Na današnji dan 1777. godine rođen ruski car Aleksandar I Pavlovič Romanov; 1990. Slovenija se izjasnila za otcepljenje od Jugoslavije; 1876. rođen srpski slikar Stevan Aleksić

Na današnji dan 1990. godine većina građana Slovenije se na referendumu izjasnila za otcepljenje od Jugoslavije.

Danas je ponedeljak, 23. decembar 2024. godine.

1777 - Rođen je ruski car Aleksandar I Pavlovič Romanov, koji je po stupanju na presto 1801. otpočeo seriju proliberalnih reformi i za vreme čije je vladavine do smrti 1825. Rusija teritorijalno proširena. Zaključio je 1807. savez s francuskim carem Napoleonom I - protiv kojeg je prethodno ratovao u savezu s Austrijom, Pruskom i Engleskom. Od Švedske je preuzeo Finsku, koja je 1809. priključena Rusiji kao velika kneževina pod ruskom krunom. Pripojio je i Poljsku, osim dela koji su držale Pruska i Austrija, a posle pobede u ratu s Turskom i Besarabiju. Savezništvo je raskinuto Napoleonovim pohodom na Rusiju 1812. tokom kojeg je francuska armija pretrpela presudni poraz, a Aleksandar I je trijumfalno ušao u Pariz. U drugom periodu vladavine napustio je proliberalne tendencije i postao je pravi mistik.

1790 - Rođen je francuski orijentalista Žan Fransoa Šampolion, osnivač egiptologije. Uspeo je da 1822. dešifruje hijeroglife sa ploče pronađene 1799. u egipatskom mestu Rešid. Šampolion je primetio da se na pronađenoj ploči nalaze tri identična teksta na trima različitim jezicima, od kojih je jedan bio grčki, na taj način on pronašao je način za ulazak u svet staroegipatskih hijeroglifa.

1804 - Rođen je francuski pisac Šarl Ogisten Sent Bev, najistaknutiji predstavnik francuske književne kritike. Počeo je romantičarskim pesmama i romanom "Naslada", ali se potom posvetio isključivo književnoj kritici i istoriji. Ostala dela: pesme "Život, poezija i misli Žozefa Delorma", kritike "Književni portreti", "Por-Roajal", "Razgovori ponedeljkom".

1810 - Rođen je nemački egiptolog Karl Ričard Lepsijus, koji se smatra osnivačem moderne arheologije. Njegove "Egipatske hronologije" utemeljile su naučno izučavanje rane egipatske istorije.

1832 - Francuska je zauzela Antverpen, primoravši Holandiju da prizna nezavisnost Belgije.

1834 - Umro je engleski ekonomista i demograf Tomas Robert Maltus, poznat po "zakonu stanovništva". Prema tom zakonu stanovništvo se uvećava geometrijskom, a proizvodnja hrane aritmetičkom progresijom.

1861 - Tursko carstvo primorano je da prihvati ujedinjenje Vlaške i Moldavije, kojim je formirana Rumunija.

1872 - Umro je francuski pisac Teofil Gotje, preteča parnasovaca, koji je kultivisao "umetnost radi umetnosti" (l'art pour l'art). Dela: pesme "Emalji i kameje", proza "Gospođica de Mopen", "Roman jedne mumije", "Kapetan Frakas", kritike "Istorija dramske umetnosti u proteklih 25 godina", "Istorija romantizma".

1876 - Rođen je srpski slikar Stevan Aleksić, majstor obnove ikonostasa srpskih crkava. Akademiju je završio u Minhenu, a slikarsku radionicu otvorio je u rodnom Aradu, u kojem je renovirao ikone i slike na svodovima lokalne srpske crkve. Obnovio je i ikone i slike u crkvama u Temišvaru, Vukovaru, Novom Sadu, Modošu (sada Jaša Tomić), Bešenovu i drugim mestima. Najznačajniji i najobimniji rad obavio je u Preobraženskoj crkvi u Pančevu: 32 ikone velikog formata, tri kompozicije iz istorije srpske crkve i 44 medaljona svetaca.

1884 - Osnovano je "Prvo srpsko velosipedsko društvo". Prvi predsednik Društva nastalog na inicijativu više uglednih građana Beograda bio je Milorad Terzibašić, a potpredsednik Mihailo Jovanović. Društvo je imalo ukupno 20 članova, što je bila posledica visoke cene bicikla. Jedan od osnivača bio je i Đorđe Nešić, lekar, potonji profesor univerziteta i akademik.

