Vatikan i raspad Jugoslavije - da li je papa Vojtila stvarno mirotvorac

Povod za ovaj tekst

Nedavno je na sajtu Nove srpske političke misli vođena polemika o tome da li je papa od Klintona direktno tražio bombardovanje Srba u Bosni i Hercegovini. Ispostavilo se da citat koji bi takav direktan zahtev potvrdio – ne postoji. Onda se krenulo dalje – počelo je dokazivanje teze da je rimski papa na tragičnim južnoslovenskim prostorima u poslednjoj deceniji 20. veka bio – mirotvorac. Pa čak i srbofil...

Što je mnogo, mnogo je. Zato je ovaj tekst i nastao – da pokaže ulogu pape Ivana Pavla Drugog i njegovih biskupa u zemljama bivše Jugoslavije, u najtežim trenucima građanskih ratova 1991 – 1995. Tu su i odgovarajući citati.

Rimski papa i njegovo „mirotvorstvo“

Od 20. do 22. aprila 1991. godine, u Tokiju je zasedala Trilateralna komisija, koja je raspravljala o podeli Evrope na „rimsku“ i „vizantijsku“. U izveštaju Trilaterale istaknuto je da je vizantijska Evropa od Zapada odvojena „dubokim kulturnim i istorijskim razlikama“ (cit. prema Avramov, str. 161). U toku zasedanja komisije, papa Ivan Pavao Drugi je 21. aprila 1991. istakao da su neophodne političke promene u Jugoslaviji, jer su „narodi Jugoslavije različiti po kulturi, veri, istoriji i jeziku“ (cit. prema Avramov, str. 161). A 28. juna 1991. godine (na srpski praznik Vidovdan, dan Kosovskog boja), papa upućuje pismo Stipi Mesiću, hrvatskom članu Predsedništva SFRJ, hrvatskom čelniku Franji Tuđmanu i slovenačkom lideru Milanu Kučanu, da bi 29. juna izjavio kako je pogrešno gušiti „legitimna prava i aspiracije naroda“ (isto, str. 162). Da ta prava ne važe za Srbe, videlo se iz papine izjave da je za osudu svaki „mikronacionalizam“ (čitaj: pravo Srba na teritoriji Hrvatske kao federalne jedinice SFRJ da se referendumom izjasne o životu u zajednici sa svojim sunarodnicima iz drugih republika). Prilikom posete Mađarskoj, 17. avgusta 1991, papa je primio grupu hrvatskih biskupa i rekao: „Uveravam vas da sam blizak vašim aspiracijama; doći ću u Hrvatsku“ (isto, str. 162). A 13. novembra 1991, kad ga je posetila grupa hrvatskih „hodočasnika“, papa je otvoreno rekao: „Ovo je agresija koju treba okončati“ (isto, str. 163). Pod „agresijom“ se podrazumevala legitimna borba srpskog naroda iz Kninske Krajine, Like, Korduna, Banije, Slavonije i Baranje za pravo da ostanu u Jugoslaviji.    

Usred rata u bivšoj Jugoslaviji, iako je znao šta to znači, papa je ovlastio svog državnog sekretara da 26. novembra 1991. zemljama članicama Konferencije o evropskoj bezbednosti i saradnji uputi Memorandum sa zahtevom za priznavanje Slovenije i Hrvatske u avnojevskim granicama. U Memorandumu se, pored ostalog, kaže: „Sveta stolica, pred ogorčenim borbama koje se vode u Hrvatskoj, poziva zajednicu država da ponovo razmotri potrebu poštovanja prava na nezavisnost naroda Hrvatske i Slovenije i naroda koji bi željeli da ostvaruju to pravo“. Hrvatski biskup Ratko Perić, u svom predavanju o „crkvenoj diplomaciji“ (Glas koncila, 7/1994), kaže da je papa 26. novembra „pozvao predstavnike država KEBS-a i tom prilikom im uručio Memorandum u kojem je zatražio da te zemlje priznaju Hrvatsku, a kad je uočio da se one kolebaju, učinio je iskorak i 13. siječnja 1992. na temelju javno iznesenih uvjeta priznao Republiku Hrvatsku i kasnije, 20. kolovoza, Republiku Bosnu i Hercegovinu“. U svojoj knjizi Razbijanje jugoslovenske države 1989/1992 – zločin protiv mira, dr Milan Bulajić je zaključio: „Odluku o konačnom razbijanju jugoslovenske države pokrenuo je Vatikan – Sveta stolica, Memorandumom država KEBS-a 26. novembra 1991; dogovoreno je na sastanku pape Jovana Pavla II sa nemačkim ministrom X. D. Genšerom 29. novembra u Vatikanu – da se ostvari prije katoličkog Božića 25. decembra 1991.“ Tim povodom, patrijarh Pavle je, u ime Svetog arhijerejskog sabora SPC, papi uputio pismo bolnog protesta, podsećajući ga da će takvom odlukom „blagosloviti i osveštati i sredstva koja su upotrebili nosioci mlade hrvatske demokracije, istorijski naslednici nacističkog zločinca Pavelića, pri čemu su nemalo učešće uzeli i mnogi klirici Rimokatoličke crkve u Hrvatskoj“. Patrijarh je istakao da je papa svojom nepromišljenom odlukom o priznavanju Hrvatske u avnojevskim granicama postao krivac „za svaku suzu svakog srpskog i hrvatskog deteta koje je u tragičnom ratu u Jugoslaviji ostalo bez doma, detinjstva, a veoma često i bez oba roditelja“/.../ /(cit. prema Nikolić, str. 399).

