Dan pobede u Prvom svetskom ratu – 105 godina od kako su sile Antante potpisale primirje sa Nemačkom i time okončale najveći sukob u svetskoj istoriji do tada

Srbija i svet danas obeležavaju Dan primirja u Prvom svetskom ratu u znak sećanja na 11. novembar 1918. godine, kada su sile Antante potpisale primirje sa Nemačkom i time okončale Prvi svetski rat.

Primirje, nakon četvrogodišnjeg ratovanja, potpisano je u francuskom gradu Kompjenu, u specijalnom vagonu maršala Ferdinanda Foša između sila Antante - Rusije, Francuske i Velike Britanije sa Nemačkom i Austrougarskom. Time je dogovoreno primirje na zapadnom frontu - prekid vatre, povlačenje nemačkih trupa, razmena zarobljenika, kao i sporazum o ratnoj odšteti i uništavanje nemačkih ratnih brodova i podmornica.

Primirje je potpisano u 5.45, a stupalo je na snagu u 11 časova, 11. novembra 1918. godine. Nemačkom pristanku na primirje, čime je rat okončan, odnosno borbe obustavljene, prethodile su kapitulacije nemačkih saveznika, Bugarske, Turske, Austrougarske. Primirje je zatim obnavljano do konačnog zaključenja mirovnog sporazuma u Versaju 28. juna 1919. godine.

U Prvom svetskom ratu poginulo je preko 17 miliona osoba, precizan broj neće nikada biti utvrđen, od čega oko devet na strani Antante. Nepunih deset miliona bile su vojne žrtve, ostalo civili. Najtragičnije su bile posledice po Srbiju.

Svetski rat je i počeo napadom Autrougarske na Srbiju, uz odlučan podsticaj vlade u Berlinu, i Srbija je imala, srazmerno veličini zemlje i brojnosti populacije, najviše žrtava. Prema memorandumu Delegacije Kraljevine SHS tokom Mirovne konferencije u Parizu 1919, Srbija je, do oktobra 1915. mobilisala 707.343 lica, dakle 24 odsto populacije ili 40 procenata muškog stanovništva.

Po istom izvoru, ukupni gubici Srbije bili su 1.247.435 ljudi, odnosno 28 procenata populacije iz 1914. godine.

Vojnih gubitaka je bilo 402.435, a civilnih 845.000. Austrougarska je kao izgovor za napad na Srbiju, čime je započela Svetski rat, iskoristila pogibiju Franca Ferdinanda, na Vidovdan u Sarajevu.

Mladi nacionalni revolucionar Gavrilo Princip pripadnik pokreta "Mlada Bosna" usmrtio je austrougarskog prestolonaslednika 28. juna 1914. Nesumnjivo je da su vlasti u Beču već izvesno vreme tražile izgovor za napad na Srbiju, a tragedija u Sarajevu je poslužila kao prigodan izgovor.

Iako je Vlada Kraljevine Srbije pokazala najbolju volju da izađe u susret zahtevima Beča, odgovor Srbije nikoga u Beču nije zapravo zanimao, tražen je izgovor za uništenje Srbije. Mesec dana potom Svetski rat je napadom na Srbiju započeo.

Herojsko držanje Srbije, inače teško iscrpljene Balkanskim ratovima 1912/13, pobede nad Austrougarskom na Ceru, Drini, Kolubari, zaprepastile su tada svet.

Rat koji je prerastao u svetski, okončan je primirjem novembra 1918. čemu je presudno doprinela upravo Srbija probojem Solunskog fronta sredinom septembra 1918. što je za posledicu imalo brzu kapitulaciju Bugarske, potom Turske, a zatim i Austrougarske. Slomu Centralnih sila doprineo je paralelni pritisak saveznika, kojima su se 1917. priključile SAD, što je verovatno bilo presudno.

Kapitulaciji Nemačke, 11. novembra 1918. prethodila je kapitulacija Bugarska 29. septembra, potom Turske, 30. oktobra, i konačno Austrougarska, 3. novembra.

Kasnije su sledili mirovni sporazumi, čime je karta Evrope, pa i Sveta, preoblikovana. Nestala je Austrougarska imperija, a oblikovane su nevelike nacionalne države Austrija i Mađarska. Nemačka, u kojoj je oborena monarhija, je znatno umanjena i izgubila je vanevropske posede, kolonije. Osmanska Turska je ubrzo postala republika pod Kemalom Ataturkom, a izgubljeni su svi njeni posedi na Bliskom istoku, Mesopotamiji, Arabiji.