1885 - Rođen je srpski inženjer Dobrivoje Božić, konstruktor najbolje svetske automatske vazdušne kočnice na železnicama. Studirao je Karlsrueu i Drezdenu, u Nemačkoj. Profesor mu je bio i Rudolf Dizel, čuveni konstruktor motora. Po okončanju studija 1911. vratio se u Srbiju. "Kočnica Božić" je u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca usvojena 1922. a kad je Međunarodna železnička unija proglasila taj uređaj boljim od svih dotadašnjih 1928. usvojena je i u drugim zemljama. Božićeva kočnica neprevaziđena je po jednostavnosti konstrukcije, lakoći rukovanja i snazi delovanja. I najsavremenije železničke kočnice su usavršene kopije "Kočnica Božić". U Srbiju se inženjer Božić vratio 1964. iz emigracije u SAD gde se nalazio od Drugog svetskog rata.

1916 - Rođen je italijanski režiser Dino Rizi, jedan od velikana italijanske komedije. Postao je slavan pedesetih serijom filmova "Hleb, ljubav i...". Jedan od njegovih najpoznatijih filmova je "Miris žene" iz 1974. s Vitoriom Gasmanom u glavnoj ulozi. Na međunarodnom filmskom festivalu u Veneciji 2002. dobio je Zlatnog lava za životno delo.

1918 - Rođen je nemački državnik Helmut Šmit, jedan od lidera Socijaldemokratske partije, koji je posle povlačenja Vilija Branta od 1974. do 1982. bio kancelar Zapadne Nemačke. Prethodno je u Brantovoj vladi od 1969. do 1972. bio ministar odbrane, a do 1974. ministar privrede i finansija.

1920 - Francuska i Velika Britanija odobrile su konvenciju kojom su određene granice Sirije i Palestine.

1925 - Rođen je francuski političar Pjer Ežen Beregovua, šef francuske vlade od aprila 1992. do marta 1993, kad je podneo ostavku posle izbornog poraza socijalista na parlamentarnim izborima. Nekoliko sedmica kasnije se ubio, našavši se pod snažnim medijskim pritiskom zato što je navodno svojevremeno dobio povoljan stambeni kredit.

1933 - Rođen je japanski car (mikado) Akihito, koji je na presto stupio 1990. posle smrti oca, cara Hirohita.

1943 - Vrhovna komanda savezničkih snaga za Sredozemlje i Nacionalni komitet oslobođenja Jugoslavije postigli su u Drugom svetskom ratu sporazum o prihvatanju jugoslovenskih izbeglica. Dogovoreno je njihovo prebacivanje u severnu Afriku i na Sinaj.

1948 - U Tokiju je izvršena smrtna kazna nad sedmoricom japanskih zvaničnika, uključujući bivšeg predsednika vlade Hidekija Tođa, koje je Međunarodni vojni sud osudio na smrt zbog "zločina protiv čovečnosti" u Drugom svetskom ratu.

1953 - Streljan je bivši šef sovjetske političke policije NKVD i potpredsednik sovjetske vlade Lavrentij Pavlovič Berija, koji je uhapšen sredinom 1953. posle smrti Staljina, pod optužbom da je kovao zaveru da preuzme vlast u Sovjetskom Savezu. U "velikim čistkama" organizovao je likvidacije boljševičkih prvaka i od 1938. rukovodio je aparatom represije kao i sistemom logora.

1963 - Na grčkom putničkom brodu "Lakonija", zahvaćenom požarom posle eksplozije u severnom Atlantiku, poginulo je 128 osoba, a 908 je spaseno pre nego što je 29. decembra brod potonuo.

1964 - Na Cejlonu, sada Šri Lanka, u ciklonu je poginulo najmanje 2.000 osoba.

1972 - Umro je ruski konstruktor aviona Andrej Nikolajevič Tupoljev, koji je rukovodio izradom više od 100 tipova aviona, uključujući bombardere i džinovski ANT-20 "Maksim Gorki". Posle Drugog svetskog rata konstruisao je putničke avione, među kojima i "TU-144", prvi supersonični avion u svetu.

1972 - U zemljotresu koji je pogodio glavni grad Nikaragve Managvu, poginulo je 7.000 lica.

1989 - SAD su ojačale okupacione snage u Panami s još 2.000 vojnika, tako da je u gušenju neočekivano jakog otpora pristalica nekadašnjeg štićenika Vašingtona, panamskog lidera generala Manuela Antonija Norijege, učestvovalo 26.000 vojnika. Kasnije je otkriveno da su oni počinili brojne zločine nad panamskim civilima.

