petak, 18. jun 2021. | |
NOVI SAD - 1839 - Osnovana je Prva beogradska gimnazija, najstarija srednja škola koja postoji u kontinuitetu u prestonici Srbije. Najpre je imala dva razreda, tri godine docnije pet, a profesori su bili, prvih decenija, najčešće, Srbi iz Vojvodine. Kroz nju je prošla plejada istaknutih ličnosti srpske istorije, nauke, umetnosti i kulture, uključujući Stojana Novakovića, Milana Milićevića, Slobodana Jovanovića, Petra Kočića, Branu Petronijevića, Veselina Čajkanovića, Aleksandra Belića, Milovana Glišića, Jovana Skerlića, Jovana Cvijića, Mihaila Petrovića Alasa, Lazu Lazarevića, Stevana Sremca, Mokranjca, Kornelija Stankovića, kralja Petra I Karađorđevića, Živojina Mišića, Stepu Stepanovića, Gavrila Principa, Milana Stojadinovića, Aleksandra Deroka, Momčila Nastasijevića, Mošu Pijade, Svetozara Gligorića. Dogodilo se na današnji dan. Danas je petak, 18. jun, 169. dan 2021. Do kraja godine ima 196 dana.
1155 - Nemačkog kralja Fridriha I Barbarosu za rimskog cara krunisao je papa Hadrijan IV. 1429 - Francuske snage pod vođstvom Jovanke Orleanke I vojvode od Alensona sustigle su i porazile kod Patea engleske trupe koje su se povlačile posle neuspele opsade Orleana. 1583 - U Londonu je izdata prva polisa životnog osiguranja u svetu. 1812 - Rođen je ruski pisac Ivan Aleksandrovič Gončarov, koji je sjajnim stilom opisao stagnaciju, mrtvilo i dekadentnost ruskog plemstva polovinom 19. veka. Atmosferi apatije koja je obuzimala rusko plemstvo, suprotstavio je sve snažniji prodor građanstva. Ime Oblomov glavnog junaka drugog dela istoimenog romana-trilogije i pojam "oblomovština" postali su sinonimi za apatiju i bezvoljnost. Izvrsnim stilsko-jezičkim i psihološkim postupkom u oblikovanju glavnog junaka, mnoštvom detalja koji stvaraju atmosferu i dopunjuju osnovnu poruku dela dočarao je stanje duha karakteristično za visoke krugove ruskog društva njegovog vremena. Ostala dela: romani "Obična priča", "Ponor", eseji "Milion grčeva", "Bolje ikad nego nikad", "Uspomene o Belinskom", putopis "Fregata Palada". 1812 - Kongres SAD usvojio je deklaraciju o objavi rata Velikoj Britaniji zbog nametnutih trgovinskih ograničenja. 1815 - Britanska armija feldmaršala Artura Velzlija, vojvode od Velingtona i pruske snage feldmaršala Gebharda fon Blihera potukle su kod Vaterloa, u današnjoj Belgiji, vojsku francuskog cara Napoleona I. Poraz je primorao Napoleona da 22. juna drugi put abdicira, posle čega je zatočen na ostrvo Sveta Jelena u Atlantiku, gde je umro 1821. Postoje špekulacije da je otrovan. 1823 - Posle gušenja ustanka protiv njegove vladavine i gubitka Brazila 1822, kralj Žoao VI poništio je portugalski ustav, na čije ga je proglašenje prisilio pritisak građanske revolucije koja je planula 1820. 1868 - Rođen je mađarski regent admiral Mikloš Horti de Nađbanja, koji je od 1920. do 1944. vladao sa zvaničnom titulom "kraljevski regent Mađarske". Mađarsku je uveo u Drugi svetski rat na strani Nemačke i učestvovao je u rasparčavanju Kraljevine Jugoslavije. Njegove trupe izvršile su masovne zločine, najviše na jugu Bačke u Šajkaškoj i u Novom Sadu, nad civilima, Srbima i Jevrejima. Kao admiral, pred kraj Prvog svetskog rata postao je komandant austrougarske flote i 1918. je ugušio pobunu mornara u Boki Kotorskoj, a 1919. u Mađarskoj je predvodio gušenje komunističke pobune, koju je vodio Bela Kun. Posle drugog svetskog rata utočište mu je pružila Salazarova Portugalija, gde je i umro. Jugoslavija ga je proglasila ratnim zločincem, ali nikada nije izveden na sud. 1881 - Rusija, Austrija i Nemačka potpisale su tajni savez "Ligu tri cara". 