Nestalo je, takođe, i Rusko carstvo, kao posledica revolucije u toj zemlji, februara odnosno oktobra/novembra 1917. godine. Sovjetska Rusija je iz rata istupila ranije, separatnim mirom u Brest Litovsku, marta 1918, čime su boljševici pomogli ratnu poziciju Nemačke. Sa druge strane, na ruševinama nestalih imperija, oblikovane su nove nacionalne države Čehoslovačka, Poljska, Finska, baltičke države Estonija, Letonija, Litvanija. Francuska je ostvarila nacionalni cilja povratka Alzasa i Lotaringije.

Italija, Rumunija, čak Danska su teritorijalno uvećane.

Nemačke kolonije na upravu su, kao mandatne teritorije, od strane novoobrazovanog Društva naroda, dobile Britanija (Jugozapadna Afrika odnosno Namibija, Tanganjika, manji deo Kameruna i Togoa, posedi na Novoj Gvineji) i Francuska (umanjeni Kamerun i Togo).

Japan je dobio neka pacifička ostrva, do tada nemačke posede. Portugalija je dobila nevelika proširenja u Africi.

Prvog decembra 1918. u Beogradu je formirana Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca, od 1929. Kraljevina Jugoslavija, čime su proklamovani ratni ciljevi Srbije ostvareni.

U to vreme, pobeda u Svetskom ratu i obrazovanje nove zajednicke države doživljeno je kao konačno ostvarenje nacionalno oslobodilačkih težnji Srba. Zanimljivo je da je potpisnik primirja u Kompijenju maršal Foš, videvši konačne odredbe Mira u Versaju, neskriveno nezadovoljan, prokomentarisao "Ovo nije mir, ovo je primirje na dvadest godina".

Proboj Solunskog fronta

Srbija je bila prva napadnuta u Velikom ratu, ostvarila je i prve pobede na Ceru i Kolubari, poslednja je završila ratne operacije, a procentualo je i najveći stradalnik tog rata - veliku pobedu platila je gubitkom između 1,1 i 1,3 miliona ljudi, odnosno gotovo trećine stanovništva ili 60 odsto muške populacije.

I druge države se na taj ili neki drugi dan, sećaju palih boraca i nastradalih civila na sličan način. Tako se u Velikoj Britaniji u periodu pred Dan sećanja, kako se takođe naziva Dan primirja, gotovo celokupno stanovništvo, a posebno državni zvaničnici, službenici, medijski radnici i druge kategorije građanstva na reverima nose stilizovani cvet bulke. Crveno-crni cvet divljeg maka koji je, prema poeziji i predanju, prvi posle rata nikao na poljima Flandrije na kojima su stradali milioni vojnika, deli se i stranim učesnicima komemoracija na vojnim grobljima. U Rusiji se na sličan način obeležava Dan pobede u Drugom svetskom ratu kada volonteri, po pravilu mladi, dele na ulicama gradova narandžasto-crne trake, georgijevsku lentu (u bojama sa Ordena Svetog Ðorda).

Srpska vojska je učestvovala na južnom frontu, gde je postigla najveći prodor koji je jedna od sila saveznica postigla - proboj Solunskog fronta.

Prema odredbama Zakona o državnim i drugim praznicima, u Srbiji se Dan primirja kao državni praznik 11. novembra, od 2012. godine obeležava neradno. Povodom obeležavanja ovog dana, izaslanik predsednika Republike Srbije, ministar za rad, zapošljavanje, boračka i socijalna pitanja Nikola Selaković položiće sutra venac na Spomenik neznanom junaku na Avali, a zatim će se upisati u Spomen knjigu.

Natalijina ramonda - simbol pobede u Prvom svetskom ratu

Kao glavni motiv za amblem praznika u Srbiji koristi se cvet, Natalijina ramonda. Ona ima višestruku simboliku i govori o našem narodu i iskušenjima kroz koja je prošao tokom i posle tog rata.

U pitanju je ugrožena vrsta koja raste na istoku Srbije i planini Nidže na najvišem vrhu Kajmakčalana na kojoj je srpska vojska, pod komandom vojvode Živojina Mišića, vodila žestoke borbe tokom stvaranja preduslova za proboj Solunskog fronta. Cvet je nazvan po kraljici Nataliji Obrenović, a poznat je kao "cvet feniks", jer čak i kada se potpuno osuši, ako se zalije, može da oživi.

Upravo zato je Natalijina ramonda i izabrana za simbol obeležavanja tog važnog datuma - da ukazuje na vaskrs srpske države iz pepela posle Prvog svetskog rata.

Osim cveta Natalijina ramonda, u amblemu, koji se nosi na reveru, nalaze se i dve zelene trake, koje asociraju na lentu slavne albanske spomenice.

(Telegraf.rs)