Godišnjica osnivanja Kraljevine SHS

NOVI SAD - Danas se navršava 94 godine od osnivanja prve zajedničke države Južnih Slovena - Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (SHS). Od osnivanja kraljevine, država je promenila osam naziva i iz monarhističkog uređenja prešla u republiku.

Kraljevina SHS zauzimala je teritoriju današnje Srbije, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Crne Gore, i najveći deo današnje Hrvatske i Slovenije.

Na čelu monarhije bila je dinastija Karađorđevića.

Srbija je prvi put zvanično iznela stav o ujedinjenju Južnih Slovena u jednu državu kroz Nišku deklaraciju, 7. decembra 1914. godine.

Konkretni pregovori o ustrojstvu takve države počeli su, međutim, tri godine kasnije, a vođeni su u dva navrata - na Krfu 1917. i u Ženevi 1918. Ti pregovori su rezultirali Krfskom deklaracijom i Ženevskim sporazumom.

Krfska deklaracija ustanovila je naziv države, monarhističko uređenje, teritoriju, ravnopravnu upotrebu imena sva tri naroda, pisma, veroispovesti, jednakost svih građana, opšte biračko pravo i tajno glasanje.

Osnove Ženevskog sporazuma bile su ujedinjenje Srba, Hrvata i Slovenaca u jednu nedeljivu državu i ponuda Crnoj Gori da uđe u Kraljevinu SHS. Tim sporazumom je predviđeno i da spoljašnje granice budu određene samoopredeljenjem naroda.

Uslovi za stvaranje Kraljevine SHS stvoreni su po završetku Prvog svetskog rata, posle propasti Austrougarske monarhije i Otomanskog carstva.

Kraljevina SHS nastala je Ugovorom Jugoslovenskog odbora koji je predstavljao južnoslovenske zemlje koje su se odvojile od Habsburške monarhije, i regenta Aleksandra Karađorđevića, koji je 1. decembra 1918. i objavio stvaranje kraljevine.

Premijer prve vlade bio je jedan od osnivača Radikalne stranke, Stojan Protić.

Kraljevina SHS je promenila naziv u Kraljevinu Jugoslaviju 3. oktobra 1929. godine.

Tokom Drugog svetskog rata, na drugom zasedanju AVNOJ-a u Jajcu, 29. novembra 1943. godine postavljeni su temelji novog uređenja Jugoslavije.

Po završetku rata održan je referendum na kome je prihvačeno republikansko državno uređenje, umesto monarhističkog.

(RTV-RTS)