Na današnji dan 1917. srpska vlada potpisala Krfsku deklaraciju; 1402. Tamerlan kod Angore porazio Bajazita; 1974. Turska započela invaziju Kipra; 2011. uhapšen Goran Hadžić

Na današnji dan 1917. godine srpska vlada čiji je prvi ministar tada bio Nikola Pašić i Jugoslavenski odbor hrvatskog političara Ante Trumbića potpisali su na grčkom ostrvu Krf "Krfsku deklaraciju", kojom su južnoslovenski narodi u Austro-Ugarskoj zatražili ujedinjenje sa Kraljevinom Srbijom u zajedničku državu pod nazivom Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca s dinastijom Karađorđević na čelu.

1402 - Tamerlan, kan Samarkanda koji je vremenom uspeo da stvori ogromno carstvo, je do nogu u bici kod Angore (sadašnja Ankara) potukao vojsku turskog sultana Bajazita I. Turski vladar koji je tada zatočen, umro je 1403. u mongolskom ropstvu, poludevši prethodno, pošto ga je Tamerlan držao u kavezu kako bi ga pokazivao kao trofej. Kao vazal u okviru Bajazitovih trupa učestvovao je i Stefan Lazarević (kasniji despot) sa srpskim odredom. Interesantno je da je Tamerlan posekao zarobljenike, ali ne i Srbe. Zadivljen njihovim junaštvom, posle perioda zatočeništva u Samarkandu pustio ih je nazad u Srbiju. Sačuvan je persijski dokument sa preciznim spiskom njihovih imena, bilo ih je iz raznih krajeva koje su nastanjivali Srbi, od današnje Makedonije ili Skadra do Podunavlja.

1785 - Rođen je turski sultan Mahmud II, koji je tokom vladavine od 1808. do smrti 1839. sproveo niz reformi u nastojanju da centralizuje i modernizuje ustrojstvo Turske. Godine 1826. ukinuo je janičare. Brutalno je gušio srpske, grčke i rumunske pokrete za nacionalno oslobođenje, ali nije uspeo da suzbije težnje Srba, Grka i Rumuna da stvore nezavisne države. Posle Tursko-ruskog rata od 1806. do 1812. Bukureštanskim mirom je amnestirao učesnike Prvog srpskog ustanka i obećao Srbiji izvesnu autonomiju, što je pokušao da izigra. Posle novog Tursko-ruskog rata (od 1828. do 1829.) morao je Jedrenskim mirom da prizna autonomiju Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji a Grčkoj potpunu nezavisnost.

1847 - Rođen je nemački slikar i grafičar Maks Liberman, najznačajniji predstavnik nemačkog impresionizma. U početku je realistički obrađivao sentimentalne žanr-scene, a kasnije se priklonio nazorima francuskih impresionista, što je posebno uočljivo u slikama pejzaža.

1866 - Italijanska flota je u Austrijsko-pruskom ratu, u koji je Rim ušao na strani Berlina kako bi oslobodio Veneciju i zagospodario Jadranskim morem, teško poražena u bici kod ostrva Vis od brojčano slabijih austrijskih pomorskih snaga, izgubivši pritom više od 1.100 ljudi. Bitka kod Visa je jedina pobeda austrijske (kasnije Austro-ugarske) flote u 19. i 20. veku, svi drugi ratni okršaju na moru monarhije Habzburga u tom periodu, završeni su porazom.

1903 - Umro je papa Lav XIII. Tokom pontifikata koji je trajao od 1878. svesrdno je podupirao Katoličku akciju, specifičan duhovno intelektualni pokret, koji je ubrzo prerastao u političku snagu značajne težine i ostavio je veliki trag u idejama političke desnice. Upamćen je i po nastojanju da rimokatolička crkva otvorenije prilazi novim naučnim dostignućima.

