Pristupna beseda na ustoličenju u Pećkoj patrijaršiji

Sedam i po vekova ova svesrpska i opštepravoslavna svetinja pod svojim svodovima čuva Tron, na koji se uzvode naslednici Svetog Save i sa koga upravljaju brodom Hristove Crkve u granicama svoje kanonske jurisdikcije. Upravljaju brodom za koji je srpski narod vezao svoju istoriju, svoje biće i svoju sudbinu. Na burnom moru života, ovaj brod i putnike na njemu pratili su vetrovi i oluje, gromovi i munje dok je plovio između mnogih Scila i Haribdi, vođen Onim Koji je „osnovao Crkvu Svoju koju ni vrata ada neće nadvladati" (Mt. 16, 18). Gospod Isus Hristos, Koji je juče, danas i u vekove isti, Gospod mojih slavnih prethodnika na ovome Tronu, Čijom su božanskom silom i mudrošću oni upravljali Crkvom Njegovom i vernim narodom Njegovim, neće, nadam se i verujem, ni mene, naslednika njihovog, u mnogome oskudnog i nedostojnog ove prevelike časti, lišiti Svoje blagodati u upravljanju Crkvom Njegovom.

Danas sam svečano uzveden i uzdignut na previsoki Tron srpskih Patrijaraha, na visinu na kojoj se ne može opstati bez pomoći i potpore Božje. Znam da ovo služenje zahteva veliku žrtvu i natčovečanski napor, ali isto tako znam i ispovedam da je moćna i svemoćna blagodat Božja koja se kao dar Božji daruje nemoći ljudskoj. Njome smo uvedeni iz nebića u biće, njome živimo, krećemo se i jesmo. Njome smo prizvani na ovaj izuzetno odgovorni stepen apostolskog služenja Bogu, Crkvi i narodu Božjem.

Pored uzdanja u nezasluženu blagodat Božju, koja nemoći ljudske isceljuje i nedostatke dopunjuje, nebesku pomoć očekujem i od svetih Arhiepiskopa i Patrijaraha srpskih koji Gospoda proslaviše i koje Gospod proslavi neprolaznom slavom u Carstvu nebeskom, posebno onih čije svete mošti počivaju u ovoj slavnoj Svetinji.

Njihove hodatajstvene molitve pred Licem Božjim jesu moćna duhovna snaga i snažna potpora u nošenju radosnog krstonosnog služenja tajni spasenja.

Duhovnu i moralnu pomoć i podršku svake vrste očekujem od svoje hristoljubive braće arhijereja, uključujući i molitve punoće Crkve - sveštenstva, monaštva i vernog naroda - da u molitvenoj zajednici i sabornom delanju, Bogom darovanim silama, Hristovu Nevestu, Lađu našega spasenja, svetu Crkvu, ukrasimo svetlim Jevanđelskim vrlinama i životom po Gospodu Hristu.

Danas sam uzveden u Tron patrijaraha srpskih koji je imao, a i danas ima, veliku ulogu u istoriji naše Crkve i našeg naroda. Na njemu su sedele svete ličnosti, blistajući vrlinskim životom, a rečju i primerom svedočeći i objavljujući spasonosne istine Jevanđelja. Oni su bili i za svagda ostali Hristoduli (sluge Hristove) i apostolske sluge svoga naroda.

Pećki patrijaraški Tron bio je i ostao duša duše srpskog naroda. On je duhovno ujedinjavao srpski narod, kao i pokrajine nastale mnogobrojnim seobama, od kojih su najpoznatije one iz 1690. i 1737. godine. U titulama prvojeraraha i jeraraha novonastalih srpskih pokrajinskih Crkava posle ukidanja Pećke Patrijaršije (1766.), vidno je i upečatljivo saznanje da one pripadaju Pećkom Tronu. Tako je Crkva u Crnoj Gori za čitavo vreme svog postojanja ostala verna Pećkom Tronu, smatrajući sebe čuvarem, a svoje mitropolite egzarsima Pećkog Trona. Slično su se titulisali i episkopi dalmatinski, smatrajući sebe „mitropolitima kosovskim i egzarsima Trona Pećkog". Time se izražavala i potvrđivala vezanost krajiško-dalmatinskih Srba za kosovsku kolevku i kanonska vezanost za Pećku Patrijaršiju.

Ova svest dominirala je, itekako, u životu i za sve vreme postojanja srpskih patrijaraha u Sremskim Karlovcima.

Josif Rajačić, patrijarh izabran na karlovačkoj majskoj skupštini 1848. godine i njegovi naslednici nikada nisu prekidali duhovnu vezu sa Pećkim Tronom, smatrajući sebe naslednicima Pećkih Patrijaraha.

