001 - Potpredsednica Filipina Glorija Arojo preuzela je dužnost šefa države, pošto je filipinski Vrhovni sud presudio da smenjeni predsednik DŽozef Estrada ne može da obavlja tu funkciju.

2014 - Iran je obustavio obogaćivanje uranijuma čistoće 20 odsto, što je vrlo blizu materijalu za pravljenje atomske bombe, saopštio je šef iranske Organizacije za atomsku energiju Ali Akbar Salehi. Iran i šest zemalja - SAD, Francuska, Nemačka, Britanija, Kina i Rusija - postigli su dva meseca ranije sporazum o ograničavanju nuklearnih aktivnosti Teherana u zamenu za ublažavanje sankcija.

2014 - Preminuo je Italijanski dirigent Klaudio Abado, koji je vodio niz najpoznatijih svetskih orkestara. Dvadeset godina bio je direktor milanske Skale, muzički direktor bio je i u Bečkoj državnoj operi, Berlinskoj filharmoniji, Londonskom simfonijskom orkestru, kao i gost dirigent u Čikaškoj filharmoniji. Zbog posebnog doprinosa italijanskoj kulturi imenovan je za doživotnog senatora.

2017 - Donald Tramp, američki milijarder, pobednik na izborima održanim novembra 2016, položio je svečanu zakletvu, čime je i formalno postao 45. predsednik SAD.

2018 - Generalštab Turske objavio je i formalno početak operacije nazvane "Maslinova grančica" protiv Kurda u Siriji, u rejonu Afrin. Zvanično, operacija je započela u 15.00 sati po srednjoevropskom vremenu. U stvarnosti, turska vojska je artiljerijske napade na teritoriji Sirije započela dan ranije, da bi sutradan pošto je operacija obelodanjena javnosti usledila i kopnena ofanziva.

- Srpska pravoslavna crkva danas slavi Svetog Jovana.

Ovaj praznik kod Srba uobičajeno se naziva Jovandan i česta je krsna slava. Sveti Jovan Krstitelj je predskazao dolazak Hristov i krstio Isusa Hrista u reci Jordanu.

(RTV)