1919 - Počeo je dvodnevni generalni štrajk radnika na teritoriji Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca u znak solidarnosti s revolucijama u Sovjetskoj Rusiji i Mađarskoj, kojim je vlada prisiljena da odustane od učešća u oružanoj intervenciji radi gušenja revolucije Bele Kuna u Mađarskoj. U stvarnosti vlada Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca nije ni imala nameru da se meša u situaciju u susednoj Mađarskoj, tako da joj je ovaj štrajk poslužio kao prigodan izgovor pred vladama Britanije i Francuske koje su insistirale na intervenciji.

1919 - Rođen je Ser Edmund Persival Hilari, novozelandski alpinista i istraživač, prvi osvajač Mont Everesta. Najviši vrh sveta (8.848 metara) osvojio je 29. maja 1953. kao član britanske ekspedicije, zajedno sa Tenzingom Norgajem, pripadnikom nepalskog naroda Šerpa. Avanturističkog duha, Hilari je 1958. predvodio i ekspediciju koja je, pola veka posle legendarne trke između Amundsena i Skota, stigla na Južni pol, a 1977. istraživao je indijsku reku Gang od ušća do izvora. S astronautom Nilom Armstrongom, prvim čovekom koji je stupio na Mesec, Hilari je 1985. godine bio i na Severnom polu. Osim Mont Everesta, između 1956. i 1965. osvojio je još deset himalajskih vrhova. Od 1985. do 1989. obavljao je dužnost novozelandskog ambasadora u Indiji.

1937 - Umro je italijanski elektroinženjer i pronalazač Guljermo Markoni, jedan od pionira bežične telegrafije, koji je 1909. podelio Nobelovu nagradu za fiziku s nemačkim fizičarem Karlom Ferdinandom Braunom. Uspeo je 1901. da prvi preda bežični signal preko Atlantskog okeana i uspešno je usavršavao i primenjivao sopstvene i tuđe pronalaske. Podizao je radio stanice i eksperimentisao u bežičnoj telegrafiji, ali posle eksperimenata srpskog naučnika Nikole Tesle i ruskog fizičara Aleksandra Popova. Jedno vreme smatran je pronalazačem radija, ali mu je presudom Vrhovnog suda SAD oduzet patent, jer je Tesla već patentirao pronalazak u Federalnom uredu SAD za patente.

1938 - Rođena je američka filmska glumica Nataša Gardin, poznata kao Natali Vud, jedna od retkih koja je postala filmska zvezda kao dete ("Čudo na 34. ulici") a karijeru je potom uspešno nastavila. Filmovi: "Buntovnik bez razloga", "Sjaj u travi", "Tragači", "Priča sa zapadne strane".

1944 - U "Vučjoj jami" u Istočnoj Pruskoj nemački pukovnik fon Štaufenberg pokušao je atentat na Adolfa Hitlera, ali je vođa Trećeg rajha u eksploziji samo lakše ranjen. Neuspeli atentat glavom je platilo mnoštvo ljudi uključujući i više nemačkih visokih oficira, poput feldmaršala Ervina Romela koji je prinuđen da izvrši samoubistvo.

1945 - Umro je francuski pisac Pol Valeri, izuzetan stilista, jedan od najvećih evropskih liričara 20. veka, član Francuske akademije, Međunarodnog instituta intelektualne saradnje pri Društvu naroda u Ženevi i počasni doktor više univerziteta. Nastavio je poeziju simbolista, dajući joj nove misaone tonove i strožu formu. Dela: poeme "Mornarsko groblje", "Mlada Parka", eseji "Uvod u metod Leonarda da Vinčija", "O plesu".

1951 - Tokom molitve u jerusalimskoj džamiji El Agsa, jordanskog kralja Abdulaha ubio je palestinski terorista.

1954 - U Ženevi je zaključeno primirje u Indokini, kojim je Vijetnam podeljen na dva dela. Francuska se obavezala da se povuče iz Severnog Vijetnama i da poštuje nezavisnost Laosa, Vijetnama i Kambodže.