Papa je ideološki opravdao koncepciju „humanitarne intervencije“, koja se tako izdašno koristi do naših dana. Povodom rata u Bosni i Hercegovini, izjavio je: „Ukoliko vidim da je moj sused progonjen, ja moram da ga branim. To je akt milosrđa. Međunarodna zajednica ima ista prava i obaveze prema bilo kojoj zajednici koja je napadnuta – i u krajnjoj liniji ima pravo da brani nedužni narod snagom oružja“ (Avramov, str. 164). Vatikan je 15. aprila 1992. godine, povodom rata u Bosni i Hercegovini, uputio memorandum zemljama Evropske zajednice, u kome se ističe: „Intervencija oružanih bandi Jugoslovenske federalne armije u korist samo jedne strane je u flagrantnoj kontradikciji sa normama definisanim u Završnom aktu iz Helsinkija... naročito u pogledu priznatih granica“ (isto, str. 166). Zbog toga je od „međunarodne zajednice“ (čitaj: NATO-a) traženo oružano mešanje u građanski rat na teritorijama bivše SFRJ. Predstavnik Vatikana je, na skupu Konferencije o evropskoj bezbednosti i saradnji u Pragu, 16. septembra 1992, tražio odlučnu osudu „jednog istinskog agresivnog rata... i etničkog čišćenja“ („zli“ Srbi protiv „dobrih“ bosanskih Hrvata i muslimana), pri čemu reči i dela treba usaglasiti da bi se obezbedio „efektivni teritorijalni integritet Bosne i Hercegovine“ (isto, str. 167). A 6. decembra 1994, na sastanku šefova država i vlada članica KEBS-a, glavni diplomata Vatikana kardinal Sodano protestovao je protiv toga što u Bosni i Hercegovini „međunarodna zajednica“ ne razlikuje „agresora i žrtvu“ (Srbi – „agresori“, iako žive na svojim vekovnim ognjištima, Hrvati i muslimani – „žrtve“), tražeći „konkretne odluke da bi se nametnuo prekid neprijateljstva“ (isto, str. 167). Kada je 1995. godine, Tuđmanova Hrvatska, podržana od strane SAD i njenih evropskih satelita, izvela ofanzive „Bljesak“ i „Oluja“, u kojima su Srbi proterani sa svojih postojbina na teritoriji Tuđmanove „Nezavisne države Hrvatske“, Vatikan je to nazvao „povraćajem teritorija“, iako su one bile pod zaštitom trupa Ujedinjenih nacija. Povodom ulaska vojske Republike Srpske na čelu s generalom Ratkom Mladićem u Žepu i Srebrenicu, odakle su teroristi muslimanskog komandanta Nasera Orića godinama upadali u okolna srpska sela i pravili pokolje, papa Ivan Pavao Drugi je, 19. oktobra 1995, izjavio sledeće: „U izvesnim situacijama ne isključuje se upotreba sile, ukoliko je to potrebno za odbranu opravdanih prava jednog naroda, i ukoliko je to neophodno da bi se održao mir između različitih rivala, da bi se izbegao masakr nedužnog stanovništva. U takvim situacijama reč je o humanitarnoj intervenciji, legitimnoj i obaveznoj, da bi se sačuvali ljudski životi i zaštitile nemoćne, bespomoćne ličnosti, u krajnjoj liniji, da bi došlo do solidarnosti i mira pod pokroviteljstvom međunarodne zajednice“ (isto, str. 169). Sasvim „slučajno“, posle toga usledilo je NATO bombardovanje Srba u Bosni i Hercegovini, od čijih posledica se i danas umire (osiromašeni uranijum obogaćen papinom ljubavlju, zar ne?). Za sve to vreme, papa Ivan Pavao Drugi, sasvim u skladu s vekovnim licemerjem crkvolike države kojoj je na čelu, lije krokodilske suze zbog žrtava rata, i piše poruke „ekumenske ljubavi“ patrijarhu Pavlu: sredinom oktobra 1991, šalje mu pismo u kome izražava „lično, duboko i prisno sudelovanje u bolu mnogih srpskih porodica pravoslavne vere u času tragedije za sve narode u Jugoslaviji“ (Nikolić, str. 390).

