Danas se navršava 20 godina od početka hrvatske vojne akcije "Oluja"

Danas se navršava 20 godina od početka hrvatske vojne akcije "Oluja" koja je dovela do proterivanja više od 200.000 Srba iz Hrvatske.

Prema podacima dokumentacionog centra "Veritas", u “Oluji” je poginulo i nestalo 1.853 Srba a proterano najmanje 220.000 stanovnika nekadašnje Republike Srpske Krajine, područja koje je tada bilo pod zaštitom Ujedinjenih nacija.

U akciji koja je počela 4. avgusta, oko 130.000 pripadnika oružanih snaga Republike Hrvatske, uz podršku NATO, kao i jedinica Hrvatskog vijeća odbrane (HVO) i Armije BiH (ABiH), osvojili su glavni grad nekadašnje RSK Knin 5. avgusta 1995. 

Do akcije "Oluja" je došlo uprkos činjenicama da se ta oblast nalazila pod zaštitom UN-a i da su predstavnici bivše RSK u Ženevi i Beogradu prihvatili predlog međunarodne zajednice o mirnom razrešenju, takozvani Plan Z-4 . 

Slab otpor pružalo je oko 40.000 pripadnika Vojske RSK i oko 10.000 iz oružane formacije bivše Autonomne pokrajine Zapadna Bosna, lojalni Fikretu Abdiću. 

U akciji “Maestral” koja je bila produžetak “Oluje”, hrvatske oružane snage u sadejstvu sa Petim korpusom armije BiH, ubile su 655 i prognale oko 125.000 srpskih stanovnika s područja 13 opština u BiH. 

U Hrvatskoj se 5. avgust godinama obeležava kao Dan pobede i domovinske zahvalnosti za akciju "Oluja", a nedavno je, na zajedničkoj sednici vlade Republike Srbije i Republike Srpske, 5. avgust proglašen Danom žalosti u Srbiji i Republici Srpskoj. 

Dve decenije posle, "Oluja" će u Hrvatskoj po prvi put biti obeležena vojnom paradom u Zagrebu, na kojoj, uprkos planovima i nadama domaćina, neće učestvovati zapadne zemlje, a dan kasnije u Kninu, tradicionalnom proslavom, na kojoj će pevati Marko Perković Tompson. 

Tom prilikom biće i otkriven spomenik prvom hrvatskom predsedniku Franji Tuđmanu. 

Srbija centralnu državnu manifestaciju obeležavanja Dana sećanja na stradanje i progon počinje uveče na mostu kod Sremske Rače - premijer Aleksandar Vučić i predsednik Republike Srpske Milorad Dodik spustiće vence u reku, patrijarh Irinej služiće parastos, a uslediće i umetnički program pod nazivom "Naša je tuga... velika”.

U prvostepenoj presudi haškog Tribunala, aprila 2011. bilo je ocenjeno da je "Oluja" bila udruženi zločinački poduhvat, na čelu s tadašnjim predsednikom Tuđmanom, čiji je "cilj bio prisilno i trajno uklanjanje srpskog stanovništva i naseljavanje tog područja Hrvatima". 

Tribunal je drugostepenu presudu doneo 17. novembra 2012. i njome oslobodio krivice hrvatske generale Gotovinu i Mladena Markača. 

Oni su oslobođeni krivice za progon srpskog stanovništva iz Kninske krajine 1995, čime je poništena prvostepena presuda kojom je Gotovina bio osuđen na 24 godine, a Markač na 18 godina zatvora. 

Žalbeno veće je oslobodilo optužene po svim tačkama optužbe, mada nisu negirani zločini utvrđeni u prvostepenoj presudi.

Ljudi

"To je naš način da kažemo svetu koliko nas boli, da kažemo šta mislimo o ovome i da kažemo da je 'Oluja' za nas zločin i da je pogrom", rekao je ministar Aleksandar Vulin za Tanjug, istakavši da dobrosusedskih odnosa, pa ni odnosa između Srbije i Hrvatske, ne može biti ako nema istine, koja je uvek "lekovita i dobra". 

“Oluja” se, konstatuje, desila i to ne treba nikad zaboraviti, ali poručuje da Srbija zbog toga neće kvariti odnose sa Hrvatskom, “jer smo susedi i ovde ćemo živeti i za hiljadu godina”. 