1969 - Američki kosmonaut Nil Armstrong postao je prvi čovek koji je stupio na Mesec. Prilikom stupanja na tlo meseca po izlasku iz lunarnog modula "Orao" izjavio je, sada već legendarnu rečenicu : "Ovo je mali korak za čoveka, ali veliki za čovečanstvo". Na Mesec je potom kročio Edvin Oldrin, a Majkl Kolins je dotle kružio oko Meseca u svemirskom brodu "Apolo-11", čekajući njihov povratak.

1974 - Turska armija je počela invaziju na Kipar, pod izgovorom zaštite turske nacionalne zajednice, posle koje je na trećini tog mediteranskog ostrva formirana samoproklamovana "Turska Republika Severni Kipar".

1976 - Američki kosmički brod bez ljudske posade "Viking 1" spustio se posle 11 meseci leta na Mars i počeo da šalje na Zemlju jasne snimke te planete.

1982 - U eksplozijama koje su teroristi Irske republikanske armije postavili u "Hajd parku" i "Ridžents parku" u centru Londona poginulo je 10 britanskih vojnika.

1988 - Južna Afrika, Angola i Kuba prihvatile su sporazum o povlačenju stranih trupa iz Angole i priznavanju nezavisnosti Namibije (ranije Jugozapadna Afrika).

1989 - Burmanska vojna hunta stavila je u kućni pritvor vođu opozicije Aung San Su Ći, potonju dobitnicu Nobelove nagrade za mir, zbog njenog protivljenja vojnoj upravi.

1994 - Šef izraelske diplomatije Šimon Peres doputovao je u posetu Jordanu kao najviši izraelski funkcioner koji je do tada posetio tu susednu arapsku zemlju.

1996 - U Burundiju su pobunjenici iz plemena Hutu napali izbeglički logor suparničkog plemena Tutsi, usmrtivši oko 320 ljudi, mahom žena i dece.

2000 - Vijetnam je u Ho Ši Minu (bivši Sajgon) otvorio berzu, što je protumačeno kao odlučujući znak da vlasti te zemlje nameravaju da uspostave kapitalističku tržišnu ekonomiju.

2006 - Preminuo je Žerar Uri, jedan od najpopularnijih francuskih režisera. Bio je poznat po urnebesnim komedijama, snimljenim 60-ih i 70-ih 20. veka, u kojima su igrali legendarni francuski komičari Burvil i Luj de Fin. Njegovu komediju "Velika avantura" videlo je 17 miliona gledalaca u Francuskoj i više od 30 godina bila je najpopularniji film u zemlji, sve do 1998. kada mu je primat oteo "Titanik" DŽejmsa Kamerona. Rođen u Parizu 1919. Uri je počeo karijeru kao glumac u čuvenom pozorištu "Komedi fransez" da bi ranih 60-ih počeo da režira. Snimio je ukupno 17 filmova. Urijevih šest najpopularnijih filmova, među kojima su "Mozak" sa Žan-Polom Belmondom i Dejvidom Nivenom i "Pustolovine rabija Jakoba", videlo je više od 50 miliona ljudi.

2008 - Umro je Dinko Šakić, ozloglašeni zapovednik ustaškog logora Jasenovac. Šakića je Argentina 1998. izručila Hrvatskoj, nakon čega je osuđen na 20 godina zbog zločina nad civilnim stanovništvom. Dokazano je da je, između ostalog, i lično ubijao zatočenike.

2011 - Uhapšen je Goran Hadžić, jedan od prvaka Republike Srpska Krajina i od februara 1992. do januara 1994. predsednik RSK. Hadžić je uhapšen na osnovu zahteva Haškog tribunala za bivšu Jugoslaviju.

2012 - U bioskopu u Aurori, predgrađu Denvera, SAD, prilikom premijernog prikazivanja filma o Betmenu, neuračunljivi napadač ubio je 12, a ranio 70 osoba.

(Tanjug)