Uloga lokalnih biskupata

Hrvatski novinar Darko Hudelist svojevremeno je, u „Globusu“, objavio veliki članak „Kako je Gospa srušila SFRJ“ (prenet u NIN-u od 25. septembra 2008). U njemu je podrobno opisana strategija i taktika „Crkve u Hrvata“ koja je, pomoću verskih svečanosti i aktivnosti, premostila period od sloma „Maspoka” do dolaska Tuđmana na vlast, boreći se svim silama protiv Jugoslavije, a za „neovisnu Hrvatsku“ (u avnojevskim granicama, dakako). Ključni mehanizam bio je organizovanje različitih proslava i godišnjica veza Hrvata s Rimom i zapadnim hrišćanstvom (kraj leta 1979 – hiljadu stota godišnjica obnove kontakata Hrvatske s papskim prestolom u Ninu, septembar 1984 – četiristo hiljada ljudi na Nacionalnom euharističkom kongresu u Mariji Bistrici itd.). Monsinjor Vladimir Stanković, jedan od najaktivnijih rimokatoličkih delatnika tih dana, Hudelistu je pričao: „Komunisti su uspjeli slomiti Hrvatsko proljeće ili 'Maspok', međutim, mi smo uvidjeli da se i na mala vrata može nešto napraviti. I to na sasvim religijskom području, ali je, budući da je tu bila riječ o sjećanju na 13 stoljeća kršćanstva u Hrvata, to nužno doticalo ne samo kulturne, povijesne teme, nego, indirektno, i nacionalno-političke.“ Živko Kustić, urednik Glasa Koncila (po Hudelistu, „vodeći operativac u planiranju osvješćivanja Hrvata posle 'hrvatskog proljeća'”), kaže: „Svećenici su sigurno željeli da pobijedi HDZ. Ali mi tada HDZ nismo doživljavali kao jednu od stranaka, nego kao narodni pokret.“ Hudelist zaključuje da je Tuđman, za svoje političke ciljeve, preuzeo gotovu infrastrukturu koju je već pripremila Rimokatolička crkva.