Obnovom Pećke Patrijaršije 1920. godine i izborom mitropolita Srbije Dimitrija za prvog Patrijarha obnovljene Patrijaršije, stalo se na stanovište da izabrani Patrijarh treba da nastavi istoriju Pećke Patrijaršije tamo gde je ona nasilno prekinuta. Kao znak obnove Pećke Patrijaršije, novi Patrijarh ustoličen je u Peći 1924. godine i od tada pa do danas srpski patrijarsi se ustoličavaju u Pećkoj Patrijašiji. Tako će, uvereni smo, biti i u vremenima koja dolaze.

Od samog početka postojanja Pećke Patrijaršije, njeni poglavari su poput svetih Apostola sejali seme Hristove nauke na polju duše narodne i sa svojim narodom delili dobro i zlo i uistinu bili duhovne vođe svoga naroda. U vremenima mira i narodnog blagostanja, gradili su crkve i manastire i iste ukrašavali svetim likovima; pisali i prepisivali knjige, učili i prosvećivali narod duhom i istinom Jevanđelskom, nadahnjivali ga hristoljubljem i rodoljubljem, slavili Ime Božje, kako u monaškim obiteljima tako i u selima i gradovima i narodnim domovima.

U danima narodnih patnji i stradanja, krepili su  veru i ulivali nadu u milost Božju, nadu da ih Gospod neće ostaviti i da će dan slobode doći.

Kada su nastupale teške prilike u kojima je narod ostajao bez svojih vladara, knezova i starešina, stavljali su se na čelo naroda, mudro ga vodeći i nastojeći da narod sačuva svoju veru, jezik i bogato duhovno nasleđe.

Blagodareći svojoj Crkvi i njenim mudrim, hristoljubivim i rodoljubivim duhovnim vođama, naš narod je preživeo petstogodišnje tursko ropstvo, sačuvao svoju dušu, veru, verske i moralne vrednosti, kao i svest o svojoj nacionalnoj pripadnosti.

Vreme i prilike mog izbora i uvođenja u Tron srpskih Patrijaraha u mnogo čemu ima sličnosti sa vremenom i okolnostima u kojima je Srpska Crkva sa svojim narodom doživljavala i preživljavala teške i sudbonosne dane svoje istorije. Da podsetimo na nedavno vreme sveopšteg stradanja, gotovo na svim prostorima nastanjenim našim narodom. Posledice tog stradanja su još uvek vidljive i prisutne: uništene crkve i manastiri, spaljeni narodni domovi, narod proteran sa svojih vekovnih ognjišta i, velikim delom, rasejan širom sveta.        

Sve rečeno može se, nažalost, videti na tlu Kosova i Metohije. Ne možemo, a da ne pomenemo pregolemu ranu na telu Srpske Pravoslavne Crkve i srpskog naroda, ovde na Kosovu i Metohiji, na ovom uistinu «strašnom sudilištu». Danas smo u poseti i poklonjenju ovoj svetinji i najsvetijoj srpskoj zemlji, kolevci istorije, duhovnosti, hrišćanske, pravoslavne kulture srpskog naroda. Na zemlji obagrenoj mučeničkom krvlju kosovskih i pokosovskih mučenika. Na prostoru naših najvećih svetinja, među kojima je i svetinja u kojoj se nalazimo, u kojoj se čuvaju svete mošti naših Arhiepiskopa i Patrijaraha i gde se nalaze grobovi molitvenika i podvižnika, sa svetom čudotvornom ikonom Presvete Bogomajke.

U neposrednoj blizini su velelepni Dečani, vrhunac arhitektonske i ikonografske umetnosti 14. veka, sa netljenim moštima njihovog svetog ktitora, Kralja Stefana Dečanskog. A malo dalje je Bogorodica Ljeviška u Prizrenu, carskom gradu, sa sačuvanih desetak srednjevekovnih crkava, manastirom Svetih Arhanđela, najvećom zadužbinom cara Dušana, i slavnom prizrenskom Bogoslovijom. Da ne izostavimo prelepu Gračanicu, slavnu Banjsku, zadužbine kralja Milutina. Ne možemo, a da ne pomenemo i veliku svetinju devičku i hiljadu i trista drugih crkava i manastira podignutih na ovoj blagoslovenoj zemlji srpskoj. U sasvim nedavnoj prošlosti su mnogi sveti hramovi i manastiri spaljeni, porušeni, opljačkani, kao i domovi naroda srpskog koji je ovde vekovima živeo i ostavio neizbrisive tragove svoga postojanja i stvaralaštva.

Kosovo i Metohija su danas bez stotinâ hiljada prognanog srpskog naroda. Brišu se njegovi duhovni tragovi i istorijski koreni.

