Na današnji dan 1684. u borbi protiv Turaka poginuo Vuk Mandušić; 1849. u bici kod Šegešvara poginuo Petefi Šandor; 1912. rođen Milton Fridman

 NOVI SAD - Na današnji dan 1849. godine u bici kod Šegešvara poginuo je mađarski pisac i revolucionar srpskog porekla, major mađarske revolucionarne vojske Petefi Šandor. Rođen je 1823. kao Aleksandar Petrović, od oca Srbina i majke Slovakinje. Sa 15 godina postao je vojnik. Prve pesme napisao je kao gimnazijalac i ubrzo je postao najomiljeniji i najčitaniji mađarski pesnik. Pisao je i novele, romane i drame. Simbol je mađarskog romantizma. Dela: roman "Krvnikovo uže", poezija "Izabrane pesme", "Petefijeve pesme", "Apostol", "Vitez Janoš".

1489 - Španski moreplovac italijanskog porekla Kristifor Kolumbo otkrio je na trećem putovanju u Novi svet ostrvo koje je nazvao Trinidad.

1556 - Umro je Ignasio de Lojola, osnivač jezuitskog reda (Societas Iesu) 1534. U mladosti je živeo aktivnim i raspusnim životom kao profesionalni vojnik. Kao španski oficir ranjen je u borbi, posle čega je preduzeo hodočašće u Svetu zemlju i započeo studije teologije u Barseloni i na pariskoj Sorboni, gde je postao magistar teologije. Za "generala" (starešinu) jezuitskog reda izabran je 1541. i taj položaj zauzimao je do smrti. Izradio je ustav jezuitskog reda, priručnik pod nazivom "Duhovne vežbe za vladavinu nad samim sobom".

1684 - U borbi protiv Turaka poginuo je Vuk Mandušić, uz Stojana Jankovića i Iliju Smiljanića najomiljeniji junak uskočke epske poezije.

1789 - Ruske i austrijske trupe, pod komandom vojskovođe Aleksandra Suvorova i vojvode od Koburga, pobedile su tursku vojsku kod Fokšanija u današnjoj Rumuniji.

1886 - Umro je mađarski kompozitor, pijanista i dirigent Franc List, muzičar romantičarskog opredeljenja i predvodnik nove muzičke škole, pijanistički virtuoz koji je izgradio modernu klavirsku tehniku i znatno uticao na razvoj evropske muzike. Stvorio je simfonijsku poemu i novu koncepciju sonate i koncerta. Dela: klavirske kompozicije "Godine hodočašća", "Ljubavni snovi", "Sonata h-mol", simfonije "Faust", "Dante", simfonijske pesme "Prelidi", "Mazepa", "Taso", "20 mađarskih rapsodija", niz klavirskih koncerata, oratorijuma, misa, solo pesama. Napisao je više studija i eseja kao i biografiju Frederika Šopena.

1912 - Rođen je američki ekonomista Milton Fridman, dobitnik Nobelove nagrade za ekonomiju 1976, začetnik "čikaške škole". Smatrao je da je čvrsta monetarna politika i potpuno povlačenje države iz ekonomije osnova stabilne ekonomske politike. Rodonačelnik je ekonomske koncepcije neoliberalizma. Dela: "Studija o kvantitativnoj teoriji novca", "Program za monetarnu stabilnost", "Monetarna istorija SAD 1867-1960", "Inflacija: uzroci i posledice", "Dolari i deficiti", "Optimalna količina novca", "Kontrarevolucija u monetarnoj politici".

1914 - Vođu francuskih socijalista Žana Žoresa, koji je svim silama nastojao da spreči Prvi svetski rat, ubio je jedan šovinistički fanatik. Bio je među retkim evropskim političarima koji se dosledno borio za pacifističku viziju sveta. U francuskoj skupštini zalagao se za socijalno zakonodavstvo i antiklerikalne mere. Osnovao je 1904. list "Imanite" koji i sada izlazi. Dela: "Dokazi" (o Drajfusovoj aferi), "Socijalističke studije", "Nova armija", "Socijalistička istorija francuske revolucije".

1919 - U poraženoj Nemačkoj donet je posle Prvog svetskog rata Vajmarski ustav, kojim je uspostavljena republika i ukinuto carstvo.