Papina „Crkva u Hrvata“ učinila je sve da srpski narod bude oblaćen kao „agresorski“ i da se dobije podrška Zapada za komadanje Jugoslavije. U februaru 1991, biskupi iz Hrvatske i Bosne i Hercegovine, sa zagrebačkim nadbiskupom (kasnije kardinalom) Franjom Kuharićem i sarajevskim nadbiskupom (kasnije kardinalom) Vinkom Puljićem na čelu, uputili su pismo svetskoj javnosti, gde su tvrdili da su Hrvati od nastanka Jugoslavije bili u ugnjetenom položaju: pod vlašću srpske dinastije, koja je tobože Srpsku pravoslavnu crkvu učinila „državnom crkvom“, što je bila laž: u Kraljevini Jugoslaviji postojao je sistem priznatih crkava i verskih zajednica, ali državne crkve nije bilo. Hrvati su navodno bili gonjeni zato što su izražavali svoja nacionalna osećanja (u stvari, država se nije borila protiv Hrvata kao naroda, nego protiv terorističkog separatizma ustaškog pokreta). Ustvrdili su da su svi „ugnjeteni narodi Jugoslavije“ raspad prve Jugoslavije 1941. godine dočekali sa olakšanjem, kao oslobođenje od srpske okupacije. Hrvatski biskupi su istakli da su za nezavisnost svih bivših republika SFRJ, ali su upozorili da se tome protive oni što se zalažu za „socijalizam komunističkog tipa, usmeren ka očuvanju centralističke Jugoslavije“. „Iza ovog plana stoje srpski političari, oficirski kadar vojske (u većini slučajeva srpski) i, nažalost, mnogi predstavnici Srpske pravoslavne crkve“ (cit. prema Avramov, 160). Ako Jugoslavija opstane, svi njeni narodi će, tvrdili su biskupi, izgubiti svoja nacionalna prava, kao Albanci na Kosovu i Metohiji. I u toku rata, politika rimokatoličkih biskupa bila je više nego jasna: 7. decembra 1994. godine, kardinali, zagrebački Franjo Kuharić i sarajevski Vinko Puljić, uputili su apel domaćoj i svetskoj javnosti, u kome se ističe da je srpski narod nosilac „nemoralne agresije“, izvršilac „nezaustavljivog etničkog čišćenja“ i narod koji „vrši zločine nad novim državama“ (Nikolić, str. 484). SA Sabor SPC je u maju 1995. odgovorio da je nemoguće da srpski narod, koji vekovima živi u Hrvatskoj i Bosni i Hercegovini, može biti agresor na svojim teritorijama, a da je odbrana od pokušaja novog genocida logična posledica onoga što se zbivalo u Drugom svetskom ratu. Naravno, hrvatsko-bosanski biskupat nije mogao tako da nastupa bez odobrenja Vatikana i samog pontifeksa maksimusa, čiju su srbofobiju morali da uoče i najrevnosniji ekumenisti u SPC. Odnos pape prema Srbima u Bosni najbolje je opisao vladika bački Irinej u svom intervjuu NIN-u (20. jun 1997): „Čak je i papa Jovan Pavle II, povodom ulaska Vojske Republike Srpske u Žepu i Srebrenicu, govorio o 'porazu civilizacije' i 'sramoti čovečanstva', ali nije ništa izjavio dok su redovne hrvatske jedinice iz raznih oružja tukle beskrajnu kolonu srpskih izbeglica i njihove nejači iz Krajine 1995. godine.“

U svom ogledu „Uloga Vatikana u konfliktima na postjugoslovenskom prostoru“, Ana Filimonova ističe: „/.../ Možemo reći da se učešće Vatikana u etničko-religijskom sukobu na prostoru bivše Jugoslavije ispoljilo u jednostranoj podršci hrvatskom i slovenačkom separatizmu, u razvijanju antisrpske kampanje u sredstvima javnog informisanja, u podržavanju antisrpskih akcija koje su zapadne zemlje sprovodile na teritoriji Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Kosova i Metohije“ (Filimonova, str. 34).

Ljubav ili licemerje

U isto vreme dok je huškao „međunarodnu zajednicu“ (sad svi znamo da se to zove Imperija, i da joj je oružje NATO), papa rimski stalno je slao „ekumenske signale“ patrijarhu Pavlu. Recimo, u martu 1994. u Beogradu se obreo njegov izaslanik Vinčenco Palja, koji je naglasio da papa, kao Sloven i hrišćanin, „gaji duboke emocije i zabrinutost“ za srpski narod, i da nije srbomrzac (cit. prema Nikolić, str. 414). Predsednik Srbije Slobodan Milošević u to vreme pokušavao je da dobije pristanak patrijarha Pavla na papinu posetu Beogradu, a izaslaniku vatikanskog državnog sekretara Anđela Sodana episkop bački Irinej Bulović čak je uručio i mogući tekst papinog govora u Beogradu, u kome bi se papa, „Sloven i hrišćanin“, založio za ukidanje sankcija protiv SR Jugoslavije, kao i za međuversku toleranciju; papa bi takođe izneo „poziv obema crkvama da aktivnije iniciraju pomirenje svojih naroda, koje bi prihvatile i njihove državne vlasti“ (cit. prema Nikolić, str. 416). Vuk Drašković, šef opozicione partije Srpski pokret obnove, u nedeljniku NIN 24. septembra 1994. založio se za hitan papin dolazak u Beograd, pa čak i za zajedničko služenje liturgije pape i patrijarha, da bi „međunarodna zajednica“ Srbiji ukinula sankcije.

