Pravoslavlje u Ukrajini – pouke srpskog iskustva

U subotu 29. februara 2020. u Podgorici je održan nesumnjivo najmasovniji skup u istoriji grada. Prema različitim procenama, ne manje od 100.000 vernika, verovatno i pedesetak hiljada više, okupilo se da krsnim hodom, litijom, odbrani svoju Crkvu. Podgoričani i mnogi žitelji svih drugih gradova i mesta Crne Gore sabrali su se da pokažu odlučnost u nameri da se suprotstave antihrišćanskom i – što se ponekad zaboravlja – krajnje antidemokratskom zakonu.

Ono što je ovaj skup razlikovalo od litija prethodnih četvrtaka i nedelja nije bila samo njegova masovnost, već i značaj gosta koji je predvodio vernike zajedno sa mitropolitom Amfilohijem. Poglavar Ukrajinske pravoslavne crkve Moskovske patrijaršije (UPC-MP) mitropolit Onufrije tom prilikom je, rečima svojstvenim pravoslavnim pastirima, precizno ukazao na suštinu problema kad je reč o položaju pravoslavlja u dvema zemljama: “Molimo se da u Crnoj Gori i Ukrajini prestane sa gonjenjem Crkve. Prilježno se molimo Bogu i Njegovoj Svetoj majci i svim svetima, da nastane otkravljenje zlih srca i da u najskorije vreme nastupi mir i blagoslov u našim Crkvama”.

Mitropolit Onufrije nije skrivao zadivljenost prizorom kome je prisustvovao: “Kad sam dobio poziv od visokopreosvećenog mitopolita Amfilohija imao sam neku predstavu o vašem narodu i zemlji, imao sam sliku o Crnogorcima još u Bogosloviji dok sam učio crkvenu istoriju, pamtim da je to hrabar narod. Ali kad sam došao ovde i pogledao vaša lica, ovaj ogroman broj ljudi koji su se sabrali oko Hrista, shvatio sam da su moji utisci slabi, jer ste vi mnogo lepši i mnogo blagorodniji u odnosu na ono kako sam vas zamišljao. Mi svi Sloveni vaspitani smo u svetoj pravoslavnoj veri koja je formirala i naš duhovni obraz i našu kulturu. Videvši vaše nošnje video sam da su lepe i harmonične, što govori da su ljudi koji su ih stvarali imali u sebi harmoniju i pred sobom videli harmoniju Božiju”.

Poređenja radi, treba podsetiti da je najvećoj litiji u Kijevu, u vreme raskola i mešanja Carigradske patrijaršije u unutrašnju organizaciju Ruske pravoslavne crkve, prisustvovalo možda i 250.000 ljudi. Ali, imajući u vidu da u Ukrajini živi barem 20 miliona vernika UPC-MP, a u Crnoj Gori prema popisu nešto više od 600.000 stanovnika, dakle uključujući i pripadnike drugih vera a ne samo većinske pravoslavne, jasno je koliko je srazmerno masovniji skup bio onaj u Podgorici koji je i prema apsolutnim brojkama bio približan kijevskoj litiji.

Važno je istaći ne samo utiske koje je mitropolit Onufrije poneo iz Podgorice već konkretno iskustvo koje su srpski narod i Crkva primerom pokazali i preneli braći i sestrama u sličnoj ili čak goroj situaciji, ne samo u Ukrajini nego i drugde u pravoslavnom svetu. O čemu svedoče litije održane ranije ovog meseca u Vinici i Odesi u Ukrajini, što me je i podstaklo da napišem ovaj tekst.

Premda se mediji baš i nisu utrkivali da izveštavaju o odbrani Crkve u Crnoj Gori, tamošnje masovne litije kao da su već počele da daju plodove širom pravoslavnog sveta. I u Rusiji i Gruziji vernici organizuju litije (u gruzinskom slučaju kađenje ulica Tbilisija) i molebane kako bi se narod zaštitio od savremene kuge koju predstavlja virus korona.

U Crnoj Gori, zemlji u kojoj gotovo da niko nije mogao da očekuje ovakvu reakciju naroda, svojevrsno pravoslavno a ujedno i srpsko proleće, koje se dogodilo posle najmanje 20, ili možda bolje reći 75 godina sistematskog nasilja nad identitetom većinskog srpskog i pravoslavnog stanovništva

Prvi put od boljševičkog terora na ovamo, Ruska pravoslavna crkva otvoreno je prokažena u Ukrajini, a od 2013. godine faktički je u stanju stalnog pritiska, često i pravog progona. U protekle dve godine UPC-MP, pored unutrašnjeg pritiska, trpi i onaj iz Carigrada. Tim pre je za UPC-MP dragocena svojevrsna podrška i ohrabrenje koje joj ulivaju događaji u Crnoj Gori. Za te događaje je, uprkos medijskom ignorisanju, ukrajinska javnost ipak saznala zahvaljujući činjenici da je mitropolit Onufrije podržao tamošnji narod i Crkvu koja se bori protiv iskušenja sličnog onom kojem je izložena i Crkva u Ukrajini. U Crnoj Gori, zemlji u kojoj gotovo da niko nije mogao da očekuje ovakvu reakciju naroda, svojevrsno pravoslavno a ujedno i srpsko proleće, koje se dogodilo posle najmanje 20, ili možda bolje reći 75 godina sistematskog nasilja nad identitetom većinskog srpskog i pravoslavnog stanovništva.

Važna pouka ovog srpskog iskustva za vernike i Crkvu u Ukrajini je da, ukoliko ne mogu uvek otvoreno da izražavaju svoj ruski identitet u atmosferi pritisaka i progona, svakako postoje konkretni načini kojima mogu to učiniti zaobilaznim putem.

Litije u Ukrajini štite ne samo od korone već čuvaju i kanonsko jedinstvo sa Moskvom. Ako vernici u Ukrajini žele da sačuvaju identitet, ovaj vid otpora je izuzetno važan, jer u krajnjoj liniji štiti čak i tekovinu sekularne države – pravo na versko izražavanje. Tačnije, pravo na slobodu veroispovesti, naravno ne onu kakvu propisuje crnogorski zakon cinično baš tako naslovljen, nego istinsku slobodu koja je ujedno i jedno od suštinskih obeležja pravoslavlja.

(Autor je naučni saradnik Instituta za evropske studije u Beogradu i profesor po pozivu Moskovskog državnog univerziteta za međunarodne odnose (MGIMO) pri Ministarstvu spoljnih poslova Ruske Federacije)