1882 - Rođen je bugarski revolucionar i državnik Georgi Mihajlovič Dimitrov, vođa i jedan od tvoraca Komunističke partije Bugarske, prvi predsednik bugarske vlade posle Drugog svetskog rata, generalni sekretar Kominterne od 1935. do 1943. Posle paljevine Rajhstaga 1933, za koju su nacisti optužili komuniste, sudio mu je nacistički sud na Lajpciškom procesu. Sjajnom odbranom pretvorio je suđenje u optužbu protiv nacizma, što je imalo izuzetan odjek u celom svetu. 1884 - Rođen je francuski političar Eduard Daladje, potpisnik Minhenskog pakta s Nemačkom 1938, kojim je Adolfu Hitleru omogućeno da okupacijom Sudeta rasparča Čehoslovačku. Između dva svetska rata bio je tri puta francuski predsednik vlade, a u Drugom svetskom ratu interniran je u Nemačku posle okupacije Francuske. 1928 - Norveški polarni istraživač Rual Amundsen, prvi čovek koji je osvojio Južni pol, nestao je tokom leta avionom iznad Severnog ledenog okeana. Ka Severnom polu poleteo je u pokušaju da pronađe nestalu italijansku ekspediciju i očito je poginuo u avionskoj nesreći. Istraživao je predele oko Severnog i Južnog pola i na najjužniju tačku Zemlje dospeo je 14. decembra 1911. a Severni pol preleteo je u maju 1926. Prvi je od 1903. do 1906. prošao ceo Severozapadni prolaz severno od Amerike, između Atlantskog okeana i Beringovog moreuza i od 1918. do 1921. Severoistočni prolaz severno od Evrope, od Norveške do Beringovog mora. Napisao je delo "Južni pol". 1936 - Umro je ruski pisac Aleksej Maksimovič Pješkov, poznat kao Maksim Gorki, utemeljivač socijalističkog realizma. Najčešća tema njegovog stvaralaštva su ljudi sa društvenog dna, pobunjenici svih vrsta, izgubljeni i prezreni. Posle 1917. iako je polemisao s Lenjinom i drugim boljševičkim prvacima, učestvovao je u intelektualnoj obnovi zemlje i smatra se najznačajnijim kulturnim poslenikom u postoktobarskoj epohi. Umro je 1936. pod okolnostima koje nisu potpuno rasvetljene. Dela: priče, pripovetke i romani "Makar Čudra", "Konovalov", "Pesma o Sokolu", "Foma Gordejev", "Mati", "Pesma o vesniku oluje", "Leto", "Trojica", "Ispovest", "Gradić Okurov", "Supruzi Orlovi", "Artomonovi", "Život Klima Samgina", "autobiografska" trilogija "Detinjstvo", "Među ljudima" i "Moji univerziteti", drame "Malograđani", "Na dnu", "Na letovanju", "Neprijatelji", "Vasa Železnova", "Jegor Buličov i ostali", uspomene "Lav Tolstoj". 1940 - Francuski general Šarl de Gol uputio je iz Londona radio poruku zemljacima širom sveta da se odupru okupaciji Nemačke i predstavio je sebe kao predvodnika "slobodnih Francuza" (onih koji ne priznaju Vladu u Višiju). Njegov proglas je posebno imao odjeka u francuskim kolonijama, koje su postupno odricale poslušnost Petenovoj Vladi u Višiju i priznavale De Gola. 1940 - Nemačke trupe su zauzele stateški značajnu francusku luku Šerbur. 1942 - Rođen je engleski muzičar Pol Mekartni, član kvarteta "Bitlsi", koji su šezdesetih godina 20. veka postali najpopularniji rok sastav. Posle raspada "Bitlsa" 1972. nastavio je samostalnu muzičku karijeru. 1953 - Proglašena je Republika Egipat sa generalom Muhamedom Nagibom, vođom pobune kojom je 1952. s vlasti zbačen kralj Faruk, kao predsednikom. 1965 - Vazduhoplovni vicemaršal Ngujen Kao Ki, američki štićenik, je preuzeo vlast kao premijer Južnog Vijetnama i pozvao na odlučniji rat protiv oslobodilačkog pokreta Vijetkong. 