1994 - U Sarajevu su predstavnici zaraćenih strana, posle mirovne misije bivšeg predsednika SAD DŽimija Kartera, potpisali četvoromesečno primirje počev od 1. januara 1995. Nakon svega 40 dana primirje je prekršeno ofanzivom snaga vlade u Sarajevu na Vlašić i Majevicu.

1995 - U indijskom gradu Dabali, severno od Nju Delhija, požar je u banketnoj sali u vreme školske svečanosti progutao najmanje 538 žrtava većinom dece između četiri i po i 14 godina.

1996 - Na Jamajci su četiri žene postale sveštenice Anglikanske crkve. Bio je to bio prvi slučaj te vrste u Centralnoj Americi.

1997 - Umro je japanski glumac Toširo Mifune, koji je svetsku slavu stekao tumačenjem uloga samuraja, posebno u filmovima režisera Akira Kurosave. Filmovi: "Rašomon", "Sedam samuraja", "Legenda o Musašiju", "Ponori ljubavi", "Krvavi presto", "Skrivena tvrđava", "Jodžimbo", "Pobuna", "Admiral Jamamoto", "Pakao na Pacifiku", "Crveno sunce", "Bitka za Midvej", "Šogun".

1998 - Vrhovni sud Belgije presudio je da je bivši generalni sekretar NATO Vili Klas kriv za "pasivnu korupciju" u skandalu "Agusta Daso", odnosno podmićivanju prilikom ugovaranja vojnih isporuka.

2002 - Italijanska kraljevska porodica Savoja, proterana zbog podrške Musoliniju tokom Drugog svetskog rata, doputovala je u kratku posetu otadžbini, prvi put posle 56 godina izbeglištva.

2004 - Umro je bivši indijski premijer Narasima Rao, autor indijskih ekonomskih reformi sprovođenih od 1991. do 1996.

2005 - Posle 138 godina u Slovačkoj je ukinuta vojna obaveza.

2007 - Umro je Oskar Piterson, kanadski džez pijanista i kompozitor. Školovao se u rodnom Montrealu, a postao je poznat nakon nastupa u njujorškom Karnegi Holu 1949. Osvojio je brojne nagrade i priznanja, uključujući i nagradu "Gremi" za životno delo 1997. kao i priznanje Međunarodne asocijacije za džez obrazovanje. Nosilac je najvišeg kanadskog civilnog priznanja - Ordena reda Kanade, i prvi je živi Kanađanin čiji je lik dospeo na poštansku marku. Oskar Piterson bio je jedan od najvećih muzicara u istoriji džeza uopšte.

2011 - Stupio je na snagu Sporazum o raspoređivanju američkog odbrambenog raketnog štita u Rumuniji. Sporazumom je predviđeno da američki presretači budu stacionirani u vazduhoplovnoj vojnoj bazi Deveselu u Rumuniji. Reč je o programu koji predviđa postavljanje raketnog štita u Rumuniji i Poljskoj. Prema saopštenjima zvaničnika SAD ovaj štit usmeren je protiv Irana a ne protiv Rusije.

2013 - Preminuo je Mihail Kalašnjikov, čuveni ruski konstruktor oružja, izumitelj najpoznatije automatske puške AK-47, proizvedene, počev od 1947. u kako se procenjuje, 70 miliona primeraka. Automatska puška "Kalašnjikov" u zvaničnoj upotrebi je u više od 100 država sveta. Kalasnjikov je jedini nosilac i priznanja "Heroj Rusije" i, u dva navrata, priznanja "Heroj socijalističkog rada".

2014 - U Beogradu je svečano otvoren Legat Petra Lubarde. U reprezentativnom zdanju u rezidencijalnom delu grada, gde je živeo poznati srpski slikar Petar Lubarda (1907-1974) čuvaju se, osim njegovih likovnih radova i brojni lični predmeti važni za umetnikov život i rad.

2022 - Preminuo je Masimo Savić, muzičar, velika zvezda negdašnje Jugoslavije. Bio je važan deo zagrebačkog novog talasa osamdesetih, uvek autentičnog muzičkog izraza. Postao je poznat kao frontmen grupe "Dorijan Grej". Osamdesetih, pored dva albuma Dorijana Greja, sarađivao je na albumu "Ekatarina Velika" (1985). Savićev samostalni prvenac bio je "Stranac u noći" (1987). Njegova obrada "Sjaj u tami" bila je veliki hit. Radio je za film, reklamnu industriju.

(RTV)