I dok predsednica Hrvatske Kolinda Grabar Kitarović kaže da veruje da će se 20. godišnjica obeležiti bez podela, hrvatski premijer Zoran Milanović navodi da "Oluja" za Hrvatsku nije i ne sme biti kontroverzna tema. 

Osim toga, Milanović je izjavio da otkazivanje učešća saveznica vidi kao sporednu temu, ističući da proslava nije usmerena ni protiv koga. 

I ministarka spoljnih poslova Hrvatske Vesna Pusić nastoji da objasni da je parada unutrašnja stvar Hrvatske i da izostanak stranih gostiju na tom događaju ne predstavlja diplomatski poraz. 

Bivši predsednik Hrvatske Ivo Josipović takođe smatra da "Oluju" treba slaviti kao važan dan hrvatske istorije, ali je on spomenuo i žrtave, navodeći da su "na ovaj ili onaj način" tada stradali mnogi Srbi. 

Josipović je inače, uoči 15. godišnjice "Oluje", izjavio da žali zbog žrtava u toj vojno-policijskoj akciji ali da samu akciju niko ne sme da dovodi u pitanje. 

Hrvatski novinar Denis Kuljiš rekao je za Tanjug da se “Oluja” obeležava svake godine u Kninu i da to nikako ne utiče na odnose dve zemlje, ali ističe da vojna parada ne može biti od koristi u međusobnim odnosima i da nije jasno kome se i kakva poruka upućuje. 

On smatra da je parada "predizborni manevar" vlade i vladajuće stranke koji ima i "ratno-huškačke elemente", jer se demonstrira "nekakva vojna sila koja nema veze sa evropskim prioritetima koje Hrvatska ima kao zemlja unutar NATO". 

I politički analitičar iz Zagreba Žarko Puhovski smatra da je parada nepotrebna i da je reč o pravom rasipanju novca, kako bi se, navodi, hrvatski premijer Zoran Milanović na neki način sakrio od neugodnosti koje bi ga mogle dočekati u Kninu. 

Sličnog mišljenja je i istoričar Vjeran Pavlaković koji smatra da proslava Oluje nije toliko uperena protiv Srba, već je stvar unutrašnjeg političkog obračuna. 

To je najpre sukob o tome ko će ispasti veći nacionalista, kaže Pavlaković za beogradski nedeljnik "Vreme". 

"Emocije i simboli se koriste kao politički kapital. Bio sam prošle godine u Kninu. Milanović je pričao i nije se mogao čuti od zvižduka. A on je pričao o Tuđmanu, borbi protiv vanjskih okupatora, ali džaba. Mogao je reći i 'Za dom spremni', oni bi i dalje tako glasno zviždali", objašnjava Pavlaković svoj stav. 

Paralelno s početkom proslave u Kninu u riječkom pozorištu započeće javni razgovor s pet žena različitih nacionalnosti iz Vukovara, Osijeka, Knina, Drniša i Ličkog Petrovog Sela koje će ispričati svoje ratne priče. 

Reditelj Oliver Frljić kaže da je to pokušaj da se o ratu govori ne iz pozicije nacionalne pripadnosti, vec iz pozicije žene i da je ceo skup zamišljen kao afirmacija kulture mira, a nikako kao skup "kontra-Oluja", kako su to, navodi, pojedini međi želeli da predstave i pokrenu "medijski linč". 

U međuvremenu, MUP Kantona Sarajevo zabranio je skup povodom obeležavanja 20. godišnjice stradanja Srba u operaciji "Oluja" ispred zgrade ambasade Hrvatske u Sarajevu.

"Oluja" i reakcija SAD

Odluka o napadu na prostor sever Dalmacije, Liku, Kordun i Baniju, odnosno na samoproklamovanu Republiku Srpsku Krajinu, doneta je na ostrvu Brioni na predlog tadašnjeg komandanta sektora Jug hrvatskih oružanih snaga generala Ante Gotovine. 

Na tom sastanku državnog i vojnog vrha predsednik Hrvatske Franjo Tuđman je jasno definisao cilj operacije poručivši da treba naneti "takve udarce Srbima da praktično nestanu s ovih prostora". 

Akcija "Oluja" počela je 4. avgusta 1995. ofanzivom hrvatske vojske, policije i Hrvatskog vijeća obrane (vojska bosanskih Hrvata). 

Dan kasnije, hrvatska vojska je ušla u gotovo napušten Knin i istakla hrvatsku zastavu. 