1968 - Britanski Dom lordova odbacio je odluku laburističke vlade o sankcijama protiv režima bele manjine u Rodeziji. 1972 - Britanski putnički avion tipa "Trajdent" srušio se ubrzo po poletanju iz Londona, što nije preživeo niko od 118 ljudi u letelici. 1975 - Ubici kralja Saudijske Arabije Fejsala u martu 1975, kraljevom sinovcu princu Fejsalu Musaidu, javno je odrubljena glava ispred palate vlade u Rijadu. 1979 - U Beču su Leonid Brežnjev i DŽimi Karter potpisali sporazum SALT 2 kojim su se Sovjetski Savez i Sjedinjene Države obavezali da ograniče strateško nuklearno naoružanje. 1987 - Izrael je osudio odluku poglavara rimokatoličke crkve pape Jovana Pavla II da primi u audijenciju predsednika Austrije Kurta Valdhajma, zbog njegovog učešća u nemačkim formacijama tokom Drugog svetskog rata. 1993 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija odobrio je slanje 7.600 "plavih šlemova" u šest gradova u Bosni i Hercegovini. 1996 - Savet bezbednosti UN stavio je van snage zabranu izvoza teškog naoružanja bivšim jugoslovenskim republikama. 1996 - Benjamin Netanjahu je preuzeo dužnost predsednika vlade Izraela kao najmlađi šef vlade u istoriji te zemlje, posle izborne pobede njegove desničarske koalicije. 1997 - Turski premijer Nedžmetin Erbakan, prvi islamista u istoriji moderne Turske na čelu vlade, podneo je ostavku, čemu je prethodio snažan pritisak tradicionalno sekularnog turskog armijskog vrha. 2004 - Šefovi država ili vlada 25 članica EU usvojili su u Briselu prvi ustav EU, uz dogovor da dokument stupi na snagu pošto ga ratifikuju sve zemlje članice. 2004 - Velika Britanija je dodelila počasnu titulu viteza lovcu na naciste Simonu Vizentalu. 2005 - Sudanska vlada potpisala je u egipatskom glavnom gradu Kairu mirovni sporazum sa jednom od najvećih opozicionih grupa, Nacionalnom demokratskom alijansom (NDA) s namerom da okonča 16-godišnji sukob u kojem je poginulo više od dva miliona ljudi, a oko četiri miliona je primorano da napusti domove. 2010 - Umro je Žoze Saramago, portugalski pisac, nobelovac. Rođen je u seljačkoj porodici i promenio je niz zanimanja, da bi se tek 1976. posvetio književnosti. Smatra se jednim od najvećih portugalskih pisaca. Prevođen je na preko trideset jezika. Dela: "Embargo i druge priče", "Godina smrti Rikarda Reiša", "Slepilo", "Sedam sunaca i sedam mesečina", "Jevanđelje po Isusu Hristu". 2010 - Umro je Bogdan Bogdanović, arhitekta, univerzitetski profesor, član SANU. Izvesno vreme bio je gradonačelnik Beograda. Autor je velikog broja spomenika posvećenih žrtvama i borcima u Drugom svetskom ratu (Jasenovac, Mostar, Bela Crkva, Jevrejske žrtve, Beograd). Objavio 26 knjiga na srpskom i nemačkom, stručnih i publicističkih. Dela: "Zaludna mistrija", "Urbanističke mitologeme", "Urbs i Logos", "Ukleti neimar". 2014 - Umrla je Stefani Kvolek, izumitelj kevlara, materijala od kog se prave panciri i druga neprobojna oprema. Kvolek je u vreme kada je izumela kevlar 1964. godine, radila kao hemičar u kompaniji "DuPont" u Delaveru. Iako je prvobitno zamišljeno da se kevlar koristi za automobilske gume, ispostavilo se da je to materijal jači od metala, pa je dobio mnogo širu primenu. 2017 - U najtežim požarima u istoriji Portugalije, koji su izbili prethodnog dana, u centralnom delu te zemlje u oblasti Pedrogau Grande, poginulo je 66 osoba a 204 su povređene. Ljudi su većinom stradali u automobilima tokom nastojanja da napuste područja zahvaćena požarima.
|