Papa je, tvrdeći da voli Srbe, proglasio blaženim Alojzija Stepinca, kardinala „Crkve u Hrvata“ (da ponovimo, pošto je ponavljanje majka učenja: člana ustaškog državnog sabora, sukrivca za prekrštavanje 250.000 pravoslavnih Srba, čoveka koji je oduševljeno pozdravio dolazak Pavelića i Endehazije, tražeći da se u svim crkvama služi „TeDeum“ (blagodarenje Bogu)). Ivan Pavao II, taj samoproglašeni srbofil, Stepinca je nazvao „slugom Božjim“, „mučenikom vjere“, koji je simbol „čvrstog lika Crkve u Hrvata“. Sve se to zbilo u jesen 1998. (godine 2011, uoči ulaska Hrvatske u Evropsku uniju, na njegovom grobu moliće se papa Benedikt Šesnaesti, koji takođe veoma ceni Stepinca.)

U leto 2003, papa je proglasio blaženim Hansa Ivana Merca, jednog od ranih ideologa hrvatskih križarskih bratstava, iz kojih će se regrutovati mnoge ustaše. Papa je, svesno i izazovno, došao da beatifikaciju izvrši u Banjaluci, i učinio je to kod samostana Petrićevac, iz koga je poticao poznati fratar Miroslav Filipović-Majstorović, „fra Sotona“, logornik u Jasenovcu i monstrum koji je 1942. godine izvršio pokolj u banjalučkim selima Drakulići, Motike i Šargovac, pored ostalog koljući srpsku decu u školi, pred učiteljicom (kasnije je stavljen pod zabranu služenja mise, ali čin mu nije oduzet).

Rimokatolička crkva je, u doba velike krize na prostorima bivše Jugoslavije, pokazala svoje pravo lice i u aktivnostima kosovskog biskupa Marka Sopija, koji je, pored ostalog, tvrdio da su tamošnje svetinje srpskog srednjeg veka u stvari podigli Šiptari rimokatolici, kasnije nasilno prevedeni u pravoslavlje. Sopi je ustvrdio da su Srbi, posle ulaska NATO snaga na Kosovo 1999. godine, morali da beže u Srbiju zato što su se ponašali veoma loše u poslednjih deset godina, a naročito za vreme rata, pa je bilo sasvim prirodno da se boje za svoj život. Najzad, Vatikan je Kosovu dao status „apostolske administrature“ (kao nezavisnoj oblasti), a Sopi je postavljen za papinog administratora. Da ne zaboravimo: čim je srpska bogoslovija Sveta tri jerarha izbegla iz Prizrena 1999, jezuti (poznati ljubitelji suživota i tolerancije) u ovom su gradu osnovali svoju gimnaziju, pod imenom „Ignacije Lojola”. Gimnazija jezuita i dalje traje, a bogoslovija je stigla u Niš, nadajući se nekim boljim danima.

Sve ovo znao je blaženopočivši patrijarh Pavle, i zato nikad nije pozvao rimskog papu da kroči u Srbiju. Bez obzira na sve pritiske koje je podnosio, odbio je da to učini, pozivajući se na činjenicu da mu je za tu vrstu odluke potrebna saglasnost čitavom sabora srpskih episkopa. Kažu da ga je Svetozar Marović, pred odlazak na viđenje s papom, kao predsednik svojevremenog SCG provizorijuma, pitao da li da zove pontifeksa u posetu našoj zemlji. Patrijarh mu je mudro odgovorio: „Gospodine Maroviću, niti sam ja Crkva, niti ste Vi država“. Nije slučajno što je predsednik Srbije Boris Tadić papu pozivao u goste dok je patrijarh Pavle umirao u Beogradu, novembra 2009. godine.

LITERATURA:

1. Smilja Avramov (u tekstu: Avramov): Opus Dei/Novi krstaški pohod Vatikana, LDIJ, Veternik, 2000)

2. Marko Nikolić (u tekstu: Nikolić): Ekumenski odnosi Srpske pravoslavne i Rimokatoličke crkve 1962-2000, Službeni glasnik, Beograd, 2011.                       

3. Ana Filimonova (u tekstu: Filimonova): „Uloga Vatikana u konfliktima na postjugoslovenskom prostoru”, u zborniku Svetosavlje danas: izazovi i odgovori, Eparhija banatska – Lio, Vršac, Gornji Milanovac, 2009. (str. 25-37)