1921 - Rođen je britanski pravnik Piter Benenson, osnivač međunarodne organizacije za zaštitu ljudskih prava - Amnesti internešnal.

1941 - Rajhsmaršal Herman Gering naložio je pismeno u Drugom svetskom ratu šefu policije Rajnhardu Hajdrihu da sačini nacrt plana "konačnog rešenja", što je bio eufemistički naziv za uništenje svih pripadnika jevrejskog naroda na teritorijama koje je kontrolisala nacistička Nemačka.

1944 - Kao pilot savezničkog aviona, na borbenom zadatku, nad Mediteranom, u Drugom svetskom ratu poginuo je francuski pisac Antoan Mari Rože de Sent Egziperi, autor "Malog princa", jednog od najlepših dečjih romana u svetskoj književnosti. Literata koji je odisao aristokratskim duhom u delima je veličao moralnu snagu lične žrtve i herojstva. Dela: "Pošta za Jug", "Zemlja ljudi", "Ratni pilot", "Mali princ".

1948 - Pod pritiskom komunista, čija je dominacija postala potpuna, mađarski predsednik Zoltan Tildi prinuđen je da podnese ostavku.

1954 - Italijanska ekspedicija koju je predvodio Ardito Desio prva je uspela da osvoji himalajski vrh K-2.

1964 - Američka vasionski brod bez ljudske posade "Rendžer 7" emitovao je prve snimke tamne strane Meseca.

1971 - Američki astronauti Dejvid Skot i DŽejms Irvin, članovi misije "Apolo 15", postali su prvi ljudi koji su se vozili površinom Meseca, više od šest časova proveli su u vožnji električnim lunarnim vozilom.

1974 - Stupio je na snagu sporazum o prekidu vatre između Turske i Grčke na ostrvu Kipar.

1991 - Predsednici Sovjetskog Saveza i SAD Mihail Gorbačov i DŽordž Buš potpisali su u Moskvi sporazum o ograničenju nuklearnog oružja velikog dometa.

1994 - Savet bezbednosti Ujedinjenih nacija odobrio je upotrebu vojne sile u Haitiju, omogućivši tako intervenciju protiv tamošnjeg vojnog režima od strane SAD, kao i povratak na vlast izbeglog predsednika Žana Bertrana Aristida.

1997 - Umro je bivši vijetnamski car Bao Daj, poslednji monarh Vijetnama, koji je formalno "vladao" zemljom pod francuskom kolonijalnom upravom. Posle četiri decenije u izbeglištvu, umro je u vojnoj bolnici u Parizu.

2002 - Tokom posete Meksiku, papa Jovan Pavle II proglasio je za svetitelja Huana Dijega, seljaka iz 16. veka. Ovo je prvi slučaj u istoriji proglašenja svetim nekog lica sa američkog kontinenta od strane rimokatoličke crkve.

2008 - Umrla je Zlata Bartl, tvorac jednog od najpoznatijih proizvoda negdašnje Jugoslavije - "Vegete". U istraživačkoj laboratoriji "Podravke" izumela je krajem 50-ih taj proizvod koji je našao svoje mesto na tržištima preko 40 zemalja, postavši neka vrsta sinonima za dodatak jelima.

2012 - Umro je Gor Vidal, američki pisac, društveni aktivista, jedna od najkontraverznijih ličnosti američke javne scene. Duhovit, nekonvencionalan, podsmevao se zvaničnim veličinama, političarima, religiji, čistunstvu, literarnom establišmentu. Samosvojan i ekscesan, eksperimentisao je s narkoticima, bio sklon alkoholu, nije skrivao homoseksualizam. Najpoznatija dela: "Linkoln", "1876", "Myra Breckenridge", "The City and the Pillar", "Rat iz snova", "The Best Man".

2020 - Preminuo je Miodrag Živković, srpski i jugoslovenski skulptor, univerzitetski profesor. Autor je brojnih monumentalnih spomenika širom Srbije i negdašnje Jugoslavije. Poput onih u Šumaricama u Kragujevcu, na Kadinjači, na Tjentištu, ili spomenika pilotima, braniocima Beograda 1941. godine.

(Tanjug)