Još uvek su desetine i desetine hiljada izbeglih iz ove svete zemlje. Oni, okrenuti prema svojoj vekovnoj grudi, sa suznim očima i bolom u srcu, očekuju dan i mogućnost da se vrate svojim, iako porušenim i spaljenim, domovima. Samo malobrojni i najhrabriji su uspeli da se već vrate na svoja ognjišta.  

Sa ovog svetog mesta, u ovom radosno-bolnom trenutku, upućujemo vapajni apel moćnim faktorima sveta u čijim rukama je sudbina Kosova i Metohije, uz molitvu Gospodu da ne ogreše svoju dušu donošenjem rešenja po pitanju statusa ove srpske južne pokrajine kojim bi srpski narod bio lišen vekovnog prava na svoju postojbinu, na svoje domove i na svoj imetak, na groblja svojih predaka i na svoje svetinje.

Srpski narod nema drugu središnju državu osim zemlje Srbije u čijem sastavu je vekovima Kosovo i Metohija. Ono ima dovoljno životnog prostora i mesta za suživot srpskog, albanskog i drugih naroda. Ova dva naroda su vekovima živela zajedno. Zašto ne bi mogli i danas?

Zato, obraćajući se u ovom svečanom trenutku sa ljubavlju i poštovanjem ne samo srpskom pravoslavnom narodu Kosova i Metohije nego i časnom albanskom narodu i svim ovdašnjim žiteljima, pozivamo ih na mir i zajedništvo, uvek temeljeno na Božjoj i ljudskoj pravdi. 

Molimo se Gospodu, svetim pećkim ugodnicima Božjim i svetim kosovskim mučenicima, svima svetima iz roda našega i svim svetim ugodnicima Božjim da u ovoj zemlji zavladaju mir, sloga i ljubav među narodom i da se što pre zacele sve rane svih, nanete mržnjom i zlobom.

Obraćam se svemu časnom episkopatu, sveštenstvu, monaštvu i vernom narodu naše pomesne Svetosavske Crkve, s molitvom Hristu Gospodu da u svima nama ojača pravu veru i vernost pravdi i istini Božjoj i jedinstvu Crkve Božje, upućujući nas putevima spasenja i duhovnog i svakog drugog preporoda. 

Sa ljubavlju i blagodarnošću za sasluženje i za molitveno učešće pozdravljam i sve ovde sabrane iz cele vaseljene Predstojatelje i predstavnike Pravoslavnih Crkava Božjih. Vaše prisustvo, Oci i braćo, i učešće u ovom svečanom činu naše pomesne Crkve svedoči o nerazorivom jedinstvu i zajedništvu Jedne, Svete, Saborne i Apostolske Hristove Crkve. Kao Prvojerarh Srpske Pravoslavne Crkve, uložiću sve napore, zajedno sa svojom braćom Arhijerejima i blagovernim narodom, da se to jedinstvo Crkve Božje utvrdi i unapredi, kao i jevanđelska misija Crkve Pravoslavne među svim zemaljskim narodima.

Takođe sa radošću i blagodarnošću, pozdravljam bratsko prisustvo visokih delegacija ostalih hrišćanskih Crkava u ovom sabornom hramu Svetih Apostola - Rimokatoličke Crkve, Crkava Reformacije i Anglikanske Crkve. Ovaj apostolski hram i apostolski saborni čin poziva sve nas koji ispovedamo Jedinorodnog Sina Božjeg, Bogočoveka Hrista, na obnovu apostolske vere u nama i ljubavi među nama, kao i na ispunjenje Hristove molitve Ocu Nebeskom: «Da svi jedno budu, kao ti, Oče, što si u meni i ja u tebi, da i oni u nama jedno budu, da svet veruje da si me ti poslao» (Jn. 17, 21).

Sa poštovanjem i blagodarnošću za prisustvo i prijateljstvo pozdravljam, takođe, časne poglavare i visoke predstavnike Islamske zajednice Srbije, kao i visoke predstavnike Jevrejske zajednice Srbije.

Pozdravljam i ovde prisutne predstavnike naše Države na čelu sa Predsednikom Republike Srbije g. Borisom Tadićem, predstavnike drugih pravoslavnih i susednih država, kao i predstavnike međunarodne zajednice i diplomatskog kora. Pozdravljam i Njegovo Kraljevsko Visočanstvo, potomka velikog Vožda Karađorđa i kralja Petra I Karađorđevića, oslobodioca Kosova i ujedinitelja srpskog naroda.

Tebi, narode Božji, sabrani u ovoj velikoj crkvi pećkih Arhiepiskopa i Patrijaraha, svemu narodu Božjem i svetosavskom u Otadžbini i rasejanju, kao i svemu narodu Božjem i hrišćanskom i svima ljudima i narodima dobre volje, naš Patrijaraški blagoslov: mir vam i blagodat Gospoda našeg Isusa Hrista, ljubav Boga i Oca i zajednica Svetoga Duha u vekove vekova. Amin.