U operaciji "Oluja" učestvovalo je 138.500 pripadnika hrvatske vojske, MUP-a i Hrvatskog vijeća obrane. Tim snagama su se, prema hrvatskim izvorima, suprotstavile srpske snage od oko 31.000 vojnika. 

Područje zahvaćeno hrvatskom ofanzivom napustilo je gotovo celokupno srpsko stanovništvo. Kolone izbeglica na traktorima i drugim poljoprivrednim vozilima su preko područja pod kontrolom bosanskih Srba u zapadnoj i severnoj Bosni krenule ka Srbiji. 

Vlasti u Srbiji su izbegličke kolone upućivale u centre u unutrašnjosti zemlje, uključujući i pokrajinu Kosovo. 

Vojna akcija "Oluja" ubraja se u jedno od najsurovijih etničkih čišćenja na području bivše SFRJ. 

Nema preciznih podataka o žrtvama. Prema nekim izvorima, u akciji hrvatske vojske "Oluja" nestalo je 1.805 osoba, a Hrvatski helsinški odbor za ljudska prava tvrdi da je tokom te operacije poginulo ukupno 677 civila. 

Dokumentaciono-informativni centar "Veritas" u svojoj evidenciji ima imena 1.960 poginulih i nestalih Srba od kojih 1.205 civila, među njima 522 žene i 12 dece. 

Portparol Stejt departmenta Ričard Baučer izjavio je 2002. da su SAD imale određena saznanja da su pripreme za akciju "Oluja" u toku, ali da nisu bile "umešane u planiranje ili izvođenje te operacije". 

To je ponovio i bivši američki ambasador u Zagrebu Piter Galbrajt na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu. U maju 2007. Galbrajt je u intervjuu hrvatskoj televiziji rekao da veruje da su hrvatske vlasti bile umešane u zločine. 

"Niko ne može poreći da su se zločini nakon 'Oluje' dogodili, uključujući i korake čiji je cilj bio sprečavanje povratka Srba", rekao je Galbrajt. 

Četiri godine kasnije Galbrajt je, između ostalog, rekao da je on 1. avgusta 2005. preneo poruku svoje vlade tadašnjem predsedniku Tuđmanu da se ne protivi vojnoj operaciji Hrvatske. 

"No jasno sam pritom upozorio Tuđmana da se moraju zaštititi srpski civili, ali se on na ta upozorenja oglušio", rekao je Galbrajt i istakao da SAD nisu odobrile operaciju čiji je cilj bio proterivanje srpskog stanovništva". 

Za vreme Tuđmanovog režima hrvatske vlasti su negirale optužbe o etničkom čišćenju i odbijale saradnju s Međunarodnim sudom za ratne zločine u Hagu, tvrdeći da je reč o legitimnoj vojnoj operaciji protiv pobunjenika. 

Zvanični stav Hrvatske bio je da nije bilo razloga da Srbi koji nisu bili umešani u ratna dejstva napuste to područje. 

U međuvremenu su hrvatske vlasti prihvatile saradnju i Haškom sudu su dostavile na desetine obrađenih slučajeva najtežih zločina počinjenih tokom i nakon vojno-policijskih akcija "Bljesak" i "Oluja". 

Aprila 2011. Hrvatska radio-televizija (HRT) objavila je podatke Državnog tužilaštvg Hrvatske (DORH) da su tokom i neposredno posle "Oluje" počinjena 24 ratna zločina u kojima je ubijeno 156 osoba, kao i da je za te zločine procesuirano samo deset bivših pripadnika hrvatske vojske i policije. 

Više nevladinih organizacija iz Hrvatske je, takođe, u aprilu 2011. podsetilo na nekažnjene zločine tokom i posle akcije "Oluja" kada je, kako navode, ubijeno više od 600 civila. 

Bivši predsednik Hrvatske Stjepan Mesić izjavio je, pri kraju svog mandata, da su Srbi iz Hrvatske najveće žrtve proteklog rata jer su se povlačili zajedno s vojskom i u Hrvatskoj ostavili sve što su imali.

Presude

Hrvatska vlada je početkom jula 2003. saopštila da je primila izveštaj državnog tužioca o krivičnim prijavama i postupcima protiv izvršilaca zločina nakon vojne akcije "Oluja". Optužene su 3.792 osobe, a protiv većine su donete presude. 

Komandant Glavnog štaba Hrvatske vojske Janko Bobetko izjavio je u avgustu 2001. zagrebačkom “Jutarnjem listu” da je on autor plana akcije "Oluja" i da je vojni vrh s tadašnjim predsednikom Hrvatske Franjom Tuđmanom tu operaciju pripremao dve godine. 

Optužnicu protiv Bobetka Haški tribunal otpečatio je 2002, ali ga hrvatske vlasti nisu izručile tom sudu i on je do smrti 29. aprila 2003. sve vreme bio u zagrebačkoj bolnici. 

Osim toga, haško tužilaštvo odustalo je od podizanja optužnica protiv generala Petra Stipetića koji je komandovao vojnim akcijama u sklopu operacije "Oluja" i Mirka Norca koji su saslušani u statusu osumnjičenih. 

Norac je u Hrvatskoj ranije osuđen na 12 godina zatvora, što je kasnije smanjeno za godinu dana, zbog likvidacije najmanje 50 srpskih civila na području Gospića i Karlobaga 1991, a u maju 2009. osuđen je na sedam godina zatvora za ratne zločine nad civilima u vojnoj akciji Medački džep 1993. godine. 

Vrhovni sud Hrvatske potvrdio je oslobađajuću presudu za isti zločin bivšem generalu Rahimu Ademiju. 

Haški Tribunal je jula 2001. otpečatio optužnicu protiv penzionisanog hrvatskog generala Ante Gotovine koji je bio komandant te operacije. 

 Gotovina je od tada bio u bekstvu sve do hapšenja u Španiji 7. decembra 2005, kada je izručen Tribunalu. 

Godinu dana ranije tom sudu su se predala druga dvojica generala, Ivan Čermak i Mladen Makrač, koji su optuženi za progon, deportacije i prisilno premeštanje, pljačku, bezobzirno razaranje naselja, ubistva, nehumana dela i okrutan tretman tokom i nakon operacije "Oluja". 

Aprila 2011. Gotovina je osuđen na 24, a Mladen Markač na 18 godina zatvora, dok je general Ivan Čermak oslobođen krivice. 

U presudi Anti Gotovini haški Tribunal utvrdio je da je operacija "Oluja" u leto 1995. bila udruženi zločinački poduhvat na čelu s predsednikom Franjom Tuđmanom, smišljen da protera srpsko stanovništvo iz Kninske krajine, što je bio navod optužnice. 

U novembru 2012. Apelaciono veće Haškog tribunala oslobodilo je Gotovinu i Markača krivice za progon srpskog stanovništva iz Kninske krajine 1995. poništivši prvostepenu presudu, nakon čega su oni pušteni iz pritvora. 

Prema konačnoj presudi operacija Oluja nije bila udruženi zločinački poduhvat u cilju proterivanja Srba iz Kninske krajine. 

Oslobađajuća presuda izazvala je euforiju u Hrvatskoj, a hrvatski gradovi su se utrkivali u dodeljivanju titule počasnog građanina Anti Gotovini. 

U Srbiji je ta presuda izazvala šok i razočaranje, a Vlada Srbije je odlučila da saradnju sa haškim Tribunalom svede na tehnički nivo. 

Glavni tužilac haškog Tribunala Serž Bramerc takođe je izrazio razočarenje tom presudom, a bivša glavna tužiteljka tog suda Karla Del Ponte je izjavila da je "šokirana oslobađajućom presudom Gotovini i Markaču i istakla da oseća punu solidarnost sa srpskim žrtvama nad kojima je počinjen zločin". 

Zagrebački županijski sud prvostepeno je prošle godine oslobodio bivše specijalce Franju Drlju i Božu Krajinu za ubistvo šestoro starijih srpskih civila u avgustu 1995. u Gruborima. 

U maju prošle godine u Zagrebu je saopšteno da su identifikovani posmrtni ostaci 19 osoba srpske nacionalnosti ekshumiranih iz zajedničkih grobnica u nekoliko hrvatskih županija, pronađenih posle akcije "Oluja", a u junu ove godine identifikovano je 12 tela stradalih Srba tokom oružanih akcija na tlu Hrvatske. 

Iz registrovanih grobnica na teritoriji Hrvatske, od 2001. do 2014. ekshumirani su posmrtni ostaci 1.053 žrtava srpske nacionalnosti stradalih u akcijama hrvatske vojske i policije "Bljesak" i "Oluja".

(B92)